Daromad-iste′mol chizig`i” tahlili “Narx-iste′mol” chizig`i tahlili Daromad samarasi va almashtirish samarasi

Daromad samarasi va almashtirish samarasi
Daromad-iste′mol chizig`ini tahlil qilganimizda, daromad o`zgarishini (narxlar o`zgarganda) iste′molga ta′sirini o`rgangan edik. ―Narx-iste′mol‖ chizig`i orqali narxlarning o`zgarishini bir ne′mat bilan boshqa bir ne′matni nisbiy almashtirishga ta′siri o`rganiladi. Endi biz X ne′matga bo`lgan talabni o`zgarishining qancha qismi narx bilan bog`liq va qancha qismi daromad bilan bog`liqligini ko`rib chiqamiz

Narxning har qanday pasayishi, birinchidan: real daromadni oshiradi, natijada befarqlik egri chizig`i suriladi va iste′molchi sotib olishi mumkin bo`lgan ne′matlar tarkibini o`zgartiradi; ikkinchidan - narxlar nisbatini o`zgartiradi va bir ne′matni (Y) boshqa ne′mat (X) bilan almashtiriladi. Ne′matlar majmuasiga (X va Y ne′matlar) bo`lgan talab o`zgarishining qancha qismi real daromad ta′siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bog`liq ekanligini aniqlamoqchimiz. 7.4-rasmda byudjet chizig`ining boshlang`ich holati YX va X ne′mat narxi pasaygandan keyingi holati YX′ keltirilgan. Boshlang`ich byudjet chizig`ida 1 TU befarqlik egri chizig`iga mos keluvchi optimal majmua E1 nuqta bilan ifodalangan. E1 nuqtada iste′molchi Y ne′matdan Y1 miqdorda, X ne′matdan X1 miqdorda sotib oladi. X ne′matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua YX′ byudjet chizig`i bilan TU2 befarqlik egri chiziqlari kesishgan 2 E nuqtaga o`tadi. 2 E nuqtada iste′molchi X ne′matdan X2 miqdorda va Y tovardan Y2 miqdorda sotib oladi. Demak, X ne′mat narxining pasayishi iste′molchining real daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya′ni uning o`z ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi. Bu yerda X ne′matni iste′mol qilish hajmining umumiy o`zgarishi (uning narxi tushishi hisobidan) rasmda X1X2 bilan belgilangan. Iste′molchi boshida 0X1 miqdorda X ne′matdan sotib oladi, narx o`zgargandan keyin sotib olish hajmi 0X2 ga o`zgaradi. Y tovarni sotib olish hajmi 0Y1 dan 0Y2 ga qisqardi. X ne′mat iste′molining umumiy o`zgarishi X1X2 oraliqqa umumiy samara deyiladi. Endi umumiy samarani daromad samarasiga va almashtirish samarasiga qanday ajralishini ko`ramiz. Daromad samarasini aniqlash uchun YX′ byudjet chizig`iga parallel qilib Y  X  byudjet chizig`ini 1 TU befarqlik egri chizig`iga urinadigan qilib o`tkazamiz va bu uringan nuqtani E3 deb belgilaymiz. E3 nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi X ne′mat miqdori X3 ga teng va u X1X2 umumiy samarani ikki qismga ajratadi: X1X3 va X3X2. Parallel ikki byudjet chizig`i orasida yotgan X3X2 o`zgarishga daromad samarasi va bitta

befarqlik egri chizig`i ustida yotgan X1X3 o`zgarishga - almashtirish samarasi deyiladi. Daromad va almashtirish samarasini talab o`zgarishiga ta′siri 7.5- rasmda keltirilgan.


Daromad va almashtirish samarasini talab o`zgarishiga ta′siri