Davlat budjeti siyosati. Aholining ijtimoiy qatlami,mamlakat hududlari iqtisodiyoti Mundarija: Kirish I bob. Davlat budjeti siyosati. Aholining ijtimoiy qatlami,mamlakat hududlari iqtisodiyoti Asosiy qism

Budjet tizimi va uning printsiplari
Davlat funksiyalarining kengayishi davlat harajatlarining mikieslari tez sur’atlar bilan ko‘payishiga olib keladi. Ular YAMMning usish sur’atlaridan ancha jadal boradi. Masalan, AKSHda davlat harajatlari XX asrda 350 baravardan ko‘prok oshdi. 1980-89 yillar mobaynidagina federal byudjeti harajatlari ikki baravardan ko‘prok oshdi (433,5 mlrd. AKSH dollaridan 877,2 mlrd. AKSH dollariga etdi).
Iqtisodiyotning ishlab chiqarish sektorlari faoliyati uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish bilan bog‘liq harajatlar davlat harajatlarining eng muxim moddalari katoriga kiradi. Ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarini barpo etishga doir, birinchi navbatda – ta’lim va soglikni saqlash harajatlari ham borgan sari ko‘prok urin eg‘allab kelmokda.
Maxalliy byudjetilar davlat moliya tizimining muxim tarkibiy qismi xisoblanadi. Ularning harajatlari xisobiga birinchi navbatda kommunal kommunal mulk ob’ektlari, yo‘llar, maktablar qurilishi aloqa vositalarini rivojlantirish, shuningdek uy-joy qurilishi pul bilan ta’minlanadi. Maxalliy xokimiyat organlari byudjetiidan maxalliy ma’muriyatni, shuningdek maxalliy byudjeti muassasalarini tutib turish uchun ham foydalaniladi.
Maxalliy byudjetilar harajatlarida ijtimoiy-madaniy extiejlar, soglikni saqlash ob’ektlariga doir, iqtisodiy muvozanatni qullab turish harajatlari ham muxim urin tutadi.
Davlat byudjetidaromadlari birinchi navbatda markaziy va maxalliy xokimiyat organlari undiradigan soliklardan, davlat zaemlari, shuningdek byudjetidan tashqari yoki maqsadlifondlardan olinuvchi tushumlardan iborat bo‘ladi. Bunday fondlarni barpo etish anik maqsadlar uchun, avvalo ijtimoiy iqtisodiy tusdagi maqsadlarga yirik moliya resurslarini safarbar etish zaruriyati bilan shartlangan.
Ular katoriga ijtimoiy sug‘o‘rta, yo‘llar ko‘rish, atrof muxit muxofazasi, kadirlarni tayyorlash va qayta tayyorlash va ko‘pgina boshqa maqsadlar kiradi. Ularning miqdori muntazam ravishda oshib bormokda, bunga AKSH federal byudjetiini misolqilib keltirish mumkin, uning doirasida 800 dan ortik ana shunday fondlar mavjud.
Milliy daromadni qayta taqsimlash, mamlakatda yangidan yaratilgan qiymatning kattagina qismini davlat ixtiyoriga olish davlat barcha daromadlarining umumiy moddiy asosi xisoblanadi. Soliklar, davlat zaemlari, shuningdek byudjetidan tashqari fondlardan tushumlar ana shu qayta taqsimlash mexanizmining eng muxim tarkibiy kisimlaridir.
O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetiasosan soliklar erdamida tuplanadigan hamda davlat tomonidan uning funksiyalari va vazifalarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan pul mablag‘larining markazlashtirilgan fondlaridir, u qonun kuchiga ega, respublika Oliy Majlisi tomonidan tasdiklanadi.
Davlatning iqtisodiy siyosatini hayotga tatbik etish asosiy vositalaridan biri bo‘lgan byudjeti tizimi O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetifaoliyat ko‘rsatilishining tashkiliy shakli xisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi byudjeti tizimi ikki bugtndan iborat:

• 
  O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti– davlat byudjetii
  

• 
  Korakolpogiston Respublikasi davlat byudjetii, viloyat, Toshkent shaxri, respublika tuman va shaharlari maxalliy byudjetilari.
  

O‘zbekiston Respublikasi byudjetibir butundir, ya’ni byudjeti tizimi barcha bo‘g‘inlari – davlatning yagona davlat byudjetiiga kiradigan Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxri, respub-likasi shahar va tuman byudjetilarining uzviy birligini bildiradi. Byudjeti birligini O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy tizimining yaxlitligi belgilab beradi.
Byudjeti tizimi butun respublika xudida amal kilaetgan davlat daromadlari hamda umuman respublikani Korakalpogiston Respublikasi viloyatlar, Toshkent shaxri, shaharlar va tumanlarni ijtimoiy-ikti-sodiyrivojlantirishga yunaltiriladigan davlat harajatlarini bir butun tizimiga asoslanadi.
Byudjetining yaxlitligi byudjetiga doir prognozlashlar uslubiyati va tashkil etilishi bir butunligini kafolatlaydi.
Byudjetining yaxlitligi tufayli respublika (davlat) O‘zbekiston Respublikasi tasarrufiga pul resurslarining yagona markazlashtirilganfondini oladi, uni byudjeti tizimining faqat biror-bir bo‘g‘iniga takdim etish mumkin emas hamda O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetiiga birlashtiriladigan barcha byudjetilarning majmui sifatida ifodalanada.
Respublika byudjeti tizimining yaxlitligi va bir butunligi qonun tomonidan mustaxkamlab quyilgan, unda quyi byudjetilarninghar biri yuqori bo‘g‘inga kirishi kuzda tutilgan. O‘zbekiston Respublikasi byudjeti tizimining etakchi bo‘g‘ini – umumrespublika byudjetii. U umumdavlattusidagi va umuman jamiyat extiejlarini ifodalaydigan tadbirlarni moliyalash umumdavlat resurslari bir qismini bevosita davlat xokimiyatining oliy ijroiya va farmoyish berish organi – O‘zbekiston Respublikasi xukumati tasarrufida markazlashtirishni ta’minlaydi. Milliy daromadni Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shaxri o‘rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash jarayoni umumrespublika bi orqali tartibga solinadi.