D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

1
2
3
Tushunchalar
Izohi
Qo‘shimcha
ma’lumotlar
Yordamchi so ‘zlar
Ко ‘makchi
Sofko 'makchi
Vazifadosh ко ‘makchi
2-amaliy ish. Nuqtalar o‘miga zarur ko‘makchilami qo‘yib, gaplarni 
ko‘chiring.
1. 
Rixsivoy javob berish ...kulib yubordi 
(F.Musajonov). 2. 
Uyda
cho ‘ridan ..... hech kim y o ‘q edi 
(M.Mansurov). 3. 
Qul bo'lib
yashagandan .... tik turib o'lgan afzal 
(Maqol). 
4. El-yurtga bo'lgan
mehr-muhabbatni mikrofon ... izhor etib bo'lmaydi! 
(T.Murod) 5. 
Uzoq 
ayriliqdan ... sizni kutib olish ... yo'lga chiqqan va sizni uzoqdan к о ‘rib 
durrachasini silkitayotgan qiz ... xarobalar orasidan menga qarab 
qo ‘llarini silkitardi 
(N.Eshonqul).
3-amaliy ish. Berilgan ko‘makchilar ishtirokida gaplar tuzing. 
Ko'makchilardan qaysi bin gapda presuppozitsiya (yashirin axborot)ga 
ishora qilishini aniqlang. Gapda ifodalangan ochiq va yashirin 
propozitsiyalami ko‘rsating.
105

---

Ко ‘га, qaraganda, tashqari, о ‘miga, uchun, bilan, orqali, uzra, 
tomon, boshqa, ichra, boshlab, sayin, yangligkabi.
Namuna: Maydonda Saidning о 'miga Akmal о ‘ynadi.
Maydonda Said о ‘ynamadi. Maydonda Akmal о ‘ynadi.
4-amaliy Ish. Quyidagi jadvalni to‘ldiring.
1. Sofko'makchilar:
2. Vazifadosh ko‘makehi!ar:
5-amaliy ish. Matnda qo‘llangan ko‘makchilami topib, ulaming 
grammatik vazifasiga izoh bering.
Mahmadonaning jazosi
Bir bolakay kattalarda ham tez-tez uchrovchi og ‘ir xastalikka 
mubtalo ekan. Bu xastalikning nomi biron-bir tibbiy kitobda qayd 
etilmaganligi 
sababli 
xalq 
boldkayimizga 
ilashgan 
xastalikka 
“mahmadona ” deb tashxis qo ‘ygan ekan.
Kunlaming birida shu bolakayning tishlari nola qilib deyishibdiki: 
-B u til bizning boshimizga bitgan balo b o ‘ldi-ku, sira ham tinchlik 
yo ‘g ‘-a, ozgina tiyila qolsa-chi?
Bu noladan g ‘ashi kelgan til surbetlik bilan javob qaytaribdi:
-
Mendan boshqa ishingiz yo ‘qmi? Mening nazoratimdan о ‘tgan 
narsalarni chaynangu, boshqa narsa bilan ishingiz bo ‘Imasin. Sizlar 
kimsizlar-u, men kimman!
Bu tanbehdan so'ng tishlar jim qolishibdi-ku, bolakay tushmagur 
о ‘mimi-o ‘mimasmi, bu odatini kamaytirish о ‘miga duch kelgan yerda 
mahmadanalik qilaveribdi. Mahmadonaligi shu darajaga yetibdiki, 
bolakay bir davrada gapira-gapira kulgiga qolibdi-da, sharmandalikdan 
qutulib qolmoq uchun yolgon gaplarni ayta boshlabdi. Ana shunda 
tishlaming sabr kosalari to ‘lib yolg‘onchi tilni gapirtirmaslik qasdida 
shart tishlab olishibdi.
106

---

Til aw al qizaribdi, keyin qonab ketibdi. Bolakay esa, og'riqdanmi 
yoki uyatdanmi yig ‘lab yuboribdi.
О ‘shandan beri til behuda tish hatlamas emish, bolakay ham bir gap 
aytmoqdan aw alyetti marta о ‘ylab ко ‘rarmish...