D. Y. Yormatova
Download 1.24 Mb. Pdf ko'rish
|
ekologiya tadqiqot usullari va jihozlari (1)
a b N
K X H − ⋅ ⋅ = bu yerda, X tuproqdagi azot, %; a yiggich kolbadan ammiakni singdirish uchun olingan 0,05 n H 2 SO 4 miqdori, ml; b ammiak bilan bogliq bolmagan sulfat kislotani titrlash uchun sarflangan 0,05 n NaOH miqdori, ml; N 1 ml NaOH ning 1/20 n eritmasini choktirishga ketgan azot miqdori, g (0,0007), 100 % hisobida; K gigroskopik koeffitsiyent; H tuproq ogirligi, g. Òuproqdagi harakatchan fosforni B.P. Machigin usulida aniqlash Osimliklar tuproqdagi harakatchan fosfordangina foyda- lanadi. Bunday birikmalar osimliklarning fosforga bolgan talabining faqat bir foizinigina qondiradi. Harakatchan fosforlar jumlasiga, asosan, suvda oson eriydigan fosforlar kiradi. Bular shu mahsulotning 210 % ini tashkil qiladi. Fosfor osimlikning asosiy qismini va xlorofill donachalarini hosil qilishda muhim rol oynaydi. Ozbekiston tuproqlarida fosforning miqdori juda oz, atigi 0,30,7 % ni tashkil etadi. Fosforli ogitlarning organik birikmasi nuklein kislotadir, mineral birikmasi esa tarkibida fosfor bolgan minerallardan apatit, vivianit kabi minerallar va turli fosfatlardir. Òuproq tarkibidagi oziq moddalardan osimliklarning oziqlanishi uning xususiyati, namligi, harorati va ekinlarning biologik xususiyatiga hamda qollanilayotgan agrotexnikaga bogliq. Òuproq xaritasi va kartogrammasini tuzishda uning shu xusu- siyatlari hisobga olinadi. Òuproqda harakatchan fosfor miqdorini aniqlash, kopincha, kuchsiz kislota va ishqorlar tasirida ajratib olishga asoslanadi. Òuproq kislotali bolsa, kislotali sorim, ishqorli bolsa, ishqorli sorim tayyorlanadi. 221 Kislotali tuproqlarda fosforni aniqlash uchun A.N. Kirsanov, ishqorli tuproqlarda esa B.P. Machigin usulidan foydalaniladi. Bu usul, asosan, harakatchan fosforli birikmani 1 % li ammoniy eritmasi yordamida ajratib olishga asoslangan. Bunda pH=9 va sorimning kop qismi rangsiz boladi. Ishlash tartibi. Kozi 1 mm.li elakchadan otkazilgan tuproqdan texnik tarozida 5 g tortib olib, hajmi 250 ml.li konus- simon kolbaga solinadi va uning ustiga ammoniy karbonatning 1 % li (NH 4 ) 2 CO 3 eritmasidan 100 ml quyiladi. Kolbaning ogzini berkitib, 5 minut davomida chayqatiladi va taxminan bir sutka tindiriladi. Keyin kolbaning birinchisiga 2,5 ml, ikkinchisiga 5 ml va uchinchisiga 10 ml eritma quyiladi. Òayyorlangan sorimdan (P 2 O 5 miqdoriga qarab) 1520 ml olib, rangsizlantirib tahlil qilish boshlanadi. Buning uchun sorim ustiga KMnO 4 ning 0,5 n eritmasidan 4 ml, suyultirilgan sulfat kislotadan 2 ml qoshiladi va 2 minut davomida qaynatiladi. Ortiqcha KMnO 4 1 ml 10 % li glukoza eritmasi tasirida rangsizlantiriladi. Rangsiz eritma sovitilib, 10 % li soda Na 2 CO 3 va 3 tomchi β-dinitrofenol yordamida och sariq tusga kelguncha neytrallanadi. Eritma 50 ml.li olchov kolbasiga kolorimetrlash uchun otkaziladi. Agar sorim rangsiz bolsa, undan 1520 ml olib, olchov kolbasiga solinadi, ustiga 2 ml MoO 3 reaktivi solib chayqatiladi. Bir vaqtning ozida tarkibida P 2 O 5 bir xil miqdorda bolgan 3 ta namuna eritma tayyorlanadi. Bu eritmani tayyorlash uchun 50 ml hajmli 3 ta olchov kolbasiga millilitrlarga bolingan piðetka yordamida 1 ml.da 0,05 mg P 2 O 5 bolgan namuna eritmasidan 10, 5, 2 ml olchab solinadi va ustiga har bir kolbaga 3 tomchidan rangi och sariq tusga kirguncha β-dinitrofenol tomizib, songra 1 % li sulfat kislota va 2 ml molibden reaktivi quyiladi, kolbaning yuqori qismigacha suv toldiriladi. Shundan keyin har uch kolbaga 0,5 ml.dan qorgoshin xlorid eritmasidan qoshib, 5 minutdan song kolorimetrda ranglari taqqoslanadi. P 2 O 5 100 g tuproqqa nisbatan milligramm hisobida aniqlanib, olingan malumotlar quyidagi formula asosida hisoblanadi: x = 100 · a · b · M · K · H, 222 bu yerda, x tuproqdagi fosfor miqdori, %; 100 foizga aylantirish koeffitsiyenti; a 1 ml eritmadagi P 2 O 5 miqdori; b tahlilga olingan namuna eritma miqdori, ml; M aniqlashdagi eritmaning kolorimetrda korsatilgan shkalasi; H tahlil uchun olingan tuproq ogirligi, g; K gigroskopik koeffitsiyent. Kerakli asbob va reaktivlar: konussimon kolba, filtr qogozi, olchov kolbalari, MoO 3 . Ishlash tartibi. Chinni kosacha olib, unga solishtirma ogirligi 1,785 bolgan sulfat kislotadan 75 ml quyiladi va 3,762 g MoO 3 yoki 4,332 g H 2 MoO 4 qoshiladi, songra sekin chayqatiladi. Namuna erigandan song 300 ml suvi bolgan kolbaga solib, yaxshilab chayqatiladi va sovitiladi. Òayyorlangan eritmaning hajmi 500 ml.ga yetkaziladi va u xona haroratida (issiq joyda) saqlanadi. Qorgoshin xlorid eritmasi (0,05 g SnCl 2 · 2H 2 O)ga 10 ml distillangan suv qoshib yaxshilab chayqatiladi. Bu eritma faqat tayyorlangan kuni ishlatilishi kerak. Suvda singdirilgan eritma β-dinitrofenol 100 ml suvda 0,2 g tuzni eritib tayyorlanadi. Namuna eritmasi H 2 PO 4 1,9167 g kimyoviy toza kristal- lantirilgan KH 2 PO 4 dan olib, olchov kolbasiga solinadi. Biroz suv qoshib eritiladi va kolbaning chizigigacha suv toldiriladi. Òayyorlangan eritmadan 100 ml olib yana 1 litrli kolbaga solinadi va hajmi 1 litrga yetkaziladi. Bu oxirgi eritmaning 1 ml.da 0,005 g P 2 O 5 boladi. 1% li karbonat angidrid ammoniyli eritmadan (NH 4 ) 2 CO 3 10 g olib, olchov kolbasiga solinadi va hajmi 1 litrga yetkaziladi, fosfat kislota aralashgan eritmani tekshirib korish uchun eritmadan 20 ml olib, β-nitrofenolda neytrallanadi va P 2 O 5 aniqlanadi. Namuna eritma shkalasini tayyorlash. Analitik tarozida 0,24 <0 g kimyoviy toza CaHPO 4 · 2H 2 O dan tortib olib, hajmi 1 litrli kolbaga solinadi. Ustiga 0,2 n HC eritmasidan hajmi 1 litrga yetguncha quyib eritiladi. Shu tarzda tayyorlangan eritma tarkibida 0,1 mg P 2 O 5 boladi. Bu tayyorlangan namuna eritmadan tahlilda ishlatiladigan asosiy namuna eritmasi tayyorlanadi. 223 Buning uchun raqamlangan, hajmi 100 ml.li 8 ta olchov kolbasiga tayyorlangan namuna eritmadan quyidagi miqdorda quyiladi. Yuqoridagi har bir kolbaning bogzidagi chizigigacha 0,1 n HCl eritmasidan quyib, yaxshilab aralashtiriladi. 12-laboratoriya mashguloti Òuproqni fizik-kimyoviy tajribalar olib borishga tayyorlash Òuproqda fizik-kimyoviy tajribalar olib borish uchun avval tahlilga olinadigan namunalarni togri tanlay bilish ishning samarali bolishiga olib keladi. Òuproq tahlillari uchun namunalar bahor yoki kuz oylarida olinsa, juda togri boladi. Namuna uchun tuproqni aralash holda 100 m 2 .dan to 1 gektargacha maydonda 58 alohida belgilangan nuqtalardan, har xil joylardan olish mumkin. Òuproq kop yillik qoriqlardan olinganda chuqurlik 010 sm; haydalgan yerlardan olinganda 020 sm; ormonlardan, botqoq- liklardan 020 sm chuqurlikdan olish eng yaxshi samara beradi. Òuproq namunalari konvert usulida olinadi. 23-rasm. Òuproq namunasini konvert usulida olish. 224 Òuproq namunasi olinadigan nuqtalar. Òuproqni tahlilga tayyorlash uni maydalashdan boshlanadi. Bu jarayonda tup- roqdagi turli keraksiz narsalar terib tashlanadi. Diametri 1 mm bolgan elakdan tuproq yaxshilab elanadi, taxminan yarim kg qolsa boladi. Namuna tayyorlashning bir necha usuli bor. Shulardan birinchisi kvart usuli, bunda maydalangan tuproq aralashtirilib, kleyonka ustiga tekis qilib tokiladi. Òuproq qatlami kvadrat yoki dumaloq qilib yoyiladi va tort bolakka bolinadi. Bolaklardan ikki qarama-qarshisini olib tashlab, qolgan ikkitasini birlashtiriladi, kvart usuli bir necha marta takror- langach, ortacha namuna tuproq karton qogoz yoki qogoz xaltalarda ichiga yorliq solib quritiladi. Keyingi barcha tahlillar ana shu usulda tayyorlangan tuproqlarda olib boriladi. Òuproqning kislotaliligi va uni aniqlash usuli Òuproqda boradigan reaksiyalar undagi osimliklar va tuproq mikroorganizmlarining rivojlanishiga, osish tezligiga hamda 24-rasm. Òuproq namunasini olish. 225 undagi kimyoviy, biokimyoviy jarayonlarning borishiga tasir qiladi. Òabiiy hollarda tuproqning pH tuproq eritmasida 3 dan 10 gacha tebranib turadi, kislotalilik darajasi, asosan, 48 ortasida boladi. Bizning hududda kislotali tuproqlar miqdori nisbatan kam boladi, kopgina tuproqlarimizda kislotalilik darajasi meyorda hisoblanadi. Òuproqning kislotaliligi bilan pH birligi ortasida bogliqlik mavjud. Òuproq kislotaliligining ikkita bir-biridan farq qiladigan turi bor: ♦ aktual; ♦ potensial. Aktual kislotalilik tuproq eritmasining kislotaliligidir. Ushbu kislotalilik tuproqning suvli sorimi orqali aniqlanadi. Òuproqning kislotalilik darajasi aktiv bolsa, osimlik ildizi va tuproqdagi mikroorganizmlarning hayot faoliyatiga salbiy tasir korsatadi. Potensial (yashirin) kislotalilik, tuproqning soriladigan kompleksida soriladigan vodorod ionlarining bolishi bilan ahamiyatli hisoblanadi. Sorilgan vodorod ionlarini suv siqib chiqarmaydi, ammo tuproqda erigan tuzlarning kationlari bolgandagina siqib chiqariladi. Sorilgan vodorod ionlarini eritmada qaysi tuzlar siqib chiqarishiga qarab, potensial kislotalilik, oz navbatida, yana ikkiga bolinadi: almashlaydigan va gidrolitik. Gidrolitik kislotalilikning hajmi almashlaydigan kislotalilikka qaraganda kattaroqdir. Kopgina tuproqlarda pH ning suvli sorimi hajmi (bunda kislotalilik darajasi past), pH ning tuzli sorimiga qaraganda, ancha balanddir. Òuproqlarning kislotalilik darajasi ota past yoki meyordan ziyod bolishi mutlaqo keraksiz, har ikki holatda ham osimliklar, tuproqdagi mikroorganizmlarning hayot kechirishi uchun noqulay sharoit vujudga keladi. Òuproqlarning kislotalilik darajasi oshib borsa, uni meyorga keltirish uchun zarur chora-tadbirlar koriladi. 226 13-laboratoriya mashguloti O chiq usulda komir qazib olishning tashqi muhitga tasirini organish Òoshkomirni qazib olish va uni yoqish jarayonida atrof- muhit qattiq zarar koradi. Ammo sanoat korxonalarining ishlashi uchun toshkomir zarur. Shuning uchun agarda komir yer ustiga yaqin joylashgan bolsa, uni qazib olish xarajatlari birmun- cha arzonlashadi. Komir qazish davrida tirik organizmlar florasi va faunasi bir qator zarar koradi. Ushbu topshiriq orqali biz toshkomir konini ozlashtirish zarurligi, agarda uni ozlashtirsak, tashqi muhitga nima zarar yoki foyda keltirishi haqidagi savollarga javob topishimiz mumkin. Malumotlar va topshiriqlar. Masalan, Angrenda bir maydonda tuproqning 70 sm tagida katta miqdorda toshkomir koni mavjud. Bu maydondagi komir qazib olishga kirishishdan oldin tuproq- ning ustki qatlamini ajratib olib, alohida toplab, keyinchalik uni yana oz joyiga qaytarish mumkin. Konga keladigan yol uch tomondan bolgani uchun komir qazib olinadigan maydonni A, B, C ga bolamiz. Hisoblarga kora, eng sifatli komir C maydonda joylashgan, ammo portlash ishlari A maydondan boshlanadi. Komir koni foyda berishi uchun mazkur joydan kamida 70 % komirni kovlab olish zarurdir. Bizning maqsadimiz bu yerda osimliklar florasini buzmaslik uchun bir maydonning bir boshi- dan ish boshlanadi yoki bu yerga katta yol yaqinligi uchun, qazib olingan komirni tashib ketish ishlari oson boladi. Avvalo, A maydondagi barcha komirlar qazib olinib, keyinchalik C may- donga otiladi va A maydonda yer ustidan ajratib olingan tuproq yana qaytarib joyiga suriladi. A maydondagi komirni 34 yil davomida qazib olish mumkin. Shunday qilib, C maydondagi komir tugaguncha qazib olinadi va bu yerda ham oldingiday yerni tiklash ishi bajariladi. B qismda ham shunday qazish ish- lari olib boriladi. Komir koni ustiga tashlangan tuproqning joyiga ornashib, osimliklar florasi shakllanishi uchun oradan 45 yil otadi. 227 27-jadval Ochiq usulda komir qazib olinadigan maydonlarning xojalik korsatkichlarini organish Komir maydonining asosiy qismi qishloq xojaligi ekinlarini ostirishga yaroqli. Ozan yerlar va butazorlar maydonidan yaylov sifatida foydalanish mumkin. Ozan yerlarda «Qizil kitob»ga kirgan osimliklar turidan 4 tasi mavjud. Butazorlar va daraxtzorlarda kam uchraydigan endem osimliklar turlari osadi. B maydonning bir chekkasida qadimdan saqlanib kelayotgan XIII asrga tegishli robot xarobalari bor. Bu maydonga yaqin keladigan temiryol yoki katta mashina yollari yoq. B maydonga C maydon orqali kirib kelish mumkin, buning uchun yangi yol qurish lozim. Qayerda mashina yoli paydo bolar ekan, osimlik va hayvon turlari antropogen tasiridan kamayib boradi. Komir qazib olish natijasida tabiatga berilgan zararni yoki ozgarishni etiborga olib, 20 ta savol yozing. Masalan: ♦ tuproqning yuqori qatlamini ajratib olish va uni bir joyga toplash; ♦ komirni qazib olish; ♦ komirni kondan tashib ketish; ♦ tuproqni qayta sochish va maydonni oz holiga keltirishga harakat qilish lozim. Ozingiz tuzgan savollarni baholab, foydali deb bilganingizni F bilan, zararli deb bilganingizni Z bilan hamda betaraf deb bilganingizni B bilan belgilab chiqing. Ozingiz zararli holatlarni qanday qilib yaxshilash mumkinligini aniqlab, oz fikringizni bayon qiling. Atrof-muhit himoyasi uchun har bir talaba ozi oylagan tadbirlarni yozib bayon qiladi. r / T r a l h c i k t a s r o K . 1 r a l r e y n a z O 8 2 7 . 2 r o z t x a r a d a v r o z a t u B 0 1 5 2 1 . 3 r a l r e y il q o r p u T 0 7 8 6 0 6 . 4 t / n l m ,i m a lt a q r i m o K 8 , 2 5 , 1 0 , 1 A maydon B maydon C maydon 228 28-jadval Agrotsenozning dastlabki mahsuloti Chol suri va kichik yumronqoziqning istemol qiladigan oziqa nisbatini hisoblang. Olingan natijalarni jadvalga kiriting. 29-jadval Har xil hayvon turlaridan paydo boladigan mahsulotning samaradorligi r / T n i k E m 1 2 a g . - a n a lf r a s n a g i d a y i g r e n e m 1 2 - y a m n i k e - e g e v n a d i n o d a d i r v a d a y i s t a t - h a m i k b a lt s a d - q i m g n i n t o l u s j k 1 ,i r o d - z o n e s t o r g A l a m i s k a m g n i n ,i g il r o d l u s h a m a g / t . 1 y o d g u b r a h s i p a t r E . 2 a p r A . 3 il o h S . 4 a y o S . 5 t a x o N . 6 i r o x o j a k k a M . 7 a k h s o t r a K . 8 r i p m a l a Q . 9 a t x a P . 0 1 i g il m i s o it o n a d u S r / T r u T li Y n a g li n a l a d y o F i h c n i k k i a g a q i z o g n i n t o l u s h a m % ,i t a b s i n n a g li r it h s a l z O - n i k k i a g a q i z o - t o l u s h a m i h c % ,i t a b s i n g n i n . 1 q i z o q n o r m u y k i h c i K 6 0 0 2 7 0 0 2 8 0 0 2 a h c a t r o 8 0 0 2 6 0 0 2 . 2 i r u s l o h C 6 0 0 2 7 0 0 2 8 0 0 2 a h c a t r o 8 0 0 2 6 0 0 2 229 USHBU TOPSHIRIQLARNI BAJARING: 1. Fotosintez samaradorligining malumotlari va qishloq xojaligi ekinlarining vegetatsiya davridagi osish muddatini aniqlang. 2. Bobotogning yonida kichik yumronqoziq va chol surining mahsulotlarida dala izlanishidagi statistik ishlangan malumotlarni toping. 3. Natijalarni tahlil qilib chiqing va har xil hayvon turlaridan paydo bolgan mahsulotning samaradorligi togrisida xulosa qiling. 4. Qaysi hayvon turida yogli qatlam osishi va toplanishida oziqa energiyasidan samarali foydalanishni aniqlang. Òopshiriqqa aniqliklar. Biosfera mavjud bolib turishi uchun, uning rivojlanishi toxtamasligi uchun, yerda har doim biologik muhim moddalarning aylanishi sodir bolishi kerak, yani foy- dalangandan keyin ular qaytadan boshqa organizmlar ozlash- tira oladigan turga otishi kerak. Biologik muhim moddalarning bir turdan ikkinchi turga otishi faqat malum energiya sarflansa, sodir bolishi mumkin, bu yerda asosiy manba quyosh hisoblanadi. Miqdoriga kora, uni osimlikning kok massasida yoki ener- getik birliklar joullar soniga ekvivalentda ifodalanadi. Malumki, yashil yuzadan olinadigan olam energiyasining bir bolagidan osimliklar orqali fotosintez jarayonida foydalaniladi. Osimlik- larning fotosintez jarayonida kimyoviy energiyani toplash tezligi dastlabki mahsuldorlik deb nomlanadi. Bu energiyadan hayot kechiruvchi organizmlar foydalanishi mumkin. Geterotrof organizmlar bilan toplangan organik moddalar- ning miqdori 2-mahsulot deb nomlanadi. 2-mahsulot har xil grafik daraja uchun alohida hisoblanadi, chunki har birida massaning kopayishi oldingi darajadan olingan energiya hisobiga sodir boladi. Agrotsenozning birinchi mahsulotini hisoblashda, dastlab qishloq xojaligi ekinlarining formula boyicha 1 m 2 .ga qancha miqdorda energiya ketishini aniqlash lozim: 230 , 100 F Q R = bu yerda, Q 1 m 2 sarflanadigan energiya miqdori, KS; R issiqlik (harorat) summasi (HS/m 2 ); F fotosintezning samaradorligi, %. Bundan keyin agrotsenozning birlamchi mahsuloti formula boyicha aniqlanadi: V=Q · T, bu yerda, V agrotsenozning birlamchi mahsuloti, KS/m 2 ; Q 1 m 2 sarflangan energiya miqdori; T vegetatsiya davri, kunlar. Har xil turdagi hayvonlar istemol qilgan oziqalarning 2-mahsulotga nisbati quyidagi formula boyicha aniqlanadi: 2 100, C K B = ⋅ bu yerda, K 2 ozlashtirilgan mahsulotga 2-mahsulotning nisbati; C 2-mahsulot, ming kkal/ga; B hazm bolgan oziqa, ming kkal/ga. Ekotizimda organilayotgan antropogen omillarning tasiri belgisi 1-topshiriq. Ikkita suvli yerdagi osimliklar turining umu- miylik koeffitsiyentini aniqlash. Olingan natijalarni jadvalga kirgizing. 231 30-jadval Suv havzasidagi osimlik turlarining soni va umumiy koeffitsiyent miqdori 2-topshiriq. 2 ta suv havzasidagi buloqli yerdagi hayvonlar turlarining umumiylik koeffitsiyentini aniqlash. Olingan natijalarni 31-jadvalga kiritish. 31-jadval Buloqli yerdagi hayvonlar turlarining soni va umumiy koeffitsiyenti miqdori 3-topshiriq. Umumiylik koeffitsiyentini taqqoslash va katta darajadagi ekotizim qismlarining antropogen tasirining natijasi haqida xulosa qilish. Material: 1. Òajriba maydonidagi osimlik turlarining aniq soni. 2. Òajriba maydonidagi hayvonlarning turlari va aniq sonini toping. t n a i r a V i n o s g n i n i r a l r u t k il m i s O - y a m - 2 a v 1 a d n o d n a g i d y a r h c u k il m i s o i n o s i r a l r u t k il y i m u m U it n e y i s ti ff e o k i m a q a r n o d y a M 1 2 i h c n i r i B 0 1 7 1 7 i h c n i k k I 5 2 5 3 5 1 i h c n i h c U 8 2 9 3 9 1 t n a i r a V i n o s g n i n i r a l r u t n o v y a H - y a m - 2 a v 1 - h c u a d n o d - y a h n a g i d y a r - i r a l r u t n o v i n o s g n i n k il y i m u m U ,i t n e y i s ti ff e o k % i m a q a r n o d y a M 1 2 i h c n i r i B 9 1 7 1 2 1 i h c n i k k I 9 2 5 3 0 2 i h c n i h c U 5 3 9 3 5 2 232 Òopshiriqqa aniqliklar. Òirik organizmlar atrof-muhit bilan chambarchas bogliq va har doim bir-biri bilan ozaro tasir doirasida boladilar. Xohlagan birlik (biosfera) aniq maydondagi fizik muhit bilan birgalikda vazifa bajaradigan barcha organizmlarni oz ichiga olgan holda, yani energiya oqimi aniq, ravshan biotik tizimi va tirik bolmagan qismlar ortasidan aylanma harakat bilan ekologik tizimni taqdim etadi. Ekologik tizim va ekologiyaning asosiy funksional birligi hisoblanadi. Shuningdek, unga organizmlar va notirik muhim kompo- nentlar, bir-biriga ozaro tasir qiluvchi va ularni shu shaklda saqlab turuvchi yerdagi zarur sharoit ekotizimda organilayot- gan antropogen omillarning tasir belgisini aniqlashning usul- laridan biri. Bu umumiylik koeffitsiyenti va osimlik turlarining farqi insonning kam darajadagi faoliyatidan ozgargan, boshqasi antropogen tasiriga kuchli moslashgan. 1 ta buloq mavjud may- dondagi hayvonlar hisoblanib, 2 ta buloq bor maydondagi tur- larning umumiyligini taqqoslash uchun Jakkarning quyidagi formulasidan foydalanish mumkin: 100 , 0> Download 1.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling