Dasturiyinjiniring

3. Tabiiy fanlarda qo'llaniladigan matematik modellarning tasnifi qanday?

Model originalning taxminiy ko‘rinishi deb qabul qilinadi. Amaliyotda quyidagi modellardan foydalaniladi: 1. Fizikaviy modellar. 2. Geometrik modellar. 3. Matematik modellar. 4. Iqtisodiy-m atem atik modellar. 1. Fizikaviy modellar originalning asosiy xossalarini aks ettirib, o rig in a l b ila n o 'x s h a sh qiy o fag a ega. F izik av iy m o d e lla r originaldan bir necha m arta kichraytirilgan bo'ladi. Shuning uchun m odellarda izlanishlar o ‘tkazib, xossalar tekshiriladi, keyin esa original tuzilishiga kiriladi. Fizikaviy modellarga quyidagilar misol bo‘la oladi: yengil avtom obil, samolyot, raketa m odeli, G ESlar m odellari, konditer fabrikasining m ahsulot ishlab chiqarish konveyeri m odeli va h.k. 2. Geometrik modellar ham fizikaviy modellarga o‘xshash bo‘lib, ular originaldan bir necha m arta kichraytirilgan b o iad i. Bu yerda ham matematik tushunchaning proporsionallik koeffitsiyenti nazarga olinadi. G eom etrik m odellardan um um an m ashinasozlik va qurilishda keng koiam da foydalaniladi. Geom etrik modellar yordamida qurilishlarning umumiy plani, ularning maketi va chizmalari (loyihasi) tayyorlanadi. Shularni va obyektlarning kesimlarini nazarga oigan holda yangi binolar, stanoklar, detallar quriladi va yasaladi. 3. Matematik modellar yordamida esa fazoda, jamiyatda, korxonalarda bo‘lib o'tadigan jarayonlarning asosiy xossalarini aks ettirish mumkin. Matematik modellar originalning asosiy xossalarini, cheklanishlarini son va harflar bilan ifodalaydi. Masalan, biror 9 jarayon 2 ta o ‘zgaruvchilar bilan ifodalansa, uning grafigini koordinatalar sistemasida chizib, uning o‘zgarish qonuniyatini nuqtalar bilan ifodalab va chiziq orqali tutashtirib o‘zgarish chizig‘ini qurish mumkin. M atematik modellar chiziqli va chiziqsiz bo'lishi mumkin. 4. Iqtisodiy-matematik modellar. Matematikaning iqtisodiyotda qo'llanishi, «Iqtisodiyot» fanining masalalarini matematika tili bilan ifodalash natijasida bu fanlar rivojlandi, amaliyotda yangi yo'nalish «Iqtisodiy-matematik modellar» fani yuzaga keldi. «Iqtisodiy-matematik modellar va usullar» fani yordamida korxonalarning mahsulot ishlab chiqarish masalalarini yechishiga imkon yaratildi. Buning uchun avval cheklanishlar sh artlari ifodalaniladi. Keyin esa cheklanishlarni nazarga oigan holda maqsad funksiya tanlanadi. Masalan, «Iqtisodiy-matematik modellar va usullar» fani asosida ishlab chiqaruvchi korxonaning umumiy mahsulotlaridan olinadigan um um iy foyda yoki zararni hisoblash mum kin.