D. S. Murakkab tuzilishga EGA boʻli-shi ham mumkin, uzluksiz dispersion muhit hosil qila oladigan, bir- birining hajmiga singib ketgan ikki fazadan iborat sistema bunga misol boʻla oladi. D. S. Zarralarning

---

Osiyo Xalqaro Universiteti Davolash fakulteti 5/22-guruh Xamidjonov Dilmurod Mavzu: Dag’al dispers 
Sistemalarningxossalari va ularni tibbiyot va farmakalogiyada ishlatilishi 
REJA:1-Dispers Sistemalar2-Suspenziyalar3-Dispers Sistemalarning Farmakalogiyada ishlatilishiDispers 
Sistema- Ikki yoki undan ortiq fazalarning tekis tarqalgan mayda zarralaridan tuzilgan geterogen 
sistemalar. Odatda, fazalardan biri uzluksiz dispersion muhit hosil qilib, boshqa fazalar (bir yoki bir 
nechta dispersion fazalar) esa shu muhitda mayda kristallar, qattiq amorf zarralar, tomchilar yoki pu-
fakchalar shaklida bir tekis tarqaladi. 
D. S. Murakkab tuzilishga ega boʻli-shi ham mumkin, uzluksiz dispersion muhit hosil qila oladigan, bir-
birining hajmiga singib ketgan ikki fazadan iborat sistema bunga misol boʻla oladi. D. S. Zarralarning 
katta-kichikligiga qarab ikki guruhga boʻlinadi: 1) dispers faza zarralari 1 mkm va undan katta boʻlgan 
dagʻal D. S. (suspenziya, tutun, tuman, emulsiya va b,); 2) dispers faza zarralari 1 nm dan 1 mkm gacha 
boʻlgan kolloid sistemalar. Dispers faza zarralari 1 nm gacha (atomlar va kichik molekulalar oʻlcha-miga 
teng) boʻlgan zarralardan tuzilgan sistemalar chin eritmalarni tashkil etadi. D. S.ning fizik-kimyoviy 
xossalari dispers faza bilan dispersion muhit orasidagi molekulalararo bogʻlanishga hamda ular orasida 
hosil boʻladigan yuzaga bogʻliq. D. S.ning xossalari kolloid kimyoda oʻrganiladi.Dispers sistemalar, 
ularning tarkibiy qismlariBir moddaning ikkinchi modda tarkibida teng taqsimlangan holatiga dispers 
sistema deyiladi.Taqsimlangan modda – dispers faza,taqsimlangan moddani tutgan modda – dispers 
muhit deyiladi. 
Dispers sistemalarning fizikaviy va kimyoviy hossalarini o`rganuvchi fan – kolloid kimyo 
deyiladi.Suspenziyalar — dispers sistemalarning uchinchi xili dagʻal dispers sistemalardir. Dagʻal dispers 
sistemalarda dispers faza zarrachalarining oʻlchami 100 mmkm dan katta boʻladi[1]. Dispers faza va 
dispersion muhitning agregat holatiga qarab, dagʻal dispers sistemalar (xuddi kolloid eritmalar kabi) bir 
necha xil boʻlishi mumkin, turmush va texnikada eng koʻp uchraydigan dagʻal dispers sistemalar 
quyidagilardir:Qattiq dispers faza va suyuq dispersion muqitdai iborat dagʻal dispers sistemalar; ular 
suspenziyalar deyiladi: masalan, suvga tuproq solib chayqatilsa, suspenziya hosil buladi.Suyuq dispers 
faza va suyuq dispersion muqitdan iborat sistemalar; bular emulsiyalar deyiladi; sut emulsiyaga misol 
boʻla oladi. Agar dispers faza gaz boʻlsa, bunday sistemalar gazsimon emulsiyalar, boshqacha aytganda, 
koʻpiklar deyiladi.Bir necha xil qattiq jismlardan tuzilgan sistemalar; bu sistemalar turridan-turri 
aralashma deyiladi.Suspenziya va emulsiyalar kolloid eritmalardan quyidagi xossalari bilan farq 
qiladi:suspenziya bilan emulsiya optikaviy jihatdan bir jinsli emas; ular yorugʻlik nurini tarqatib yuboradi; 
ular hamma vaqt loyqa va polidispers holda boʻladi. 
Ular sedimentatsion jihatdan barrqaror emas:suspenziya bilan emulsiya ikki va uch qavatga boʻlinishi va 
ularning tarkibiy qismlari bir-biridan ajralishi mumkin; dispers sistemalarning bu xossalaridan foydalanib, 
texnikada bir modda boshqa moddalardan ajratib olinadi.2018-yil 8-may kuni Noorganik, analitik, fizik va 
kolloid kimyo kafedrasi professori N.Q.Olimov hamda Dori turlari texnologiyasi kafedrasi mudiri, 
professor Yo.S.Kariyevalar tomonidan farmatsiya fakulteti 2-kurs talabalariga “Fizik va kolloid kimyo” 
fanidan “Dag‘al dispers sistemalar. Suspenziya, emulsiya, aerozollar va kukunlar. Sirt faol moddalar va 
ularning farmatsiyada ahamiyati” mavzusida integrallashgan ma’ruza o‘qildi. Ma’ruzada zamonaviy 

---

axborot kommunikatsion va pedagogik texnologiyalardan keng qo‘llanildi hamda ma’ruza qiziqarli 
muloqot tarzida olib borildi.Ma`ruzaning maqsadlari Odam organizmidagi ko`pchilik biologik muhitlar 
kolloid sistema holatida bo`ladi. Kolloid sistemalarga hos bo`lgan barcha hususiyatlar, hossalar biologik 
muhitlarga ham hos. Shuning uchun kolloid sistemalarning tuzilishi, turlari, ularni hosil qilish va tozalash 
usullari, barqarorligi va shu barqarorlikni oshirish yo`llari o`rganiladi. 
Ko`riladigan masalalar n n n dispers sistemalar, ularning tarkibiy qismlari dispers sistemalarning 
turlanishi kolloid dispers sistemalar (zollar) kolloid dispers sistemalarning olinishi va tozalash usullari 
kolloid sistemalarning molekularkinetik, optik hossalari kolloid zarrachalarning tuzilishiDispers 
sistemalarning turlanishi Dispers fazaning disperslanish darajasi bo`yicha: Molekular-ion dispers 
sistemalar – zarrachalar kattaligi 1 nm yoki 10 -9 m gacha (elektrolit va noelektrolitlar eritmalari) Kolloid 
dispers sistemalar (zollar) zarrachalar kattaligi 1 -100 nm yoki 10 -9 – 10 -7 m o`rtasida (qon, plazma, 
oqsil eritmasi va b. ) Dag`al dispers sistemalar – zarrachalar kattaligi 100 dan yoki 10 -7 dan katta 
(suspenziya, emulsiya, kukun, ko`pik va b. )Dispers sistemalarning turlanishi Faza va muhit agregat holati 
bo`yicha: Gaz-gazda – eritma Gaz-suyuqlikda – ko`pik Gaz-qattiq moddada – qattiq ko`pik (pemza, g`isht) 
Suyuqlik-gazda – aerozol (tuman) Suyuqlik-syuqlikda – emulsiya Suyuqlik-qattiq moddada -gel Qattiq 
modda-gazda – aerozol (chang, kukun) Qattiq modda-syuqlikda – suspenziya, zol Qattiq modda-qattiq 
moddada – qotishmaE’tiboringiz uchun tashakkur.E’tiboringiz uchun tashakkur.