Dasturiy vositalarning hayotiy siklini rejalashtirish

DASTURIY VOSITALARNING HAYOTIY SIKLINI REJALASHTIRISH
Reja:

1. 
   Da’sturiy ta’minotning hayotiy sikli tushunchasi.
   
2. 
   Dasturiy ta'minot umumiy modeli.
   
3. 
   Dasturiy vositalarning hayotiy siklini rejalashtirish.
   

Dasturiy ta’minotning hayotiy sikli deb, ayrim dasturiy ta ’m inotni yaratish g‘oyasi boshlangan vaqtdan uning ishlab chiquvchi firma yoki kuzatuvchi vazipredmeti bajaruvchi firma tom onidan qo‘llab-quvvatlash tugagan vaqtgacha b o ‘lgan davrga aytiladi.

Hayotiy sikl jarayonining tarkibi xalqaro standart ISO/IEC 12207:1995 «lnformation Technology — Software Life Cycle Processes» («Axborot texnologiyalari — dasturiy ta’minot hayotiy siklining jarayoni») bilan tartibga solinadi. ISO — International O rganization for Standardization — Standartlashtirish xalqaro tashkiloti.
IEC — International Electro technical Commission — Elektrotexnika bo‘yicha xalqaro komissiya. Ushbu standart dasturiy ta’minot hayotiy siklining tuzilm asini va uning jarayonini tavsiflaydi.
Hayotiy sikl jarayoni ayrim kirish ma’lum otlarining chiqish ma’lumotlariga o‘zgaruvchi o‘zaro bog‘liq bo‘Igan amallar majmui kabi aniqlanadi. 1.9-rasmda standart bo‘yicha hayotiy sikl jarayonlari ko‘rsatilgan. Har bir jarayon aniq vazifalar va usullarning xulosalari, shuningdek, dastlabki ma’lumotlari va natijalari bilan xarakterlanadi.
Dasturiy vositani ishlab chiqarishning hayotiy sikli (Software Development Life Cycle, SDLC) - dasturiy vositalar injiniringidagi dasturiy mahsulotlarni yaratishdagi tizimlashgan bosqichlar ketma-ketligi hisoblanadi.

Standart bo‘yicha ishlab chiqish jarayoni quyidagi amallarni o‘z ichiga oladi:

tayyorgarlik ishi — standartlar, usullar va ishlab chiqish vositalari hayotiy siklining modelini tanlash, shuningdek, ishlar rejasini tuzish;
tizimga qo‘yiladigan talablarni tahlil qilish — u ning funksional imkoniyatlarini, ishonchlilik va xavfsizlikka qo‘yiladigan talablar, tashqi interfeyslarga qo‘yiladigan talablar va hokazolarni aniqlash;
tizim arxitekturasini loyihalashtirish — zarur uskuna, dasturiy ta’minot tarkibi va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar tomonidan bajariladigan amallarni aniqlash;
dasturiy ta’minotga qo‘yiladigan talablarni tahlil qilish — funksional imkoniyatlarni jumladan, ishlab chiqarish tavsifi, komponentlar, tashqi interfeyslarning ishlash muhitini, ishonchlilik va xavfsizlik talablarni foydalaniladigan ma’lumotlarga, o‘rnatishga, qabul qilishga, foydalanish uchun hujjatlarga, ekspluatatsiya qilishga va kuzatishga qo‘yiladigan talablarni aniqlash;
dasturiy ta ’minot arxitekturasini loyihalash — dasturiy ta’minot tuzilmasini aniqlash, interfeyslar, uning komponentlarini hujjatlashtirish, foydalanish hujjatlarining dastlabki versiyasini, shuningdek, testlarga qo‘yiladigan talablarni va integratsiya qilish rejasini ishlab chiqish;
Dasturiy ta'minot tizimlarining hayot sikli. Dasturiy ta'minotning hayot aylanishi “Hayot sikli” tushunchasi tug‘iladigan, rivojlanadigan va o‘ladigan narsani nazarda tutadi. Tirik organizm singari, dasturiy mahsulotlar ham vaqt o'tishi bilan yaratiladi, boshqariladi va rivojlanadi. Hayot davrasi dasturiy ta'minot o'z rivojlanishining barcha bosqichlarini o'z ichiga oladi: unga bo'lgan ehtiyojning paydo bo'lishidan to eskirganligi sababli undan foydalanishni to'liq to'xtatish yoki tegishli muammolarni hal qilish zarurati yo'qolishigacha. Dasturiy ta'minot mahsulotining hayot aylanishi davomida uning mavjudligining bir necha bosqichlari mavjud. Ushbu bosqichlar va ularning soni uchun umumiy qabul qilingan nomlar hali mavjud emas. Ammo bu masala bo'yicha alohida kelishmovchiliklar yo'q. Shuning uchun, dasturiy ta'minotning hayot aylanishini bosqichlarga bo'lishning bir necha variantlari mavjud. Muayyan bo'lim boshqalardan yaxshiroqmi degan savol asosiy emas. Asosiysi, ularni hisobga olgan holda dasturiy ta'minotni ishlab chiqishni to'g'ri tashkil etish. Hayotiy tsiklning davomiyligi bo'yicha dasturiy mahsulotlarni ikki sinfga bo'lish mumkin: kichik va ajoyib hayot vaqti. Ushbu dasturlar sinflari ularni yaratish va ishlatishga moslashuvchan (yumshoq) yondashuvga va dasturiy mahsulotlarning tartibga solinadigan dizayni va ishlashiga qattiq sanoat yondashuviga mos keladi. Ilmiy tashkilotlar va universitetlarda, masalan, birinchi darajali dasturlarni ishlab chiqish ustunlik qiladi, loyihalash va sanoat tashkilotlarida esa - ikkinchi. Qisqa muddatga ega dasturiy mahsulotlar asosan ilmiy va muhandislik masalalarini hal qilish, hisob-kitoblarning aniq natijalarini olish uchun yaratilgan. Bunday dasturlar odatda nisbatan kichikdir. Ular bitta mutaxassis yoki kichik guruh tomonidan ishlab chiqiladi. Dasturning asosiy g'oyasi bitta dasturchi va oxirgi foydalanuvchi tomonidan muhokama qilinadi. Ba'zi tafsilotlar qog'ozga tushiriladi va loyiha bir necha kun yoki hafta ichida amalga oshiriladi. Ular takrorlash va keyinchalik boshqa jamoalarda foydalanish uchun o'tkazish uchun mo'ljallanmagan. Shunday qilib, bunday dasturlar tadqiqot loyihasining bir qismi bo'lib, bir martalik dasturiy mahsulotlar hisoblanmasligi kerak. Ularning hayotiy tsikli tizimni tahlil qilish va muammoni rasmiylashtirishning uzoq davri, dasturni ishlab chiqishning muhim bosqichi va nisbatan qisqa vaqt ichida ishlash va natijalarni olishdan iborat. Funktsional va dizayn xususiyatlariga qo'yiladigan talablar, qoida tariqasida, rasmiylashtirilmagan, rasmiylashtirilgan dastur sinovlari mavjud emas. Ularning sifat ko'rsatkichlari faqat ishlab chiquvchilar tomonidan ularning norasmiy g'oyalariga muvofiq nazorat qilinadi. Qisqa muddatga ega dasturiy mahsulotlar Bunday dasturlarga texnik xizmat ko'rsatish va o'zgartirish majburiy emas va ularning hayot aylanishi hisob-kitoblar natijalarini olgandan keyin tugaydi. Bunday dasturlarning hayot tsiklidagi asosiy xarajatlar tizimni tahlil qilish va loyihalash bosqichlariga to'g'ri keladi, natijada bir oydan 1 ... 2 yilgacha davom etadi. dasturiy mahsulotning hayot aylanishi kamdan-kam hollarda 3 yildan oshadi. Uzoq xizmat muddatiga ega dasturiy mahsulotlar muntazam axborotni qayta ishlash va boshqarish uchun yaratilgan. Bunday dasturlarning tuzilishi murakkab. Ularning o'lchamlari keng diapazonda o'zgarishi mumkin (1...1000 ming buyruq), lekin ularning barchasi turli mutaxassislar tomonidan uzoq muddatli texnik xizmat ko'rsatish va foydalanish jarayonida kognitivlik va o'zgartirish imkoniyatiga ega. Ushbu toifadagi dasturiy mahsulotlar takrorlanishi mumkin, ular sanoat mahsulotlari sifatida hujjatlar bilan birga keladi va ishlab chiquvchidan begonalashtirilgan dasturiy mahsulotlardir. Uzoq xizmat muddatiga ega dasturiy mahsulotlar Ularni loyihalash va ekspluatatsiya qilish katta mutaxassislar guruhlari tomonidan amalga oshiriladi, bu esa dasturiy ta'minot tizimini rasmiylashtirishni, shuningdek, yakuniy mahsulotning erishilgan sifat ko'rsatkichlarini rasmiylashtirilgan sinovdan o'tkazishni va aniqlashni talab qiladi. Ularning hayot aylanishi 10...20 yil. Bu vaqtning 70...90% gacha foydalanish va texnik xizmat ko'rsatishga to'g'ri keladi. Ommaviy takrorlash va uzoq muddatli texnik xizmat ko'rsatish tufayli bunday dasturiy mahsulotlarni ishlatish va texnik xizmat ko'rsatish paytida umumiy xarajatlar tizimni tahlil qilish va loyihalash xarajatlaridan sezilarli darajada oshadi. Barcha keyingi taqdimotlar axborotni boshqarish va qayta ishlash uchun yirik (murakkab) dasturiy vositalarni ishlab chiqishga qaratilgan.
Umumiy model hayot sikli Dasturiy ta'minot mahsuloti quyidagicha ko'rinishi mumkin:
I. Tizim tahlili: a) tadqiqot; b) texnik-iqtisodiy asoslash: operativ; Iqtisodiy; Tijorat.
II. Dasturiy ta'minot dizayni: a) dizayn: Tizimning funksional dekompozitsiyasi, uning arxitekturasi; Tashqi dasturiy ta'minot dizayni; Ma'lumotlar bazasini loyihalash; Dasturiy ta'minot arxitekturasi; b) dasturlash: Ichki dasturiy ta'minot dizayni; Dasturiy ta'minot modullarining tashqi dizayni; Dasturiy ta'minot modullarining ichki dizayni; Kodlash; Nosozliklarni tuzatish dasturlari; Dastur tartibi; c) dasturiy ta'minotni tuzatish.
III. Dasturiy ta'minotni baholash (sinovdan o'tkazish).
IV. Dasturiy ta'minotdan foydalanish: a) operatsiya; b) qo'llab-quvvatlash.
I. Tizim tahlili. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning boshida tizim tahlili (uning dastlabki dizayni) amalga oshiriladi, uning davomida unga bo'lgan ehtiyoj, uning maqsadi va asosiy funktsional xususiyatlari aniqlanadi. Kelajakdagi dasturiy mahsulotni qo'llash xarajatlari va mumkin bo'lgan samaradorligi baholanadi. Ushbu bosqichda talablar ro'yxati tuziladi, ya'ni foydalanuvchi tayyor mahsulotdan nimani kutayotganining aniq ta'rifi. Bu erda maqsad va vazifalar belgilanadi, ular uchun loyihaning o'zi ishlab chiqiladi. Tizim tahlili bosqichida ikkita yo'nalishni ajratish mumkin: tadqiqot va texnik-iqtisodiy tahlil.
Tadqiqot boshlanadi ishlab chiqish menejeri dasturiy ta'minotga bo'lgan ehtiyojni anglagan paytdan boshlab. Ish ishlab chiqilgan dasturiy mahsulotga qo'lda yozilgan talablarning rasmiy ro'yxatini tayyorlash uchun zarur bo'lgan harakatlarni rejalashtirish va muvofiqlashtirishdan iborat.
Tadqiqot tugaydi talablar ko'rinadigan va kerak bo'lganda mas'ul rahbar tomonidan o'zgartirilishi va tasdiqlanishi mumkin bo'lgan tarzda shakllantirilganda.
Texnik-iqtisodiy asoslash u yerda texnik qism tadqiqot va menejmentning niyati etarlicha kuchli bo'lganda boshlanadi, chunki loyiha menejeri resurslarni (mehnat) loyihalash va taqsimlashni tashkil qilish uchun tayinlanadi. Ish loyihani amalga oshirish imkoniyatining amaliy bahosini olish uchun taklif etilayotgan dasturiy mahsulotni o'rganishdan iborat, xususan, quyidagilar aniqlanadi:
- mahsulot amaliy foydalanish uchun yetarlicha qulay bo'ladimi?
- iqtisodiy maqsadga muvofiqligi, Ishlab chiqilgan mahsulot tannarxi maqbulmi? Bu qancha turadi? Mahsulot iqtisodiy bo'ladimi? samarali vosita foydalanuvchi qo'lida?
- tijorat maqsadga muvofiqligi, Mahsulot jozibador, sotiladigan, o'rnatish oson, xizmat ko'rsatish, o'rganish oson bo'ladimi?
Bu va boshqa savollar, asosan, yuqoridagi talablarni ko'rib chiqishda hal qilinishi kerak.
Texnik-iqtisodiy asoslash barcha talablar to'plangan va tasdiqlangandan keyin tugaydi.
Loyiha bo'yicha keyingi ishlarni davom ettirishdan oldin, barcha kerakli ma'lumotlar olinganligiga ishonch hosil qilish kerak. Ushbu ma'lumotlar to'g'ri, tushunarli va majburiy bo'lishi kerak. Bu spetsifikatsiya shaklida tuzilgan, ishlab chiqilgan dasturiy mahsulot uchun foydalanuvchini qondiradigan talablarning to'liq to'plami bo'lishi kerak. Muvofiq bo'lmagan taqdirda bu talab foydalanuvchiga noto'g'ri talqin qilingan tafsilotlarni, aniqlanmagan shartlarni tushuntirish uchun takroriy so'rovlar tufayli kelajakda loyihani amalga oshirishni sezilarli darajada sekinlashtirishi mumkin va buning natijasida allaqachon ishlab chiqilgan qismlarni qayta ishlash talab etiladi. Ko'pincha tizimni tahlil qilish davrida dasturiy ta'minotni keyingi ishlab chiqishni to'xtatish to'g'risida qaror qabul qilinadi.
II. Dasturiy ta'minot dizayni. Dizayn dasturiy ta'minotning hayot aylanishining asosiy va hal qiluvchi bosqichi bo'lib, uning davomida dasturiy mahsulot yaratiladi va 90% yakuniy shaklga ega bo'ladi. Hayotning ushbu bosqichi turli xil loyiha faoliyatini qamrab oladi va uchta asosiy bosqichga bo'linishi mumkin: loyihalash, dasturlash va dasturiy mahsulotni tuzatish. Qurilish Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish odatda texnik-iqtisodiy asoslash bosqichida, unga qo'yiladigan ba'zi dastlabki maqsadlar va talablar qog'ozda belgilanishi bilanoq boshlanadi.
Talablar tasdiqlangan vaqtga kelib, loyihalash bosqichidagi ishlar qizg'in davom etadi. Dasturiy ta'minotning ushbu segmentida quyidagilar amalga oshiriladi:
Yechilayotgan masalaning funksional dekompozitsiyasi, uning asosida ushbu masala tizimining arxitekturasi aniqlanadi;
Shaklda ifodalangan tashqi dasturiy ta'minot dizayni tashqi shovqin u foydalanuvchi bilan;
Agar kerak bo'lsa, ma'lumotlar bazasini loyihalash;
Dasturiy ta'minot arxitekturasini loyihalash - ob'ektlar, modullar va ularning interfeyslarini aniqlash.