Дауыссыз дыбыстардың алмасуы

Дауысты дыбыс редукциясы. Д\ы дыб\ң түсіріліп айтылуына келгенде ең көп әрі жиі кездесетін құбылыс редукцияға байл. Болып келеді. Негізінде қазақ тіліндегі д\ы дыб. Редукциясы мына жағдайда жүзеге асады. 1)ьД\ы дыб. Редукциялануы үшін біріншіден сөз құрылымы үш буыннан кем болмауға тиіс, екіншіден, сөз құрылымында кемінде екі ашық буын қатар тұруы керек, Осы екі шарт бойында бар сөздерде ғана д\ы дыб. Редукцияланады. М. Мағына мағна, араба арба, жоғарығы жоғарғы т.б Д\з дыбысқа аяқталған сөзге д\ы дыбыстардан басталған қосымша жалғанғанда қатар тұратын ашық буынды сөздер п.б. М. Орын\ы о\ры\ны, ауыз\ы а\уы\зы, о\ры\ны ор\ны, а\уы\зы ау\зы т.б Д\з дыбысқа біткен сөзге д\ы дыбыстан басталған қосымша жалғану арқ. Сөздер де жасалады, сөзпішін де жасалады. М. Ойын\а ойна, бүйір\ек бүйрек, бұйыр\ық бұйрық дегенде сөз жасалып тұр. Д\з дыб.қа аяқталған сөзге д\ы дыб. Басталған сөздер тіркесіп бір бунақта айтылса да қатар тұрған ашық буындар п.б редукция құб. Жүзеге асады. Қайын аға\ қайнаға\, қайын ене\ қайнене\, барған еді\барғанды\. дауысты дыбыстардың редукциясы (орын орны, ауыз - аузы, жеңеше –жеңше) Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстар редукциясы атты Қалиевтің 1984 жылы шыққан еңбегі бар.
Дауыссыз дыбыстардың сөз ішінде және сөз жапсарында түсіріліп айтылуы. Қазіргі қаз. тілінде сөз ішінде және сөз жапсарында түсетін дау\з дыбыстар мына жағдайда түсіріліп айтылады. 1)Д\ы дыб. Арасында келген к,қ, ғ,г,һ,л дыб. Түсіріліп, екі жағындағы дауыстының біреуі өзімен бірге ала кетеді, әрі жуан айтылып сөздер жіңішке буынға айналады. Нақыш \нәш\, махамбет\мәмбет\, егер\ер\, солай ет \сөйт\ т.б:нді р,ң,м, у дыб.ң кейін келген қ,к,ғ,г дыб. Түсіріліп айтылады. М. Уқала уала, жиіркен жирен, емгіз еміз, тамғыз тамыз т.б 2) Ал, болғ кел, қал, қыл, сал етіс.көсемш. ып, іп жұрнағы жалғанғанда л дыбысының түсуіне байл. Алып ап, болып боп, салып сап варианттары жасалады. Са, се шартты рай жұрнағы: алса аса, болса боса, келсе кесе т.б Мақ, мек есімше жұрнағы: алмақ амақ, болмақ бомақ, қылмақ қымақ т.б. Ған, ген, есімш, жұрнағы алған аған, келген кеген, салған саған, Л дыб. Түсуі, ол, бұл, сол есімд, көптік жалғауыжалғ. Да байқалады. М. Ол лар олар, сол лар солар. Бұйрық райдың үшінші жақ жіктік жалғауы алсын асын, болсын босын, келсін кесін. Дегеминаңиы жолымен Махаббат махабат, ләззат ләзат, өшшер осы жер т.б Және адамдарды сыйлауда Жәке, Сәке,Мырзеке, Еркелету мәнде Сақыпжамал Сақып, Жұмабек Жұмаш т.б 1. Аферезис. Сөз басындағы кейбір дыбыстардың түсіріліп айтылуы. Әзір-кәзір, қазір, үрмет-құрмет, әжет-қажет, айран қалу-қайран қалу т.б. Бұл Оңтүстік Қазақстан облыстарының Түлкібас, Сайрам ауд. тұрғындарының тілінде, Шу бойы қазақтарының тіл-е, араб-парсы т-нен енген сөздерде кездеседі.