D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

^ 6-amaliy ish. “Labirint”dan 
foydalanib, ko‘makchilarga 
qaysi kelishikdagi so‘z bilan bog‘lanishida ko‘maklashing. Jo‘nalish 
kelishigidagi 
so‘z 
bilan 
bog‘lanuvchi 
ko'makchilar 
ishtirokida 
“Bolaligimda ...” deb boshlanuvchi 3 ta gap tuzing.
7-amaliy ish. 
Berilgan gaplarda qo‘llangan ko‘makchilami kelishiklar 
bilan almashtiring. “Ko‘makchilar va ularga vazifadosh kelishiklar” 
mavzusida ilmiy axborot yozing.
1. Yusuf yangasining nafas qisish kasali bilan qattiq og ‘rib yurishini 
bilardi (U.Hamdam). 2. Ко ‘pchilik televizor orqali farzandlarini tug'ilgan 
kunlari bilan tabriklamoqni odat qildi (T.Malik). 3. Agar shuni men uchun 
uzgan bo ‘Isang, bitta qog'ozga o'rab ber (S.Ahmad). 4, Dunyoda bundan 
ko'ra lazzatli suv bo'lmasa kerak ( 0 ‘.Hakimali). 5. Qorong‘iroq 
burchakdagi eshikni tayog‘i bilan taq-taq urdi (N.Fozilov).
107

---

9-amaliy ish. 
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun tuzilgan 
“Hozirgi o‘zbek adabiy tili” darsligida (A.Nurmonov, A.Sobirov, 
Sh.Yusupova. Hozirgi o'zbek adabiy tili. - Toshkent, 2010. 2-k.) berilgan 
quyidagi mashqni bajaring.
343-mashq. Berilgan gaplardagi ko‘makchilami kelishiklar bilan 
almashtirib ko‘chiring.
1. 
Zarina so'zlar, sakkiz o ‘g ‘il o'rtasida yolg'iz qiz bo'lgani uchun 
erkakshoda bo ‘lib o'sgandi, hech narsadan tap tortmay so'zlayverardi 
ham. Gap orasida menga qarata: «Sen о ‘Igur menga bugundan boshlab 
ikki tomonlama yaqin bo ‘lib qolding», deb yubordi. 2. Sizning sog'ligingiz, 
sizning baxtingiz uchun gapirsak arziydi. 3. Mening ко ‘nglim sezgan edi, 
shu sababli tushlikni chala-chulpa qilib, uy tomon yugurgan edim.
4. Palataga kirib borganim sari meni vahima bosardi. 5. Siz go ‘daklardek 
pishillab uxlardingiz, timqora va quyuq sochlaringiz oppoq yostiq ustida 
yoyilib yotardi. 6. Voqealar tizimidan sal ilgarilab ketdim, shekilli, bu 
haqda maktubimning keyingi sahifalaridan birida alohida to 'xtab 
o'tarman. 7. Kasbim sharofati bilan baribir qaysi jumlangiz yolg'on 
ekanini gapingiz ohangidan bilib olaman. 8. Ona urug'im haqida boshqa 
narsani bilmayman, bilganim shuki, onamlar Siz kabi bo'lishni xush 
ко ‘radilar.
(A. Ibrohimov)
■>
Bilimingizni tekshirib ko‘ring!
Egallagan 
bilimlaringizni 
savollarga 
javob 
berish 
orqali 
mustahkamlang.
1. 0 ‘zbek tilida yordamchi so‘zlar turkumi mustaqil so‘zlardan 
qanday farqlanadi?
2. Yordamchi so‘zlar gapda qanday vazifa bajaradi?
3. 0 ‘zbek tilshunosligida yordamchi so‘zlar qaysi tilshunos olimlar 
tomonidan tadqiq etilgan?
4. Ko‘makchilar qanday morfologik xususiyatlarga ega?
5. Yordamchi so‘zlar paradigmasida ko‘makchi qanday mavqega ega?
6. 
Ко ‘ makchilaming boshqa yordamchi 
so'zlardan xususiy, 
farqlanishga asos boigan belgilari qanday?
108

---

7. Ko‘makchi va bog‘lovchiga xos qanday umumiy belgilami bilasiz?
8. Ko‘makchilar gapda asosan qaysi kelishikdagi otlarga bog‘lanib 
keladi?
9. Ko‘makchilar gap tarkibida qanday grammatik ma’nolami host! 
qiladi?
10. Ko‘makchi turkumiga niansub so‘zlar vazifasiga ko4ra qanday 
turlarga bo‘lib o‘rganiladi?
UYGA VAZIFA
S  
E.Vohidov she’riyatidan bilan, uchun ko‘makchilarming -ila, 
-la va -chun shaklida qo‘llanishiga misoliar toping.
S  
T.Malik 
asarlaridan 
bilan 
ko‘makchisining 
quyidagi 
ma'nolanga misoliar toping.
1. Birgalik ma’nosi:
2. Vosita ma’nosi:
3. Payt ma’nosi:
4. Sabab ma’nosi:
5. Holat ma’nosi:
S  
“Ko‘makchiiar va ularning ma’nodosh shakllari” mavzusida 
ilmiy axborot yozing.
S  
0 ‘.Hoshimov asarlaridan presuppozitsiyaga ishora qiluvchi 
ko‘makchilar ishtirok etgan 10 ta gap toping.

---