Davlat budjeti Suyunov Diyorbek sbia-91/21

---

Davlat budjeti
Suyunov Diyorbek SBIA-91/21

---

Davlat budjetining mohiyati, funktsiyalari va ahamiyati.
budjetining mohiyati Budjet taqchilligi va uni
moliyalashtirish vositalari.
•Yurtimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida qolga kiritilayotgan yuksak natijalar, eng avvalo,
yangidan-yangi zamonaviy tarmoq va ishlab chiqarish quvvatlarining yolga qoyilishi,
buning tasirida mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatining sezilarli darajada ortib
borayotgani, yaratilayotgan mahsulot va korsatilayotgan xizmat turlarining kopayib,
sifatining tubdan yaxshilanib borishi, bir soz bilan aytganda, iqtisodiyotimizning
yangicha mazmun va mohiyat kasb etib borishida mustaqil taraqqiyot yolining togri
tanlangani, amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat strategiyasining har tomonlama
puxta asoslangan hamda xalqimizning fidokorona mehnati eng muhim va asosiy omil
bolib xizmat qilmoqda. Bu omillarning yagona maqsad – yurt tinchligi va ravnaqi,
xalqimiz farovonligi yolida jamiyatimizning doimo hamjihat bolib kelayotgani ota
murakkab mustaqil taraqqiyot yolini bosib otishda naqadar ogir sinovlardan
muvaffaqiyatli otishga imkon yaratdi. Birgina misol, 2008 yilda boshlangan, bugungi
kunga qadar salbiy tasir va oqibatlari saqlanib qolayotgan, keyingi yillarda rivojlangan
mamlakatlarda ozining yangi xurujini namoyon etayotgan jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozi nafaqat ayrim mamlakatlar, balki dunyoning deyarli barcha qitalarida iqtisodiy
siyosatning zaif jihatlarini, ayniqsa, bank-moliya tizimining mort boginlarini oshkor etib
qoydi. Ana shunday murakkab bir sharoitda mamlakatimiz iqtisodiyoti, bizning ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot modelimiz yana bir bor hayot sinovidan muvaffaqiyatli otib, ozini
tola oqlagani har qanday etirof va etiborga munosibdir.nafaqat ayrim mamlakatlar

---

Davlat byudjetining mohiyati, funktsiyalari va ahamiyati
byudjetining mohiyati
• Hozirgi sharoitda davlat byudjeti ijtimoiy (ishlab chiqarish)
munosabatlarining bir qismini ifoda etib, davlatning ixtiyoriga
mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot (milliy daromad)ning
nisbatan kattagina qismini toplash va uni jamiyat taraqqiyotining
turli sohalarini (iqtisodiyot, maorif, sogliqni saqlash, fan,
madaniyat, ijtimoiy taminot, boshqaruv, mudofaa va boshqalar)
rivojlanishiga yonaltirish imkonini beradigan muhim taqsimlash
vositasidir. Mohiyatiga kora davlat byudjeti mamlakat moliya
tizimining tarkibiy qismi bolib, shunga mos ravishda moliya
tizimiga doir barcha xususiyatlarga ega va unga tegishli bolgan
barcha funktsiyalarni bajaradi. Bir vaqtning ozida, davlat byudjeti
faqat oziga xos bolgan xarakterli xususiyatlarga ham egadirki, ular
oz navbatida, davlat byudjetini moliya tizimining boshqa
bolinmalaridan ajratib turadi va unda markaziy orinni egallashga
imkon beradi.Davlat

---

Xarajatlar
• Davlat byudjetining xarajatlari xuddi uning daromadlari singari,
ikkiyoqlama xarakterga ega. Bir tomondan, bu davlatning xarajatlari,
boshqa tomondan esa subektlarning ixtiyoriga tushadigan
qaytarilmaydigan mablaglar bolib, ularning daromadlariga aylanadi
va ular tomonidan turli maqsadlarga moljallangan tegishli fondlarni
shakllantirishda foydalaniladi. Ana shu ikkiyo qlama xarakter davlat
byudjeti xarajatlarining yakuniy emas, balki taqsimlash
jarayonlarining oraliq bosqichi ekanligidan dalolat beradi. Bu erda
byudjet fondl arining egasi davlat va pul mablaglarini oluvchilar
subektlar ortasida yangi taqsimlash munosabatlari paydo boladi.
Daromadl ar singari, davlat byudjetining xarajatlari ham obektiv
iqtisodiy kategoriyadir. U kategoriya sifatida byudjetli taqsimlash
munosabatlarining malum bir ya kuniy qismini abstrakt holda
umumlashtiradi. Ularning moddiylashuvi byudjetdan subektlarga pul
mablaglarining teskari oqimi bilan xarakterlanadi.

---

Daromad va xarajatlar
muvozanati
• Budjet daromadlari va xarajatlari muvozanatda
bolishini taqozo qiladi. Lekin kopchilik hollarda
davlat byudjeti xarajatlarining daromadlardan
ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqibatida byudjet
taqchilligi roy beradi. Bu holning sabablari kop bolib,
ularning ichida davlatning jamiyat hayotining
barcha sohalaridagi rolining uzluksiz osib borishi,
uning iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi
alohida orin tutadi. Byudjet taqchilligining osishi
yoki kamayishi mutlaq miqdorda va uning yalpi
ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatida aniq namoyon
boladi.