Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I
|
Qistirma chandishlar o‘tkir luqma singari gapga gap qistirish shaklida
hosil qilinadi: — Ishlar qalay? — Opajoningni olay. C handishlar bolalaming so‘zni anglash, xalq tili nozikliklarini idrok etish yo‘lidagi m a’naviy m ashq o ‘yinlari b o ‘lib, she’riy ijod texnikasini o'zlashtirishdagi izlanishlari natijasi hisoblanadi. Xullas, bolalar xilma-xil janrlardagi ana shu q o ‘shiqlam ing qay birini shovqin solib, qay birini jo ‘r (doira shaklida o ‘ynab turib) b o ‘lib, qay birini raqsga tushib, qay birini yakkaxon (solo) holatda, qay birini yurib yoki sakrab turib, hakkalab chopgancha kuylash yoxud aytishni ham yaxshi biladilar. Xuddi shu asosda bolalar folklori navqiron avlodning yosh psixologiyasi xususiyatlarini, badiiy ijodkorligi salohiyati va imkoniyatlarini ifodalagan, unda bolalam ing voqelikka m unosabatlari, estetik-axloqiy qarashlari va rango—rang tuyg‘u- kechinm alari muhrlangan. M avzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Bolalar folklori nima? 2. Bolalami erkalovchi xalq poeziyasi tarkibiga qaysi janrlar kiradi? 3. Aytim -olqishlaming etnografik mohiyati nim ada? 4. Erkalama nima? O vutm achoq-chi? 5. Bolalar taqvi mohiyati nim ada? 6. Y alinchoq nima? H ukm lagich-chi? 7. Bolalar hazilkashligida laqab va tegishm achoq qanday vazifani bajaradi? 8. Bolalar o ‘yin folklori qanday xususiyatlarga ega? 9. H arakatli o ‘yin nim a? U ning tasnifi qanaqa? 10. M a'naviy o ‘yin yoki so‘z o ‘yini nima? 11. Tez aytishlar qanaqa xususiyatlarga ega? 12. C handish nim a? U ning qanaqa ichki ko‘rinishlari bor? 13. G uldur-gup nima? 14. B o la lar fo lk lo rin in g ijtim o iy-estetik , etno p ed ag o g ik va etnografik aham iyati nim ada? 15. Tubandagi tayanch tushunchalamx izohlang: bolalar folklori, o n alik fo lk lo ri, alia, ay tim -o lq ish lar, erkalam a, o v u tm a c h o q , qiziqmachoq, qaytarmachoq, yalinchoq, hukmlagich, bolalar taqvimi, bolalar m aishiy q o ‘shig‘i, aytishuv, arazlama, yarashtirgich, bolalar hajviy q o ‘sh ig ‘i, b o la la r y u m o ristik q o ‘shig‘i, te g is h m a c h o q , masxaralama, o ‘yin, raqs, sport, chorlama, cheklashmachoq, sanam a, tarqalm achoq, harakatli o ‘yin, m a’naviy o‘yin, tez aytish, chandish, guldurgup. 16. T ubandagi testlardan to ‘g‘ri javoblarni aniqlang: 1. Erkalovchi motivdagi rasm -rusum qo‘shiqlariga nisbatan o‘zbek bolalar folklorida qanday atam a q o ‘llanadi? A) Erkalamalar. B) O vutm achoqlar. D) Q iziqm achoqlar. E) Aytim -olqishlar. F) Allalar. 2. Ajdodlarimizning animistik e ’tiqodlari asosida shakllanib, ham on yashab kelayotgan bolalar folklori janri qaysi? A) Y alinchoqlar. B) H ukmlagichlar. D) G uldur-guplar. E) Sanam alar. F) Tegishm achoqlar. 3. Ibtidoiy to tem istik qarash lar zam irida shakllangan b o la lar q o ‘shiqlari qanday nom lanadi? A) Y alinchoqlar. B) G uldur-guplar. D) H ukmlagichlar. E) Aytim-olqishlar. F) Cheklashmachoqlar. 4. Harakatga omuxta zavqdan jilolangan bolalar ilk qo‘shig‘i qanday atam a bilan turkumlanadi? A) Qiqillamalar. B) Sanamalar. D ) Ovutmachoqlar. E) Alla. F) Erkalamalar. 5. O lzbek bolalar og‘zaki poeziyasida yumoristik sayqali baland qofiyadosh laqablar qanday atam a bilan yuritiladi? A) Masxaralamalar. B) Arazlagichlar. D ) Yarashtirgichlar. E) Tegishmachoqlar. F) To'rtliklar. 6. Sofiya safon, Boshida chapon. T o ‘yga borar, B edasturxon. — Bu sh e’r te g ish m ach o q larn in g qaysi turiga mansub? A) Portret-tegishmachoq. B) Uyaltiruvchi tegishmachoq. D) Masxaralama- tegishmachoq. E) Epigramma- tegishmachoq. F) Laqab- tegishmachoq. 7. Bolalar folklori namunalaridan qaysi b in bolakaylaming ijtimoiy hodisaga tanqidiy munosabatini ifodalovchi ja n r hisoblanadi? A) Masxaralama. B) Guldur-gup. D ) Tegishmachoq. E) To‘rtlik. F) Hukmlagich. 8. C h o r la m a la rn in g b a d iiy vazifasi q ay si ja v o b d a t o “g ‘ri ko‘rsatilgan? A) Bolalam ing o ‘yindagi galini aniqlaydi. B) Bolalarni o ‘yinga chorlash uchun kuylanadi. D) Bolalarni o ‘yindan tarqatib yuborishda kuylanadi. E) Urishib qolgan bolalarni yarashtirish uchun kuylanadi. F) Bolalarni bahslashishga chorlash uchun kuylanadi. 9. Qaysi javobda sanam alarga xos xususiyat no to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A) Sanam alar — o ‘yinboshi badihalaridir. B) 0 ‘yin boshlashda navbatda (galda) turuvchini aniqlash uchun aytiladi. D ) 0 ‘yinning um um iy yo‘nalishiga poydevor soladi. E) 0 ‘yinga kom pozitsion asos b o ‘ladi. F) Barcha javoblar to ‘g‘ri. 10. 0 ‘yin folkloriga mansub bo‘lmagan ja n r ko‘rsatilgan javobni toping. A) Chorlam a. B) Sanama. D) Cheklashmachoq. E) Tarqalmachoq. F) Tegishm achoq. 11. Qaysi folklor jan ri bolalar oldiga gapirmaslik, jim turish shartini q o ‘yadi? A) G uldur-gup. B) Tez aytish. D) Chandish. E) C heklashm achoq. F) H ukm lagich. 12. N utq tovushlari alteratsiyasiga asoslangan bolalar folklori ja n ri qaysi? A) Topishm oq. B) T o ‘rtlik. D) Tez aytish. E) G uldur-gup. F) Chandish. 13. Bolalaming so‘zda laqillatish uchun aytiladigan she’rlari qanday nomlanadi? A) Chandish. B) Cheklashmachoq. D) Tegishmachoq. E) Masxaralama. F) Tez aytish. 14. K o‘rsatilgan janrlardan qaysi biri «onalik folklori»ga mansub emas? A) Alla. B) Erkalama. D) Ovutmachoq. E) Yalinchoq. F) Qiziqmachoq. M ustaqil o‘qish uchun adabiyotlar: 1. Alla-yo alia. T o‘plovchi va nashrga tayyorlovchi O.Safarov. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1999. 2. Alla, alia, oppog‘im. Nashrga tayyorlovchi M .Yoqubbekova. Т., 2002. 3. Anikin V.P. Russkie narodnie poslovisi, pogovorki, zagadki i detskiy folklor. М ., Uchpedgiz, 1957. 4. Boychechak. Bolalar folklori. M ehnat qo‘shiqlari. T o ‘plovchi va nashrga tayyorlovchilar. O.Safarov, K.Ochilov. Т.: F A S N , 1984. 5. Jahongirov G ‘. O 'zbek bolalar folklori. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1978. 6. Kapisa F.S., Kolyadich T.M. Russkiy detskiy folklor / / Uchebnoe posobie. М.: «Flinta-Nauka», 2002. 7. Melnikov M .N. Russkiy detskiy folklor / U chebnoe posobie. «Prosvehenie», 1987. 8. Mirzayev Т., Safarov O., 0 ‘rayeva D. O 'zbek xalq og‘zaki ijodi xrestomatiyasi. 0 ‘quv q o ‘llanma. —Т.: «Aloqachi», 2008. 9. Safarov O. Bolalami erkalpvchi o ‘zbek xalq q o ‘shiqlari. Т.: «FAN», 1983. 10. Safarov O. 0 ‘zbek bolalar poetik folklori. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1985. 11. Chittigul. T o‘plab, nashrga tayyorlovchilar: Yo‘ldosh Sultonov, N asim xon Rahm onov, Shomirza Turdim ov. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1992. 12. X orazm xazinasi. T o ‘plovchi Sobir E hson Turk, nashrga tayyorlovchi Komil N uijonov. Urganch: «Xorazm» nashriyoti, 1996. 13. Q a y n a r bu loq . 0 ‘zb ek b o la la r fo lk lo rid a n n am u n alar. T o ‘plovchi Y o‘ldosh Sultonov. Т.: «Cho'Ipon», 1991. 14. 0 ‘zbek allalari. Qashqadaryo va Surxondaryo allalari. T o‘plab nashrga tayyorlovchilar: T.Nafasov, K.Ochilov. Qarshi: «Nasaf», 1994. И З О ^Л А Р 1 И ст о р и я русской литературы. М., 1908, ст. 14. 2 М и ллер В .М .Л екции по истории русской народной словесности. М., 1911. * G orkiy М. Adabiyot haqida. Т.: 0 ‘zadabiynashr, 1962, 264-265-b. 4 0 ‘sha asar, 277-b. 5 Б ел и н ск и й В.Г. П олн.С обр.С оч. в 13-томах.Т. 5.М ., 1954, ст. 625 * A bdurauf Fitrat. Adabiyot qoidalari. Т.: «Oqituvchi», 1995, 82-83-b. 7 M irzayev T. Xalq baxshilarining epik repertuari. Т.: «Fan», 1979, 71-b. 8 0 ‘sha asar, 75-b. 9 H odi Zarif. 0 ‘zbek sovet folkloristikasi tarixidan / / 0 ‘zbek sovet folklori m asalalari. Tadqiqotlar. 1-kitob. Т.: «Fan», 1970, 219-b. 10 H odi Zarif. O lsha asar, 221-b. 11 Q arang: P o ‘lkan shoir. Tadqiqotlar. 4-kitob, 65—99-b. 12 С ам ой лови ч A.H. «Pishik afsonasi» — «Сказка о кош ке», (Х ивинская версия) / / «Ж ивая старина», 1918,в ы п .1-2, отд.2, ст.121-128; yana: Сказка « С о р о к небы лы с» по туркм ен ., узбек, киргиз, вариантам / / «Ж ивая стари на», 1912, вып. 2-4, ст.470-488; yana: Х и ви н ски й рассказ про анна М урат б о в у / / «Ж ивая старина», 1908, вып.4; yana: Василев А. «Хирсиддин палван», сартовская сказка (запиз учителя А.Василева) , Туркестанские ведом ости.. 1909, 21ик>ня; yana: «Царевич Н азармухаммад и Царевна Н а з а р б и б и » ,с а р т о в с к а я с к а з к а ( з а п и с у ч и т е л я А .В а с и л е в а ) , — Т уркестан ски е ведомости, 1909, 21 ию ня. 11 H odi Zarif. 0 ‘sha asar, 221—222-b. 14 M irzayev Т ., H odi Zarif. Adabiy portret.T., 1967; Qodirov М., Muzayyana Alaviya. Adabiy portret. Т.: FASN, 1968; O.Safarov., T o ‘ra Mirzayev. Adabiy p o itret. Т.: A.Qodiriy nom idagi Xalq merosi nashriyoti, 2006. 15 S arim soqov B. 0 ‘zbek folklorining ja n r sostavi / / O 'zb ek folklori ocherklari. U ch to m lik .l-to m . Т.: «Fan», 1988, 82-83-b. ,fi Гусев B.E. Э стетика ф ольклора Jl.: «Наука», 1987,ст.1б7. 17 П р о п п В .Я .П р и н ц и п к л а с с и ф и к а ц и и ф о л ь к л о р н ы х ж а н р о в // Ф о л ьк ло р и действительность. М .,1976, ст. 34-45. и M ahm ud Qoshg‘ariy. D evonu lug‘otit turk. Т.: «Fan», 1960, 1-tom, 357-b. 19 A.Q ayum ov. Qadim iyat obidalari. Т., 1972, 71-b. 20 Y usuf xos Hojib. Q utadg‘u bilig. T.:*FAN*,1971, 58-b. 21 0 ‘zbek adabiyoti, 1-tom, 170-b. 22 Mahmud U m ar Zamaxshariy. M uqaddim at-ul adab. 0 ‘zR FA A.Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti muzey fondi. lnv. № 202, 5-b. 23Alisher Navoiy Mezon ul-avzon. M ukam m al asarlar to ‘plami. 20 tom lik. 16-tom. Т., 2000, 92-b. 24 Musaqulov A. 0 ‘zbek xalq lirikasining tarixiy asoslari va badiiyati. DDA. Т .,1995, 15- b. 25 Жирмунский В.М.Композиция лирических стихотворений / / Теория стиха —Л.: Советский писатель, 1975, s. 433-536; Jamol Kamol. Lirik she“riyat. Т.: «Fan», 1986; Nosirov R. 0 ‘zbek xalq qo‘shiqlari kompozitsiyasi. NDA. Т., 2004. 26 Bu haqda qarang: Safarov O., 0 ‘rayeva D. 0 ‘zbek xalq q o ‘shiqlarida etnopedagogik qarashlarning ifodalanishi. — Buxoro davlat universiteti ilmiy axborotlari, 2003, 1-son, 14-21 —b. 27 Qarang: Kamol Ochil. Qaldirg‘ochni q o ‘ndirgan qo'shiq. Sam arqand: «Zarafshon» nashriyoti, 1992, 5-b. 28 Qarang: Sarimsoqov B. M ehnat q o ‘shiqlari — Kitobda: 0 ‘zbek folklori ocherklari, 3-tom , Т.: «FAN», 223-224-b. 29 Qarang: 0 ‘zbek folklori ocherklari, 1-tom , 262-b. 30 Bulbul taronalari. 5-tom. Т.: Fan, 1973, 123-124-b. Я| Jo‘rayev M. 0 ‘zbeklarning sham ol bilan bog‘liq mifologik tasaw urlari: 1. Yalli momo kulti.- O 'zbek tili va adabiyoti, 1997, 2 —son, 37-42-b. 32 0 ‘sha m aqola, 41-b. 33 Q arang: K am ol O chilov. S u n n at to y in in g xalq o g “ zaki ijo d id a tasvirlanishiga doir. - O T A , 2004, 5-son, 65-b. 34 Qarang: 0 ‘TA, 1998, 1-son, 43 - b. 55 Alisher Navoiy. «Xamsa», 1960, 778-b. * Bu mavzuni iltimosimizga muvofiq filologiya fanlari doktori D .S .O ‘rayeva yozdi. 36 Qarang: Bolalarni erkalovchi o'zbek xalq poeziyasi. Т., 1983. 37 Jo ‘rayev M . 0 ‘zbek xalq nasri jan rla rin i ta sn if qilish m ezonlari. — O T A , 1996, 5-son, 28-34-b. 38 Qoshg'ariy M ahm ud. Devonu lug‘otit turk. 3-tom . Т., 1963, 168-bet. 39 Mahmud Qoshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. 1-tom, Т.: «FAN» , 1960, 98-b. 40 Qarang: Mallayev N .M . Navoiy ijodiyotining xalqchil negizi. Т., 1980, 130-b. 2 Alisher Navoiy. MAT. 20 tomlik. 4-tom . Т ., 1989, 225-b. 41 П ропп В.Я. Русская сказка Л., 1984, ст.173. 42 Afzalov М. 0 ‘zbek xalq ertaklari haqida. Т.: «FAN» 1964, 21-b. 43 Imomov K. 0 ‘zbek xalq prozasi. Т.: «FAN», 1981, 22-b. 44 Jum ayeva S.C h. H ayvonlar haq id ag i ertak larn in g g enetik asosi va spesiflkasi. NDA. Т ., 1996; Usmonova Z. 0 ‘zbek ertak novellalarining o ‘ziga xos xususiyati va badiiyati. NDA. Т ., 1999. 45 Gorkiy M. Adabiyot haqida. 1962, 319-b. 46 Grekcha anthropos — inson, morphe — tur, shakl so‘zlaridan olingan b o ‘lib: 1) odamga xos ruhiy xususiyatlami narsalar, jonivorlar va tabiat hodisalariga ko'chirish, ulam i insonlashtirish; 2) xudolarni odam obrazida tasaw ur qilishdan iborat qadim gi qarashlarni anglatadi. 47 G rekcha metamorphoses so'zidan olingan b o ‘Iib, bir shakldan ikkinchisiga o 'tish , qiyofani o ‘zgartirish m a ’nosini anglatadi. 48 Totem urug“ jamoalari sig“inadigan hayvon, o‘simlik va tabiatdagi jonsiz naisalar. 49 «Tilsim» arabcha so‘z b o ‘lib jodu quw atiga egaligi bois turli-tum an qiziq va ajoyib shakllarda m avhum xayollaming namoyon bo ‘lishi yoki yerga ko'milgan xazina ustida ko‘rinadigan q o ‘rqinchli jimjimalar. «Jodu» forscha so‘z b o ‘lib, sehr, arvohni anglatadi. N arsa va hodisalardagi g'ayritabiiy favqulodda kuch yoki xususiyatlar. * Iltimosimizga m uvofiq, 1990-yilda nashr etilgan « 0 ‘zbek xalq og'zaki poetik ijodi» darsligidagi bu mavzu m atnini tam om an qayta ko'rib, to'ldirib, yangidan yozib bergani u chun prof. T.Mirzayevga m innatdorchilik bildiramiz. Reja, m avzuni m ustahkam lash uchun savollar, testlar va mustaqil o ‘qish uchun adabiyotlar ro'yxatini biz tuzdik. — O.S. 50 Ж и рм инский В .М .,Зари ф ов X. Т. У збекский народны й героический эп ос. М .,ГИ Х Л. 1947, ст. 303. 51 Ж ирминский В.М. Народный героический эпос.Л.,ГИХЛ. 1962, ст.195. 52 Saidov М. 0 ‘zbek xalq dostonchiligida badiiy m ahorat. Т.: FA N , 1969, 21-b. я Ж и рм и н ск и й В .М .,Зари ф ов X. Т. У збекский народны й героический эпос. М .,ГИ Х Л. 1947, ст. 23-58. 54 0 ‘sha asar, 29—31-b. 55 0 ‘sha asar, 35—37-b. 5A H odi Zarif. Fozil shoir — m ashhur dostonchi / / «Fozil shoir»», 0 ‘zbek xalq ijodi bo'yicha tadqiqotlar, 3-kitob. Т., 1973, 8-9-b. 57 Ж и рм и н ск и й В .М .,Зари ф ов X. Т. У збекский народны й героический эпос. М .,ГИХЛ. 1947, ст.48—51. 58 0 ‘sha asar, 44—48-b. 59 Ж и рм инский В .М .,Зари ф ов X. Т. У збекский народны й героический эпос. М .,ГИХЛ. 1947, ст..58-293. м Saidov M .S. 0 ‘zbek xalq dostonchiligida badiiy m ahorat masalalari. Т., 1969, 32-b. 61 Sarimsoqov B. Xalq dostonlarining tasnifi va oraliq shakllar masalasi. — O T A , 1981, N> 3. 61 Ж и р м и н ск и й В .М .,З ар и ф о в X. Т. У збекский народны й героический эпос. М .,ГИХЛ. 1947, ст.378. 61 0 ‘sha asar, 379-b. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling