Danuta Wdowczyk Projekt okÏadki
Download 0.58 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Redakcja Janusz KrzyĂowski Korekta Danuta Wdowczyk Projekt okÏadki Marek Jarosik SkÏad komputerowy Piotr Szurgott Wydanie I, Warszawa 2011 KaĂda cz¸ä© tej ksi¦Ăki moĂe by© reprodukowana lub przenoszona w jakiejkolwiek formie na wszelkie noäniki elektroniczne, mechaniczne lub inne stworzone teraz lub w przyszÏoäci, wϦczaj¦c kserokopiowanie, nagrywanie i wszelkie inne systemy magazynowania i odzyskiwania informacji, bez wczeäniejszej pisemnej zgody autora.
Subamarus ISBN 83Ǧ60440Ǧ12Ǧ3
n 2006, during Calicut International Poetry Festival in India, a group of poets discussed the topic „Is poetry marginal?”, where many came to a conclusion that poetry will continue to exist unless words disappear… Now, I am calling those days to mind and am thinking that poetry will never become marginal in the time when humankind continues bearing poetry admirers and translators like our friend from Poland, Janusz Krzyzowski. To speak the truth, Janusz and I never met each other before, thanks to the virtual world, we made friends through the Internet. Together we have not done much yet: I only helped him gather original versions of the ghazals by Alisher Navoi, graciously translated by Mr. Krzyzowski into Polish. Hopefully, we will be able to launch bigger literary projects in the future, in order to bring the two nations closer to each other and to foster mutual understanding. XVth century great Uzbek poet and statesman Alisher Navoi might truly be terra incognito for the greater part of the word. However, he is always mentioned among Jalaliddin Rumi and Hafiz, Omar Khayyam and Jami, the first two of whom are enough popular and most readable throughout the world. „When I read and translate Navoi, I feel I am in blooming Shalimar gardens: similar trees, flowers and odors, but a different color of beauty”, Janusz Krzyzowski said in his interview we published in Diydor Aziz newspaper in Uzbekistan and I
Alisher Navoiy G’azallar 6
newspaper in New York. The role of literary translators is becoming more and more important these days, especially when readers of poetry collections are not too many, meaning that translators should seek the ways to lay good poetry and beauty into the hearts of both younger and older generations. We could include samples from Janusz’s translations of Alisher Navoi in the recent international poetry collection published in Tashkent, The Language of The Birds. And I am very hopeful that the present collection will give a great opporǦ tunity for Polish readers to familiarize themselves with works by father of Uzbek Literature Alisher Navoi and let them feel oriental beauty and taste the magic of words. I am deeply grateful to Mr. Krzyzowski for making a friendly cooperation with me, for his enthusiasm and for being a new literary bridge between Uzbekistan and Poland. Azam Abidov Poet, translator Tashkent, Uzbekistan 22 nd November, 2011 7
006Ǧyili Hindistonning Kalikat shahrida bo’lib o’tgan xalqaro she’riyat anjumanida bir guruh shoirlar „She’riyat o’ladimi?” degan mavzuda qizg’in bahs yuritgan, o’shanda ko’pchilik dunyoda so’z ne’mati bor ekan she’riyat albatta mavjud bo’ladi, degan xulosaga kelgandi. U kunlarni yodga olar ekanman, insoniyat polshalik do’stimiz Janush Krzizovskiy singari she’r ishqibozlarini, she’rparast insonlaru qalb tarjimonlarini yaratishda davom etarkan, she’riyat aslo sahnadan tushib qolmaydi, degan xayolga boraman. Ochig’ini aytganda, Janush bilan ilgari yuzmaǦyuz ko’rishgan emasmiz, biz u bilan o’tgan yili Internet orqali tanishgandik. Birgalikda qilgan ishlarimiz ham ko’p emas: hozircha u kishiga o’zi samimiyat ila polyak tiliga tarjima qilgan Alisher Navoiy g’azallarining asliyatdagi muqobilini topish va lotin yozuviga o’girishda yordam berdim xolos. Polyak va o’zbek xalqlarini ma’naviy jihatdan birǦbiriga yaqinlashtirish va o’zaro tushunishni mustahkamlash maqsadida kelgusida birgalikda yirik adabiy loyihalar ustida ishlaymiz, deb umid qilaman. XVǦasrda yashab ijod etgan buyuk o’zbek shoiri va davlat arbobi Alisher Navoiy haqida dunyodagi ko’pchilik aholi yaxshi boxabar bo’lmasligi mumkin. Aslida Navoiy har doim butun dunyoga mashhur va sevib o’qiladigan Rumiy va Hofiz, Umar Xayyom va Jomiy qatorida tilga olinadi. 2
Alisher Navoiy G’azallar 8
„Navoiyni o’qir va tarjima qilar ekanman, o’zimni go’yo Shalimar bog’larida sayr qilganday his qilaman: o’xshash daraxtlar, gulu chamanlar va ajib iforlar, ammo go’zallikning o’zgacha rangini kashf etaman”, degandi Janush Krzizovskiy O’zbekistonda chop etiladigan „Diydor aziz” hamda NyuǦYorkda chiqadigan „Vatandosh” gazetalariga bergan intervyusida. Bugungi kunga kelib, adabiy tarjimonlarning roli tobora oshib bormoqda, ayniqsa, she’r o’quvchisi kamayib borayotgan bir paytda ularga ehtiyoj yanada ortmoqda. O’z navbatida tarjimonlar ham yoshu keksalarning qalbiga ardoqli she’riyat va go’zallikni yuqtirish yo’llarini izlab topishlari lozim. Biz Janush Krzizovskiyning Aisher Navoiy ijodidan polyak tiliga qilgan ayrim tarjimalarini yaqinda Toshkentda nashr etilgan „Qush tili” xalqaro she’riyat antologiyasiga kiritdik. Siz tanishayotgan ushbu to’plam esa polyak kitobxonlariga o’zbek adabiyotining otasi bo’lmish Alisher Navoiy ijodi bilan tanishish, shu tariqa sharq she’riyatidagi nafislik, so’z sehri va jilolaridan bahramand bo’lish imkonini beradi, degan umiddaman. Do’stimiz janob Krzizovskiyga biz bilan samimiy adabiy aloqalarni yo’lga qo’yayotgani, tashabbuskorligi hamda O’zbekiston va Polsha o’rtasida yangicha adabiy ko’prik vazifasini o’tayotgani uchun chuqur minnatdorlik izhor etamiz. Eng yaxshi tilaklar ila, A’zam Obidov shoir va tarjimon Toshkent, O’zbekiston 22Ǧnoyabr 2011Ǧyil 9
en wspaniaÏy poeta i prozaik uzbecki — nazywany ojcem nowoczesnego j¸zyka uzbeckiego — urodziÏ si¸ w 1441 roku w Heracie w rodzinie arystokratycznej Giyasiddina Kichkine i tam teĂ zmarÏ w 1501 roku. Po latach mÏody Aliszer dostaÏ przydomek literacki, Navoi, co oznacza: dĀwi¸czny, melodyjny. Miasto owo w pierwszej poÏowie XV wieku, pod panowaniem Szahrucha Mirzy, najmÏodszego syna Timura byÏo kulturalnym centrum Chorosanu (wg dzisiejszych map: cz¸ä© obecnego, wschodniego Iranu, zachodniego i ärodkowego Afganistanu oraz cz¸äci terytorium TadĂykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu). Obecnie Herat jest jednym z waĂniejszych miast Afganistanu. Nawoi pisaÏ swe utwory równieĂ w j¸zyku perskim (tadĂyckim). MiaÏ szcz¸äcie urodzi© si¸ w rodzinie zamoĂnej i dlatego mógÏ studiowa© pod okiem najlepszych nauczycieli w Heracie i MeszǦ hedzie, ale mentorem, który wywarÏ zasadniczy wpÏyw na mÏodego, ædnego wiedzy studenta, byÏ jeden z najwi¸kszych w owym czasie twórców, poeta perski Nurrudin DĂami. Temu wielkiemu i subtelnemu artyäcie, maj¦cemu istotny wpÏyw na swego ucznia — przyjaciela, warto poäwieci© kilka zdaÑ. Nurrdin Abdurrachman ibn Achmed, od miejsca urodzenia (DĂam w Persji) nazywany DĂami, równieĂ pochodziÏ z arystoǦ kratycznego rodu. Ojciec jego byÏ najwyĂszym s¸dzi¦ w Geracie. Po pierwszych poetyckich sukcesach poeta opuäciÏ dwór szacha Bajkary i stan¦Ï na czele sekty miejscowych derwiszów — sufich. DĂami byÏ jednym z nielicznych wschodnich poetów, którego T
Alisher Navoiy G’azallar 10
spotkaÏo rzadkie szcz¸äcie, Ăe juĂ za Ăycie uznany zostaÏ za wielǦ kiego mistrza. Gdy w¸drowaÏ do Mekki, po drodze w Bagdadzie i Damaszku, zwierzchnicy wszystkich prowincji witali go jak szacha. Gdy umarÏ w wieku 78 lat, monarcha urz¦dziÏ mu wspaǦ niaÏy pogrzeb. Trumn¸ nieäli królewicze, wnukowie Tamerlana. W tym okresie literackim, w poezji perskiej, wielu twórców podejǦ mowaÏo romantyczny temat tragicznej miÏoäci Lejli i MadĂnuna. Swoj¦ wersj¸ zostawili równieĂ Nizami, DĂami i Aliszer Nawoi. GÏówny bohater DĂamiego na jednak nieco odmienne rysy chaǦ rakteru. Jest nie tylko tragicznym bohaterem czy naiwnym mÏoǦ dzieÑcem, ale po raz pierwszy przedstawiono go jako tragicznego uwodziciela — orientalnego Don Giovanniego, który po licznych przelotnych miÏostkach po raz pierwszy doznaÏ uczucia gϸboǦ kiego i trudnego. W licznych gazelach DĂamiego widoczne jest teĂ niespeÏnione uczucie, którego by© moĂe doznaÏ sam autor? Na twym progu ãeb kãadč i wyjč, zalany ãzami, wierny pies twój, o pičkna moja, pokorny Dİami. PrzekÏad Wiktor Woroszylski Podobne porównania Nawoia do psa, do cierpi¦cego rozϦk¸ poety, spotykamy dalej w tej ksi¦Ăce: Jak pies na krótkiej smyczy, razami smagany, idĈc po twej ulicy, przed twym oknem stajč. Nowoi czytaÏ i pilnie studiowaÏ równieĂ dzieÏa wielkich miǦ styków muzuÏmaÑskich. ByÏ takĂe zainteresowany malarstwem Aliszer Nawoi Gazele 11
miniaturowym, kaligrafi¦, muzyk¦ i architektur¦. Jako straĂnik piecz¸ci, a póĀniej wezyr suÏtana Husajna Bajkary mógÏ by© równieĂ hojnym mecenasem sztuk pi¸knych i rzemiosÏa artyǦ stycznego. ByÏ teĂ czÏonkiem sufickiego zakonu derwiszów, nakszbandijja. SuÏtan sam byÏ uznanym poet¦ i tym lepiej rozumiaÏ twórczoä© Nawoia. A oto jeden gazeli Husajna BajkaÏy w przekÏadzie BoĂeny KlogǦGogolewskiej, aby czytelnik sam mógÏ wyrobi© sobie zdanie o poezji suÏtana.
Losie przedwieczny od niedorzecznych WaĤni i zdrady zechciej mnie zbawiþ!
Moja rozkoszy, od mĈk najgorszych W sadach rozãĈki zechciej mnie zbawiþ!
ģmierþ mi nie straszna, wysãuchaj losie, Pãonč na stosie — zechciej mnie zbawiþ!
Moİe bym uciekã od İĈdzy, zdrady, Poszukaã rady — zechciej mnie zbawiþ!
Choþby mój rywal na İycie dybaã — O tobie myĤlč — zechciej mnie zbawiþ!
Chcč byþ cierpliwy, lecz wszystko na nic, Tylko ty jedna moİesz mnie zbawiþ!
PychĈ nie grzeszy, wãadzĈ nie mami, Husajn cič bãaga — zechciej go zbawiþ! Alisher Navoiy G’azallar 12
Sufizm jest specyficznym sposobem myälenia i odczuwania religijnego islamu. PowstaÏ prawdopodobnie jako reakcja na wczeäniej rozwijaj¦cy si¸ w islamie formalizm i intelektualizm. Z tego powodu byÏ juĂ od VIII wieku przeäladowany przez ortodoksyjnych duchownych. ByÏ bowiem d¦Ăeniem czÏowieka do bezpoäredniego zbliĂenia do Boga i gϸbokich przeĂy© reliǦ gijnych. Pocz¦tkowo byÏ to ruch ascetycznoǦkontemplacyjny, a dopiero w IX wieku zacz¦Ï przeksztaÏca© si¸ ascetyzm miǦ styczny. Sufizm gÏosiÏ, Ăe prawdziwe poznanie osi¦ga si¸ przez wewn¸trzne äwiatÏo duszy. Bóg jest odwiecznym Pi¸knem i DoǦ brem, a jedynym celem czÏowieka jest zjednoczenie si¸ z Nim. Drog¦ do zjednoczenia jest MiÏoä©. W ci¦gu XII w. zacz¸Ïy powstawa© pierwsze bractwa sufickie, którymi kierowaÏ szejch. Sufizm byÏ atrakcyjn¦ drog¦ dla ludzi sztuki, dla poetów. Szczególnie ostre przeäladowania szyitów w IX–XI wieku doǦ prowadziÏy do przyj¸cia przez nich zasady konspiracji. W póĀǦ niejszych wiekach przeäladowania nieco zelĂaÏy. Nawoi znaczn¦ cz¸ä© swego Ăycia poäwi¸ciÏ pisarstwu i praǦ cy naukowej. InspirowaÏ wielu twórców, aby pisa© w j¸zykach ojczystych. Nawoi pocz¦tkowo tworzyÏ poezje i pisma proz¦ w j¸zyku perskim — ówczesnej linqua franca Azji Centralnej. PóĀniej pisaÏ w j¸zyku czatagajskim — starouzbeckim, w któǦ rym pozostawiÏ cztery dywany liryczne i Chamz¸ (pi¸cioksi¦g). Jego twórczoä© zawiera teĂ pi¸© poematów romansowoǦprzyǦ godowych, m.in. Lejla i MadĂnun, Ferhad i Szirin, Iskendername (Ksi¸ga o Aleksandrze) . S¦ to utwory samodzielne, charakteryǦ zuj¦ce si¸ doskonaÏoäci¦ formy i j¸zyka. NapisaÏ takĂe traktat o prozodii Mizan ülǦAwzan (Miara wagi) oraz Muhakamat ülǦ Lugatajn (Spór dwóch j¸zyków). Jako naukowiec j¸zykoznawca Aliszer Nawoi Gazele
stworzyÏ teĂ pierwszy sÏownik bibliograficzny w j¸zyku taǦ dĂyckim. W czasach gdy ĂyÏ Nawoi, j¸zykiem poezji byÏ perski. Nawoi äwietnie wÏadaÏ tym j¸zykiem (tak jak i arabskim) i potrafiÏ pisa© w nim równieĂ subtelne poezje. Jego wielkoä© jest jednak nieǦ porównywalna z innymi ówczesnymi twórcami, gdyĂ wybraÏ drog¸ trudniejsz¦, stawiaj¦c¦ go na piedestale najwyĂszych twórców. WykazaÏ, Ăe j¸zyk czatagajski potrafi równieĂ wyraǦ zi© najsubtelniejsze poruszenia ludzkiej duszy, nie gorzej niĂ perski czy arabski. Swym pionierskim dziaÏaniem w krajach poǦ sÏuguj¦cych si¸ j¸zykiem perskim jako literackim zachowaÏ si¸ podobnie jak mistrz Rej z NagÏowic, który powiedziaÏ: „A nieǦ chaj narodowie wĂdy postronni znaj¦, iĂ Polacy nie g¸si, iĂ swój j¸zyk maj¦”. Intensywny rozwój j¸zyka czatagajskiego rozpocz¦Ï si¸ w wieǦ ku XV i trwaÏ do XIX. WywodziÏ si¸ on z j¸zyka Karawanów, Ujgurów i Tukiu, i w czasach nowoĂytnych przeszedÏ we wspóÏǦ czesny j¸zyk uzbecki. J¸zyk perski byÏ w owych czasach j¸zykiem literatury rozwijaj¦cej si¸ wspaniale od IX wieku na dworach wÏadców powstaÏych na terenie Persji dynastii, wäród których byÏy teĂ dwory wÏadców pochodzenia tureckiego. Wszystkie utwory poetyckie Aliszera Nawoia zostaÏy zebrane w ogromnej ksi¸dze pt. Skarbnica myäli. Wszystkie zaä poematy we wspomnianym pi¸cioksi¦gu. Pierwszy poemat z tego zbioru,
to dwadzieäcia facecji kaĂda zakoÑǦ czona moraÏem. Poemat Farad i Szirin przedstawia niezÏomǦ nego rycerza, gotowego poäwi¸ci© Ăycie dla ukochanej. Bohater przebija mieczem góry, które stoj¦ ma na przeszkodzie w dojäciu do ukochanej. Sprowadza wod¸ na pustyni¸ i speÏnia jeszcze Alisher Navoiy G’azallar 14
wiele czynów godnych herosa. Szirin — uosobienie kobiecego pi¸kna i wiernoäci ani przez chwil¸ nie zapomina o swym wybraǦ nym. Mimo, Ăe oboje gin¦ na koÑcu poematu, to dla potomǦ nych pozostaj¦ wzorem zakochanej i dzielnej pary. W poemacie Lejla i MadĂnun Nawoi ukazuje nieprzemijaj¦c¦ siϸ miÏoäci zwykÏych ludzi. Ta, raz twórcza, a raz niszczycielǦ ska siÏa ludzkiego uczucia w wersji raczej niszczycielskiej jest gÏównym motywem przewodnim jego wszystkich gazeli. Poeta w swych metaforach i porównaniach tkwi gϸboko w sufickiej i perskiej tradycji. Czwarty poemat, nosz¦cy tytuÏ Siedem planet jest zbiorem opowieäci i wierszy. Niew¦tpliwie waĂnym dzieÏem Nawoia jest traktat J¸zyk ptaków, b¸d¦cy zbiorem pouczaj¦cych historii, nieǦ w¦tpliwie wzorowanym na poemacie Attara Rozmowy ptaków. W poemacie Mur Aleksandra Nawoi pisze o swojej utopii — paÑstwie sprawiedliwym, rz¦dzonym przez äwiatÏego monarch¸. Twórczoä© Nawoia wywarÏa wielki wpÏyw na poet¸ osmaÑǦ skiego Ahmeda Pasz¸ i poet¸ azerbejdĂaÑskiego Fuzulego. Ten zaä poeta stworzyÏ trzy dywany w j¸zykach perskim, arabskim i azerskim, jak równieĂ wiele poematów. Jednym z najsÏynniejǦ szych jego poematów jest Beng ü Bâde (Haszysz i Wino). Równie znany jest poemat DâstânǦÇ Leylî vü Mecnûn (Lajla i MadĂnun), którego tematem jest klasyczna bliskowschodnia historia miÏosna. Aliszer Nawoi byÏ równieĂ mecenasem Behzada z Heratu — miniaturzysty perskiego uwaĂanego za jednego z najwybitniejǦ szych artystów äwiata islamu. Bahzad urodziÏ si¸ mi¸dzy 1450 a 1460 rokiem, zmarÏ ok. 1536–1537 roku. Jako sierot¸ przygarn¦Ï go i wychowaÏ wybitny malarz i miniaturzysta artysta Mirak Nakkasz, który przekazaÏ Behzadowi tajniki warsztatu miniatuǦ Aliszer Nawoi Gazele
rzysty. W latach 1470Ǧ1506 kierowaÏ on nadworn¦ kitabǦchane (pracowni¦ kaligraficzn¦) Husajna Bajkary w Heracie. Nawoi byÏ teĂ dla Babura, zaÏoĂyciela dynastii MogoÏów w InǦ diach, przykÏadem poety uĂywaj¦cego pi¸knego j¸zyka. Babur, teĂ pisz¦cy gazele, w peÏni rozumiaÏ kunszt Nawoia. A oto jeden z utworów ksi¸cia w przekÏadzie Eleonory Karpuk:
SzczčĤliwy, kto od lubej, kraju sič oddali. I ceniĈc wolnoĤþ idzie w Ĥwiat bez İalu.
Niech to osiĈgnie, İe mu bčdzie jedno, Czy dadzĈ paãac, czy teİ chatkč biednĈ.
Kto z ludĮmi wiĈİe los swój, temu biada, Wičc niechaj nigdy w ludzki los nie wpada.
Bo ciİba ludzka serca zew zagãuszy. To wróg. Podepce nawet prezent z duszy.
Babur, wszak kraj i luba ból zadali. SzczčĤliwy, kto sič od nich ma oddaliþ…
Ten dzielny Timuryda, wojownik i subtelny poeta, który muǦ siaÏ porzuci© rodzinna dolin¸ Farghany (w Uzbekistanie) byÏ równieĂ autorem pierwszej w islamie rzetelnej autobiografii. NazwaÏ j¦ BaburǦname. OpisywaÏ w niej swoje pochodzenie i bogactwo kultury rodzimego królestwa. PisaÏ: „Czy kiedykolǦ wiek i gdziekolwiek spotka© byÏo moĂna tak wspaniaÏego proǦ motora ojczystej kultury, czÏowieka nauki i sztuki, jak Aliszera Alisher Navoiy G’azallar 16
Bega (Nawoia). To ofiarna pomoc i opieka Bega wspieraÏy Ustada Kul Muhammeda, szejków Nayyi i Husseina Udi — muzyków odnosz¦cych wielkie sukcesy. Ustad Bekhzad i Szajk Muzaffar teĂ cieszyli si¸ sÏaw¦ dzi¸ki niemu. Tylko niewielu ludzi przyczyniÏo si¸ w tak znacznym stopniu jak on do podǦ trzymywania tradycji i budowy nowych miejsc kultu i sztuki”. Cho© Nawoia uznajemy jako ojca poezji uzbeckiej, to nie tworzyÏ on w obszarze pustki literackiej czy kulturowej swego narodu. Jej pocz¦tki si¸gaj¦ daleko w przeszÏoä© — do ĀródeÏ ustnej poetyckiej twórczoäci ludowej. Epicki dastan AÏpamysz porównywany jest do Iliady czy Mahabharaty. Pierwsze älady poezji zapisanej odnajdujemy w zabytkach starotureckiego piǦ ämiennictwa z VII wieku naszej ery i dalej w XI wieku w DywaǦ nie j¸zyka tureckiego Mahmuda z Kaszgaru czy Wiedzy uszcz¸Ǧ äliwiaj¦cej Jusufa Has HadĂiba. Nawoi w pi¸ciu poematach w formie masnawi, licz¦cych Ϧcznie ponad dziesi¸© tysi¸cy werǦ sów zaprezentowaÏ maestri¸ stylu i gϸboki humanizm. Nawoi przejawia wielk¦ miÏoä© i szacunek do tradycji, jak i do zwykÏeǦ go czÏowieka. MiÏosn¦ liryk¸ autora, najlepiej wyraĂon¦ w jego gazelach, charakteryzuje wysoki poziom artystyczny i idealna forma. Wielkie nami¸tnoäci, gϸboka m¦droä© i wiara, znajduj¦ odbicie w pi¸knej poezji, najwyĂszych lotów. Nie na próĂno nazwano jego zbiór gazeli Skarbnic¦ m¦droäci. UwaĂa si¸ Nawoia za jednego z najäwietniejszych poetów wschodniego Renesansu. Narrator w jego poezji, którym jest sam autor, swoim bezgraǦ nicznym umiÏowaniem i wiar¦ w czÏowieka, zmysÏow¦, lecz najcz¸äciej niespeÏnion¦ miÏoäci¦ do wybranej kobiety d¦Ăy do pokazania najsubtelniejszych granic ludzkich uczu© i stawia ow¦ wybrank¸ w rz¸dzie istot anielskich — peri. Aliszer Nawoi Gazele
Najstarszy zachowany manuskrypt Nawoia, to dywan Navadir an nikhoja i pochodzi z lat 1475–1480. Zawiera 204 pi¸knie ilumiǦ nowane strony. Znajduje si¸ w Instytucie Beruniego w TaszkenǦ cie. Jest podpisany: „Wykonano przez niewolnika — SuÏtana Alego Meszhedi, na zlecenie SuÏtana Hosseina”. Inne znacz¦ce dzieÏo Nawoia zachowane w caÏoäci znajduje si¸ w Leningradzkiej Bibliotece im. SoÏtykowaǦSzczedrina pochodzi z lat 1465–1466. ByÏo przepi¸knie kopiowane i ozdabiane przez miniaturzyst¸ SuÏtana Alego Meszhedi i przez niego podpisane. Ten 143Ǧstronicowy manuskrypt zaczyna si¸ od gazela zamieszǦ czonego równieĂ w tej ksi¦Ăce, którego pierwsze sÏowa tak brzmi¦:
O, Panie nasz, Stwórco, Szachu Niebiaęski, ty wiesz wszystko. O naszych tajemnicach teİ dobrze wiesz.
Ta krótka wzmianka o dwóch najstarszych zachowanych zbioǦ rach twórczoäci Nawoia ma podkreäli© w jak znacznym stopniu kunszt kaligrafów wzbogacaÏ pi¸kno poezji i czyniÏ te ksi¸gi unikatami, o których marzyÏa kaĂda wielka biblioteka äwiata. Jeszcze za Ăycia Nawoia jego pi¸knie ilustrowane miniaturami ksi¦Ăki traktowane byÏy jak najcenniejsze klejnoty. Tak jest i do dziä. Zaäwiadczy© moĂe o tym ceniony i poszukiwany album z miniaturami z dzieÏ Nawoia wydany w 1982 roku w Taszkencie przez oficyn¸ Fan. W wielu prywatnych zbiorach, a w tym i wäród ksi¦Ăek pisz¦cego te sÏowa, jest to jeden z najÏadniejszych i najǦ cenniejszych egzemplarzy biblioteki. Kilka gazeli Nawoia publikowanych byÏo w Polsce w antologii
(1989).
18
awoi, mimo arystokratycznego pochodzenia i subtelnej wraĂliwoäci, adresuje swe liryki do przeci¸tnego, w miar¸ wyksztaÏconego czytelnika; pisz¦c w j¸zyku ludu, czyni sw¦ poezj¸ przyst¸pn¦ dla licznych rzesz sÏuchaczy i czytelników. NaleĂy pami¸ta©, Ăe ówczesna poezja i jej wszelkie nowoäci rozǦ przestrzeniaÏa si¸ szybko przez publiczne recytacje, konkursy poetyckie, wieczory literackie. Nawet obecnie spotkania takie, w Indiach czy Pakistanie nazywane „muhszajra”, potrafi¦ zgroǦ madzi© po kilkaset osób, a jeszcze kilkadziesi¦t lat temu po kilka tysi¸cy osób. Liczni skrybowie przepisywali nowinki liteǦ rackie, a te rozchodziÏy si¸ jak dzisiejsza prasa periodyczna i trafiaÏy na dwory królów, arystokracji, czy bogatego mieszǦ czaÑstwa. Poeci podróĂowali od jednego sponsora do drugiego. Dawali popisy swego kunsztu i krasomówstwa. Zazwyczaj twórcy poezji, a szczególnie gazeli, starali si¸, aby przekaz ich byÏ stosunkowo prosty, mimo kultywowania wszelǦ kich prawideÏ tego fachu. Tu naleĂy opisa© zasady, jakim poǦ winna odpowiada© kaĂdy ówczesny gazel. W krajach islamu i Indiach uwaĂa si¸, Ăe gazel (ghazal) to liryczna (lub mistyczna) rozmowa z ukochanym czy UkochaǦ nym (Bogiem). Gazele musz¦ mie© okreälon¦ struktur¸ poǦ etyck¦, która wywodzi si¸ z wielowiekowej tradycji. Wedle tej tradycji gazel skÏada si¸ ze zbioru kilku lub kilkunastu dwuǦ wierszy (szer), które podporz¦dkowane s¦ reguÏom: beher, matla, maqta, kaafijaa i radif. Szer (bajt, dystych), to krótka N Aliszer Nawoi Gazele Download 0.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|