Darsning mavzusi: Заҳириддин Муҳаммад Бобур – буюк давлат арбоби ва мутафаккир

III.Yangi mavzu bayoni:

Amirlik hukmdorlari muntazam qo’shinning bo’lmasligi davlat xavfsizligi uchun fojiali oqibatlarga olib kelishini ashtarxoniylar qismatidan yaxshi bilib olgan edilar. XVIII asrning ikkinchi yarmida ham qo’shin hamon nomuntazam (qora cherik) bo’lib, u ichki va tashqi xavfni bartaraf etishga qodir emas edi. Buxoro amirlari XIX asr boshlaridan boshlab muntazam qo’shintuzishga kirishdilar. Bu ishni Amir Haydar boshlab berdi. Muntazam qo’shin Navkariya deb ataldi.

Qora cherik amirning farmoniga ko’ra, harbiy harakatlar paytida tinch aholidan to’planardi. Muntazam qo’shin tuzish bilan bog’liq muammolar Amir Nasrullo davrida to’la yechimini topdi. U 1837-yilda harbiy islohot o’tkazdi. Unga ko’ra, sarboz, navkar va to’pchi askarlardan iborat 3 turdagi muntazam qo’shin tuzildi. Muntazam piyoda askarlar sarboz; otliq askarlar esa navkar deb ataldi. Dastlab sarbozlar qismi 800 kishidan, to’pchi qismi esa 250 kishidan iborat qilib tuzildi. Sarbozlar yuztalik, elliktalik, yigirma beshtalik va o’ntalik bo’linmalarga ajratildi.

Muntazam qo’shin uchun maxsus kiyim bosh joriy etildi. Kiyim bosh har 3 yilda almashtirilib turildi.

Amir Nasrullo muntazam qo’shinni bir joyda saqlash maqsadida Buxoro shahri chetida 800 uydan iborat ”Sarbozxona” deb atalgan manzilgoh qurdirdi. Muntazam qo’shinning xizmat muddati cheklanmagan.

Amir Oliy bosh qo’mondon edi. Undan keyingi o’rinda vaziri harb (harbiy vazir) turgan. U to’pchiboshi deb atalgan. Unga barcha harbiy qismlarning sardorlari buysungan. Qo’singa ponsadboshi (beshyuzboshi), yuzboshi, ellikboshi(panjaboshi), o’nboshi (dahboshi) kabi harbiy unvonlar bo’lgan.

XIX asrning birinchi yarmida qo’shinning qurol-yarog’lari sifati past edi. Chunonchi, amirlik askarlari piltamiltiq, to’pponcha, uzun nayza va egri qilich bilan qurollantirilgan. Askarlar o’zini o’qdan saqlay olishi uchun sovut, temir dubulg’a bilan ta’minlangan. XIX asrning o’rtalaridan boshlab o’tochar qurol (miltiq va to’p)larnin salmog’i oshdi. Qo’shinning to’pchilar ixtiyori qismida jami 50 ta to’p bor edi. To’plarning sozligi rus va fors mutaxasislari nazoratida bo’lgan. Qurol yarog’ ishlab chiqaruvchi ustaxonalar ham qurilgan. To’plar Samarqand shahridagi ustaxonada quyilgan bo’\lsa, porox qarshi shahrida tayyorlangan. Uni ishlab chiqaruvchi dorukash deb atalgan.