Daşoguz welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebi Ähli hünärleriň I ýyl talyplary üçin

 
3. Jeýtun medeniýeti. Änew medeniýeti. 
 
Türkmenistanyň günorta etraplarynda neolit zamanynyň medeniýeti Jeýtun 
medeniýeti ady bilen taryha girýär. Onuň Jeýtun medeniýeti diýip, atlandyrylmagy 
gadymy Jeýtun obasynyň ady bilen baglanyşdyrylyp, ol Aşgabat şäherinden 30 
km. demirgazyk-günbatarda ýerleşýär. Bu ýadygärlik arheolog W.M. Masson 
tarapyndan uzak ýyllaryň dowamynda öwrenilýär. Jeýtun medeniýetiniň 
obalarynda ortaça, takmynan 5-6 adamdan ybarat, 35-40 maşgala ýaşap, olarda 
jemi ilat 200-240 töweregi adam bolupdyr.
Jeýtun medeniýetiniň ýadygärlikleri esasy üç topara bölünip, olardan 
Günbatar topar ýadygärlikleri Bamy, Giýewjik, Kelete bolup, Serdar etraby bilen 
Gökdepe etrabynyň aralygyny ýerleşýär. Ýadygärlikleriň merkezi toparyna Jeýtun, 
täze Nusaý, Çopandepe, Togalakdepe, Pessejikdepe degişli bolup, bular Gökdepe 
etrabyndan Altyn asyr etrabynyň çäklerinde ýerleşýän Uludepä, ýa-da Mälik baba 
ýadygärligine çenli aralygy öz içine alýar. Ýadygärlikleriň gündogar toparyna 
Monjuklydepe, Çagyllydepe we Gadymydepe degişli bolup, olar mäne-Çäçe 
ýaýlarynda ýerleşýär. Olar berk pagsadan salnan öýler bolup, düşekleri hekli 
palçyk bilen suwalyp, diwarlary gyzyl ýa-da gara reňk bilen reňklenipdir. 
Jeýtunlylar ekerançylygyň düme we suwarymly ekerançylyk tilsimlerini-de giňden
ulanypdyrlar we bol hasyl ýygnapdyrlar. 
Änew medeniýeti: günorta Türkmenistanyň gadymy ekerançylyk 
taýpalarynyň taryhyny we medeniýeti öwrenmek üçin Änew obasynyň 
ýakynyndaky iki depäniň (demirgazyk we günorta tarapyndaky depeler) gazylyp 
agtarylmagy-da uly ähmiýete eýedir. Olaryň öwrenilmegi baryp 1904-nji ýylda 
amerikan alymy R. Pampelliniň ýolbaşçylygynda başlanýar. Änew medeniýetine 
degişli ýadygärlikden arheologik gazuw-barlag işleri geçirilende çig kerpijiň 
galyndylarynda dänäniň gabyklary we gylçyklary tapylypdyr. Munuň özi gadymy 
ata-babalarymyzyň bu ýerde däne ekinlerini ösdürip ýetişdirendiklerine şaýatlyk 
edýär. Tapylan bugdaýyň bu görnüşi häzir Gadymy Änew tapyndylary we bina 
ýadygärlikleri ak bugdaý ady bilen bellidir. Änew medeniýetine degişli obalaryň 
galyndylary häzirki Çäçe obasyndan başlap, Aşgabat-Baharly ýolunyň 73 km 
aralygynda duş gelýär. 
 
Öý iş tabşyrmak: temany okap gelmek, test düzüp gelmek.
 
Soraglar we ýumuşlar: 

---

5 
1. Türkmenistanyň taryhynyň döwürleşdirilişi we onuň ähmiýeti nämede? 
2. Türkmenistanyň taryhynyň çeşmeşynaslygy, esasy çeşmeler we onuň 
aýratynlyklary nähili? 
3. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň türkmen taryhyny 
düýpli we dogruçyl öwrenmek babatdaky sargytlary haýsylar? 
4. Türkmenistanyň çäginde ekerançylygyň ýüze çykan ilkinji ýerleri haýsylar?