D. I. Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy jadvalining 150 yilligiga

“D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy jadvalining 150 yilligiga" bag'ishlangan tadbir stsenariysi

Tadbirni o'tkazishdan maqsad: O'quvchilarning buyuk rus olimi D.I. Mendeleyevning hayoti va faoliyati haqidagi fikrlarini kengaytirish, davriy qonun va kimyoviy elementlarning davriy tizimi haqidagi bilimlarini takrorlash, ijodiy qobiliyatini rivojlantirish. Jahon ilmiy jamoatchiligi uchun ilmiy kashfiyotlarning ahamiyatini tushuntirish, tadqiqot ishlariga qiziqish uyg'otish, ilm-fan va kimyoga qiziqishni rivojlantirish

Lobar BOBOQULOVA, Toshkent shahar Yunusobod tumanidagi 258-maktabning kimyo fani o'qituvchisi

TADBIRNING BORISHI: Maktab zali tantanavor bezatilgan. Devorda Mendeleyevning kimyoviy element- lar davriy sistemasi tasvirlangan plakat, “Yosh kimyogar" devoriy gazetasining maxsus soni, Mendeleyevning portreti, kimyoviy element- larning turli xossalarini ifodalovchi plakat- lar, Mendeleyev hayotining muhim sanala- rini ifoda etuvchi plakat, Kimyo fani haqidagi ibratli soʻzlar yozilgan plakatlar, kimyoga oid krossvordlar, skanvordlar, rebuslar va boshqa materiallar ilingan. Kechaga atab tashkil etil- gan ko'rgazmada Mendeleyevga, shuningdek, kimyogar allomalarga bag'ishlangan badiiy va kimyoga oid kitoblar, tematik albomlar, buklet- lar majmuasi namoyish etilgan. Boshlovchi: Assalomu alaykum hurmatli ustozlar, aziz oʻquvchilar va davramiz mehmonlari, YUNESKO Bosh Assambleyasining 39 sessiyasi qaroriga binoan 2019 yil xalqaro kimyoviy elementlar davriy jadvallar deb e'lon qilindi. D.I. Mendeleyevning 1869 yilda kashf qilgan "Kimyoviy elementlar jad- valining 150 yilligiga bag'ishlangan kimyo kechasiga xush kelibsizi Bugungi kechamizda maktabimizning 9 sinf o'quvchilari o'zlarining kimyo fani boyi cha bilimlarini namoyish etadilar. (Sahnaga in nafar o'quvchi chiqadi) 1. Kimyo faniga oid so'nggi va qiziqarli ma'lumotlar bilan tanishing. o'quvchi: Eng katta oltin yombisi Avs traliyadan topilgan bo'lib, uning og'irligi 250 kg ni tashkil etadi. o'quvchi: Bir kunda inson tanasi ajrata- digun jami issiqlik miqdori 33 litr suvni qaynatishgu yetadi o'quvchi Hakteriyalar shu qadar kichikki, bir tomchi suyuqlikda ularning taxminan 50 milliontasi bo'ladi E oquvchi: Yer yuzidagi barcha oltinlar asteroidlarnig to'qnashishi natijasida hosil bo'ladi 3 o'quvchi: O'lik dengiz bor yo'g'i 728 kv. km ni tashkil etsa da, unda 10 523 000 000 tonna tuz bor. Enquvchi: Birinchi bo'lib brilliantlami bezak sifatida taqib yurishni fransiya lik saroy xonimi Agnes Sorel 1430-yilda boshlab bergan E o'quvchi: 1876 yilda kimyogar Fris Xen- kel natriy silikati asosida tayyorlangan kukunni yaratdi va uni ilk marotaba kir yuvish vositasi sifatida ishlatdi. o'quvchi: 1944-yilda Hindistonning Bombey shahrida yashovchi qari etik- do'z kechqurun o'z uyi ostonasida o'tir- ganida birdan qattiq portlash yuz berib, etikdo'z oyog'i ostiga qandaydir bir buyum kelib tushadi. Chol bu g'ishni ushlamoqchi bo'lganida qaynoqligidan Qo'lini tortib oladi. Bu g'isht "Fort Stay- kin" paraxodi portlashidan kelib tush- gan 22 kg li oltin bo'lagi edi. 3 o'quvchi: Kislorodni uchta izotopi mav- jud edi. Hozir 4-izotopi ham kashf etildi. o'quvchi: Jazoirda siyoh to'la kol mav- jud. Undan yozuv uchun foydalanish mumkin. Bunga sabab unga quyiladi- gan daryolarning biri temir tuzlariga, ikkinchisi gumin moddasiga boy bo'lib, ular qo'shilganda siyohrang eritma hosil bo'ladi o'quvchi: Venera va Mars atmosfera- sida asosan karbonat angidrid, Yer atmosferasi esa asosan azotdan tash- kil topgan. Bundan tashqari Marsdasulfat dioksid. Yerda esa kislorod may jud Boshlovchi: Endigi navbatni metallar va metallmaslar bahsiga Sahnaga betoqat yurib Omitriy Ivanovici Mendeleyev chiqadi. Mendeleyev: Nahotki, mana shu 60 ta elementni bir safga taxlaydigan joy-joyiga qo'yadigan jadval yo'q. Axir bo'lishi kerak-ku! Qandaydir qonun asosida bu elementlarni joy lashtirish kerak Qog'oz va qalam olib bir narsalarni yozadi, o'chiradi.yana yozadi, keyin uxlab qoladi Davraga qo'l ushlashib oltin va kumush chiqadi.

Au va Ag: Men oltinman, men kurmush Buyuring bizga yumush Qo'limizdan keladi Har qandayin sirli ish

Na: Voy voy kop katta ketmang, O'zingizni shod emang Qo'lingizdan biron bir Ish kelmaydi, suyunmang. Mana men natriyman, Metallar aktiviman. Suvni ko'rsam ham hatto, Yondirib yuboraman.

K: Ey ukam natriy Sen ham maqtanmagin-ey. Men akangman bilib qo'y Suvni yondirishni-chi. Menga qo'yib qo'y.

Ca va Mg: Men magniyman, men kalsiy, Biz ikkov bir og'ayni, Suvni yondirishni Buncha ko'p gapirdinglar, Undan ko'ra o'zingizni Foydangizni gapiring

Ca: : Masalan, men boʻlmasam, Suyaklar mo'rt bo'ladi. Ozgina zarba bilan, Qiyshiq bo'lib qoladi.

Mg: Men esa o'simlikka Yashillikni beraman. Xlorofillga to'ldirib, Fotosintez qilaman

Fe: Men bo'lmasam kamqonlik Kelib chiqar aslida Barcha kasalliklar ham Ro'y beradi naslida. Gemoglabinni mudom Quvvatga to'ldiraman. Barcha kasalliklarni kuch bilan o'ldiraman. Birin-ketin metallmaslar chiqib kelishadi. C: Men ham ko'mir ham olmos, Tiriklik mengadir xos, Chunki tink bu dunyo Men birla hayotga mos Mening oksidim ham bor Nafas bilan chiqadi. Hayotning asl duru Gavharini yig'adi. Fotosintezni mudom Amalga oshiradi Havoga kislorodni To'ldirib toshiradi.

H: Akajonim uglerod. Meni unutmasang-chi, Men-la butunligingni Barchaga tushuntirsang-chi.

N: Meni esa keraksiz deb Bir paytlar aytishgan Ammo oz muddat o'tgach Bu fikrdan qaytishgan. Uglerod va vodorod Bo'lar uglevodorod Meri va kislorod birla Ular tiriklikka xos.

S: Na oltinman, na gugurt. Ammo oltingugurtman Meni ham unutmangiz Meni har xor elmangiz, Tiriklik ichra borman Meni ham kamsitmangiz.

P: Men tafakkur elementi Miya uchun kerakman Yong'oqda ko'proq bo'lib, Kallangiz ishlataman

0: Hayotda men kerakman, Nafas uchun tirgakman. Azotdan kam bo'lsamda. Yondirishga tayyorman.

Metallar: Ko'p maqtanmang-ey, sizlar, Biz metallar bo'lamiz.

Har qadamda biz doim Oldinroqda turamiz. Sizlarni o'zimizga Ergashtira olamiz Formulalar boshida Ko'krak kerib turamiz Sizda asl nom ham yoq Metall emas bo'lasiz Har doim orqamizda Bo'yin egib turasiz

F: Ho, bizlarmi hali yomon Endi qolmaysiz omon. Oshnamn kislorod, yondir. Kulini ko'kka sovur.

AI: To'xtanglar-chi, to'xtanglar, Men alyuminiy bo'laman. Sizlarni esa tinchroq Yarashtira olaman.

Mendeleyev uyg'onadi. Hoy bolalar, jonlarim Mening fidokorlarim. Nega janjal qilasiz? Yuzingizni bu holda Shuvut qilib qo'yasiz! Shuning uchun oshkora Tez yarashib olinglar, Davriy jadvalda esa Birga bo'lib qolinglar. Hayotda har narsaning Me'yori bor, albatta. Tez yarashib olsangiz Kuch birlikda, gap katta!

Mendeleyev davriy jadvalni qo'liga olib, "vo ajabo, nahotki tugatdim", deydi. Bu kashfiyotni insoniyat qanday kutib olar ekan. Mendeleyev davradan chiqib ketadi. Boshlovchi: 1969-yil davriy jadval bir qan cha elementlar bilan boyidi. 2019-yilga kelib elementlar soni 124 ga yetdi. Endi xohlovchi o'quvchilar bilan zanjir o'yinini o'ynaymiz. O'quvchilar aylana bo'lib turishadi va ularning har biri kisloradga oid ma'lumot aytadi, ma'lumot aytish navbat bilan davom etadi. O'z navbatida ma'lumot ayta olmay qolgan o'quvchi zanjirdan uzilib qoladi. Oxirigacha to'xtab qolmay qatnashgan o'quvchi g'olib hisoblanadi.

1. Kislorodni 1774-yilda Pristli kashf qilgan. 2. Lotincha nomi oxsigenium. 3. Kislota yaratuvchi ma'nosini beradi. 4. Havoda 20.94% kislorod bor. 5. Suvda 88,89 % kislorod bor. 6. Suyuqlanish harorati -183°C. 7. Laboratoriyad202 1pArnar2a7atdi 2 olinadi

8. Vodorod peroksiddan ham olsa bo'ladi. 9. Sanoatda suvni elektroliz qilib olinadi. 10. Barcha elementlar bilan birikmasiga oksid deyiladi. Zanjir shunday davom etadi. Viktorina savollari! Barcha o'quvchilarga slayd orqali o'qib eshittiriladi. Savolga tayyor bo'lgan o'quvchi javob beradi. 1. Odatda, suv yong'inni o'chiradi. Ammo nima uchun qalovini topsa qor yonadi, deyishadi? (Bu maqol bejizga aytilma- gan. Chunki cho'g'lanib turgan ko'mir ustiga qor aralashtirib yana ko'mir solinsa, ko'mir bilan birga qor ham yonadi. Suv cho'glangan ko'mir bilan reaksiyaga kirishib uglerod (II) oksid bilan vodorod gazini hosil qiladi. Bu gazlarning ikkisi ham yonuvchan boʻlga- nidan alanga berib yonadi). 2. Nima uchun shamning alangasi yorug'lik beradi, spirt lampasi yonganda yorug'lik bermaydi. (Sham yonganda undagi uglerod to'liq yonmaydi va hosil bo'lgan qurum alanga bilan to'qnashib shu'la tarqatadi. Spirt esa to'liq yonadi va shu'la tarqatmaydi). 3. Qaysi oyoq kiyimini spirtdan tayyorlasa bo'ladi? (Rezinadan tayyorlangan oyoq kiyimi spirtdan tayyorlanadi. 1932-yilda rus olimi S.V. Lebedev etil spirtidan sin tetik kauchuk olgan. Kauchukda rezina hosil qilinadi) 4. Bir elementning ikki xil allotropiyasi bor.

Bu elementning bir ko'rinishini kishilar qimmat narxda sotib oladilar, ikkinchi- sini esa chiqarib tashlaydilar. Bu qaysi element va uning qaysi allotropiyalari? (Bu uglerod boʻlib, uning allotropiyalari olmos va grafitdir. Olmosni qimmat narxda sotib oladilar, grafitning qurur20 ko'rinishini uydan chiqarib tashlaydilar).

mat edi? (Alyuminiy). 11.D.I.Mendeleyev qanda yoviy elementlarni E (Galliy, Skandiy, G Poloniy, Protaktiniy, R netsiy, Frantsiy, Astat) 12. D.I. Mendeleyevning bashorat qilgan qay mentlar kashf qiling suz kimyogari Leko Skandiy (shved kimyo nidan); Germaniy (ne Vinkler tomonidan); (Kyuri er va xotini ton 13.D.I.Mendeleyev jadva viy elementlar orti tibda emas, balki at pasayish tartibida va Kaliy; Kobalt va N 14.D.I. Mendeleyev bash 1/1/27lementlori kin etdi: Ekaalyuminiy, itsiy (Fkaalyuminiy

ham yonadi. Suv cho'glangan ko'mir bilan reaksiyaga kirishib uglerod (11) oksid Н. bilan vodorod gazini hosil qiladi. Bu gazlarning ikkisi ham yonuvchan bo'lga- nidan alanga berib yonadi). 2. Nima uchun shamning alangasi yorugʻlik beradi, spirt lampasi yonganda yorugʻlik bermaydi. (Sham yonganda undagi uglerod to'liq yonmaydi va hosil bo'lgan qurum alanga bilan to'qnashib shu'la tarqatadi. Spirt esa to'liq yonadi va shu'la tarqatmaydi). 3. Qaysi oyoq kiyimini spirtdan tayyorlasa bo'ladi? (Rezinadan tayyorlangan oyoq kiyimi spirtdan tayyorlanadi. 1932-yilda rus olimi S.V. Lebedev etil spirtidan sin- tetik kauchuk olgan. Kauchukda rezina hosil qilinadi) 4. Bir elementning ikki xil allotropiyasi bor. Bu elementning bir koʻrinishini kishilar qimmat narxda sotib oladilar, ikkinchi- sini esa chiqarib tashlaydilar. Bu qaysi element va uning qaysi allotropiyalari? (Bu uglerod bo'lib, uning allotropiyalari olmos va grafitdir. Olmosni qimmat narxda sotib oladilar, grafitning qurum ko'rinishini uydan chiqarib tashlaydilar). 5. Davriy tizimning eng yengil elementi nima? (Vodorod) 6. Agar tuproqda biron bir element yetish- masa, oʻsimliklarning barglarida oq

dog'lar paydo bo'ladi, ularning o'sishini to'xtatadi va ekinlarda boshoqning rivojlanishiga xalaqit beradi. Bu nima? (Mis). 7. Tirik organizmlar kisloroddan tashqari qaysi element bilan nafas oladi? (Azot, bu professor M.I. Volskiy tomonidan qilingan ajoyib kashfiyot). 8. Insonga birinchi boʻlib ma'lum boʻlgan metall nima? (Oltin). 9. Yerdagi eng keng tarqalgan metal nima? (Alyuminiy) 10. Hozir muhandislik va uy-ro'zg'orda keng qo'llaniladigan qaysi metall 19-asr oxirida kumushdan 300 baravar qim-

Tadbir yakunida yaxshi qatnashgan oʻquvchilar ragbarlantiriladi. Shunday qilib, bizning tadbirimiz yakunlandi. Xulosa qilib, sizga tematik videoni tomosha qilishni tavsiya etamiz va umid qilamizki, davriy jadvaldan qanday foydalanish masalasi sizga yanada ravshan boʻldi.