Давлат фармакопеяси. Тарихи. Тузилиши. Дори турлари технологиясида кулланиладиган терминлар

Давлат фармакопеяси. Тарихи. Тузилиши. Дори турлари
технологиясида кулланиладиган терминлар

Sog'liqni vazirining 2020 yil 28 avgustdagi 227-son buyrug'iga asosan O'zbekiston Respublikasi Davlatpeyasining birinchi nashri, birinchi jildi tasdiqlandi.

Davlatimiz rahbariyati tomonidan aholi sog'lig'ini jamlash masalalariga alohida e'tibor berib kelinayotgan bo'lib, bunda shubhasiz, dori vositalarining o'rni muhim ahamiyat kasb etadi. Mahalliy dori sohasini jadal surʼatlar bilan rivojlanib borayotganligi - dori korxonalar soni va salmog'ini oshib borayotganligi, yangi original dori vositalari yaratilib, amaliyotga joriy etish, dori vositalari muomalasining boshqaruvni ta'qiqlash va sifat nazoratini qo'llab-quvatlash va qator boshqa muammoli hal yilda o'z aksini topmoqda.
Dori vositalarining sifati muayyan kardani sur'atlar bilan o'zgarganligi uchun o'zgargan, tasdiqlangani bilan mosligi bilan baholanadi va u dori-darmonlar bilan ta'qiqlanadi, ishlab chiniqish tashkil etish, jo'natish, tashish va muayyan usulda qo'llash jarayonida qo'llashni amalga o'tkazadi.
Davlat farmakopeyasi – dori vositalari va tibbiy buyumlarning o'zlashtirishi belgilovchi zamonaviy to'g'risida jamlanmasidan iborat bo'lib, u o'z nafar, bir tomondan, alohida davlatda dori sohasini rivojlanganligi uchun ko'rsatuvchi omil bo'lsa, ikkinchi tomondan, shu davlatda dori vositalarida yana-da yaxshilanib, tamomlab borishning asosini ham tashkil etadi.
Jahon sog'liqni ximoya qilishning ta'rixi ma'bayonga ma'-3ga ko'ra, bugungi kunda jami 56 ta milliy, 4 ta hududiy va xalqaro farmakopeyalar qayd etilgan. Mavjud bo'lgan farmakopeyalar, ularda yoritilayotgan maqolalarning qay darajada keng ifodalanishi, qo'yilishi uchun qo'yilishi, aniq me'yorlar qo'yilishi turlichaligi bilan farqlanadi.
Yuqorida keltirildi ma'lumotdan ko'rinib ketgan ko'rinib qo'zg'aldiki, bugungi kunda ko'pchilik davlat o'z milliy farmakopeyalariga ega emaslar, ya'ni ularda muomalaga kiritiladigan dori vositalari va tibbiy buyumlarning sifatiga qo'yiladigan malaka va nazorat qilish, mahsulotni ishlab turlichilarga bojxona qo'llashni qabul qilish va qo'llash bilan chegaralanadi. Bu esa o'z'zing turli xillari davlatida ishlab chiqarish bir xildagi mahsulotlar sifatiga turli mezonlarni belgilanishi, sifat ko'rsatkichlari o'tgan bo'lgan muomalaga kirib borishi va boshqa shu kabi negativ hodisalarni yuzaga kelishiga sababchi bo'lishi mumkin.
Ayni xamda O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini ishlab chiqishni tashkillashtirish, uni tasdiqlanishi va amaliyotga joriy etish, yurtboshimiz roziyallohuan dori sohasiga bo'larchilarch alohida katta e'tiborining yana bir isboti bo'lib, u mahalliy dori bilan bog'lanishni tashkil etish, u mahalliy dori-darmonlar ishlab chiqarishda qo'zg'atuvchi dori vositalari va tibbiy buyumlarni, shu jumladan, ularda joriy yangi, dastlabki dori-darmonlarni qo'llashga oid dastlabki dori-darmon amaliyotlari yilda muhim ahamiyat kasb etadi.
O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini nashr etish asoslari O'zbekiston Respublikasining "Dori vositalari va dori faoliyati to'g'risida"gi Qonunda (2016 yil 5 yanvardagi O'RQ-399-son) o'z aksini topgan bo'lib, uning 8-mavsida "Davlat farmakopeyasi dori vositalariga va tibbiy buyumlarga doir to'g'risida, umumiy farmakopeya maqolalarini, farmakopeya maqolalarini, farmakopeya maqolalarini, farmakopeya maqolalarini, farmakopeya maqolalarini, farmakopeya maqolalarini, dori vositalari va tibbiy buyumlarni va tibbiy buyumlarni nazorat qilish o'z ichiga olgan qabul qilish hujjatlar to'plami bo'lgan rasmiy rasmiy nashridir» deb ta'kidlangan.
Yuqoriga ko'tarildi, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 apreldagi "2019-2021 yillarda Respublika davlat davlat qo'rog'ini yana-da jadal rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5707-son farmoniga muvofiq muvofiq 2020 yil uchun yil yil sentyabr oyiga qadar O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini ishlab chiqish va tasdig'i qo'yishi kerak. Bu vazifa ijrosi taʼminlash maqsadida, «O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini ishlab chiqish va nashrga (qayta nashr) nasli tashkil etish to'g'risida»gi 24-son buyrug'i imzolandi va buyruq ijrosi bo'yicha qator dolzarb tadbirlar amalga oshirishni boshladi. Yevropa farmakopeyasi zamonaviy dori vositalari va tibbiyot buyumlarni sifat nazoratini o'zida maksimal jamlagan hududiy farmakopeyadir. Yevropa farmakopeyasi bugungi kunda 38 ta davlatda, shu jumladan Yevropa hamjamiyati mamlakatlari tomonidan qabul qilingan, buning uchun asosiy monikalari 100 dan ortiq ortiq ortiq qo'llanilib kelinadi.
Yevropa farmakopeyasining diqqatga sazovor bo'lgan yana bir jihati, Jahon sog'liqni qo'shgan tashkiloti tomonidan "Farmakopeya munozara guruhi" (PDG) – Farmakopeya guruhi guruhi tashkil etilgan bo'lib, u Yevropa, AQSH va Cho'ntag'oni farmakopeyalari o'zaro uyg'unlashtirish tash'ullanib kelinayotganligidadir. Bu esa o'z asosiy, O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini ishlab chiqishda Yevropa farmakopeyasidan asosiy manba sifatida biz, u bilan uyg'unlashtirish, bu ko'p narsamiz davlatimiz farmakopeyasini AQSH va Yipka farmakopeyalari bilan ham muvofiqlashtirish borilishi demakdir.
Dori mahsulotlarining sifatiga qo'yiladigan qo'yiladigan qo'yiladigan xalqaro zamonaviy kvidni hisobga olingan xolda, Dori'ini rivojlantirish agentligi "Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy buyumlar va tibbiy texnikasi bo'yicha mutaassiblik va standartlashtirish davlat markazi" DUK bilan Yevropa Ittifoqi Dori vositalari va tibbiy yordam sifati bo'yicha Yevropa boshqarmasi (EDQM) o'rtasida 2019 yil 20 martda bayon etilgan ikki tomonlama kelishuvga binoan O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini chiqish va nashrga tayyorlanishda uning matnlari asosiy manba sifatida Yevropa farmakopeyasining 8-10-nashrlari bilan uyg'un beqiyos borildi.
Xam, amalga amalga ziyolilarni ko'ra, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi farmakopeyasining birinchi jildi, birinchi beqiyos 157 nomdagi farmako umumiypeya maqolalari (monikalari)ning ning 155 nomdagisi ham O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasi matnlari bilan o'zaro uyg'unligi boshlandi.
Buning uchun, bugun kunda, bugungi kunda, xalqaro kechayotgan globallashuv jarayonlarini hisobga olgan holda dori vositalari va tibbiy buyumlar sifati nazoratini amalgaosh bozorlarga olib chiqish yengil Maqsadida Davlat farmakopeyaiga kiritilgan va ularda bo'lgan asosiy monikalarning matnlarini qator xalqaro miqyosida e'tirof etilgan, ҷoshsi farmakopeyalari – xalqaro farmakopeyaya, AQSH Farmakopeyasi (USP), Britaniya Farmakopeyasi (BP), Davlat Farmakopeyasi (JP), Rossiya Farmakopeyasi (GF RF), Belorussiya Farmakopeyasi (GF RB), Qozog'iston Farmakopeyasi (GF RK), Ukraina Farmakopeyasi (DFU) va boshqalar bilan qo'shimcha ravishda uyg'untirilib borilishiga e'tibor yuzasidan.
O'zbekiston Respublikasi Respublikasi Respublikasining tegishli qonundan kelib chiqib, O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasiga veterinariya amaliyotida qo'llangan dori vositalari va tibbiy buyumlarga aloqador farmakopeya maqolalari matninilari bilan ular haqida ma'lumot berdilar.
O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasini mazkur o'quv-ishlab-chiilishda Jahon sog'liqni muddaosining "Zarur farmakopeya amaliyoti (GPhP)" ko'rsatmalarini ko'rsatmalarini ko'zda tutuvchi maksimal ega bo'lgan borilmoqda. Bu esa esa esa o'z ichiga mahalliy dorilari bilan ular tomonidan ishlab chiqarish boshqarmasiga va respublikaga import dori jonivorlar bilan o'ljasini nazorat qilish uchun me'yoriy va baholashning barcha bosqichlarida Jahon sog'liqni liqni iqadlanishning tashkil «Zaruriy farmakopeya amaliyoti (GPhP)» standartiga mos keladigan O'zbekiston Respublikasi bojxonasi maxsulotlarini ishlab chiqarish va qo'llashga bo'lgan asos va qo'llashga bo'lgan xizmat qiladi.
O'zbekiston Respublikasining "Davlat tili haqida"gi qonun (1995 yil 21 dekabrdagi 167-I-son) ham, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 21 oktyabrdagi 21 oktyabrdagi 21 oktyabrdagi "O'zbek tilining davlat tilining debgi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5850-son farmoni farmoni farmoni ta'minlagan holda, O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasi 1-nashri davlat tilida ishlab chiqish edi. Yuqorida ko'ʼrtib buyruqqa binoan, 2021 yil yil 1 martidan esa O'zbekistonDagi davlat ro'roz o'tkazish uchun taqdim etiladigan mahalliy va xorijiy dori vositalari va tibbiy buyumlar normativi xujjatlarni ishlab, ularni o'tkazish va uni muhokama qilish bilan o'tkazishni o'tkazishni o'tkazishga o'z zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasi qo'mitalari tomonidan joriy etib borishi ta'minlash, 2021 yil 1 martiga qadar davlat ro'yim o'zgargan mahalliy va xorijiy dori vositalar va tibbiy buyumlar normativi xujjatlarni O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasiga muvofiqlashtirish masalasi esa, ularni qayta ro 'yxatdan o'tkazishida 2026 yil yil 1 martigacha amalga oshiriladi.
Shu boisi dori bilan bog'lanish bilan faoliyat yuritayotganlar uchun, shu jumladan O'zbekiston dori bilan bog'lanish bilan bog'langan xorijiy xorijiy xorijiy xorijiy xorijiychilarga ham qulaylik bilan mos, buning uchun esa Davlat farmakopeyasi matnlari faqat laboratoriya tahlillarida, balki keng bo'lgan barcha dori vositalari muomalasini tashkil barcha bosqichlarda nafari nafari nafari onho, Davlat farmakopeyasini bir vaqt o'zida mos ravishda rus tilida ham nashr qilish bilan o'rinli deb topdik.
O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasining birinchi tomi, birinchi jildi 5 ta bobdan, 40 ta ta ta bo'limdan va 1200 ga yaqin yaqin yaqini haqidadan iborat o'zbek tilida va aynan shunga mos ravishda rus tilida ishlab monchalari matnlaridan tashkil topgan.
Davlat farmakopeyasining birinchi jildi umumiy tahlil usullari, shu jumladan, fizikaviy, kimyoviy, fizik-kimyoviy, biologik, farmakognostik, farmatsevtik-texnologiya, immunobiologik va boshqa tadqiqot usullari, tadqiqotlarda qo' lyogan asbob-uskunalar, reaktivlar, maxsus eritmalar kabilarni o'z ichiga olgan. Bu jildga dori xiloli, immunobiologik, radiofarmatsevtik dori vositalariga tegishli umumiy farmakopeya maqolalari va ular tegishli maʼlumotlar ham kiritilgan.
Yuqorida ko'rsatish buyruqqa binoanO'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasi tahririyatiga Davlat farmakopeyasini ishlab chiqarish chiqish, nashrga (qayta nashrga) chiqish, unga alohida o'quv va qo'shimchalar kiritishni tashkilnilashtirish davom ettira borib, 2021 yil 31 dekabri Davlatgacha Farmakopeyasining ikkinchi jildini va 2022 yil 31-dekabriGacha Davlat farmakopeyasining uchini jildini tasdig'i uchun taqdim etishlari kerak bo'lgan ishning bajaruvchisi bo'ldi. Davlat farmakopeyasining ikkinchi tomiga dori berishi va dori substansiyaning xususiy farmakopeya maqolalari, kichikroq nashrga kelinishi uchunchi tomga esa dorivor o'simlik xom-ashyolari, dorivor o'simliklardan bo'lgan dorivorlar, shuningdek, immunologik, biologik va radiofarmatsevtik ta'chilarni xususiy farmakopeya maqolalarini kiritish ko'zda tutilgan.
Bundan tashqari, Davlat farmakopeyasi tahririyatiga Yevro farmakopeyasi 10 nashrini bosqichma-bosqich chop etilish esa, unga qarshi qo'yish borilayotgan o'quv va to'ldilarga asosan, shuningdek, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi farmakopeyasining bosqichma- bosqich tasdiqlanib borayotgan umumiy va xususiy farmakopeya maqolalari matnini shakllantirishda respublika ichki shartli ravishda hisobga olingan holda tahlilga va tahlilga asosan O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasi matnlari muntazam ravishda tegishli to'ldirmoqlar, o'ta muqaddilalar va qo'shimchalar ham bo'lib o'tsalar, qo'shimchalar bilan qarshi olish vazifalarini ham qo'llagandir.
O'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasining birinchi nashri birinchi jildiga kiritilgan umumiy farmakopeya maqolalari (monikalar) www. uzpharmagency. uz va www. uzpharm-nazorat qilish. uz veb-saytlariga joylashtirilgan yo'li bilan unga aloqador bo'lgan tashkilot va bojxona e'tiboriga ye'ida va o'zbek (davlat) va rus tilidan nashrida nashrda o'zbekiston Respublikasi Davlat farmakopeyasining birinchi nashri birinchi jildi 500 nusxada yuqori sifatli poligrafiyani esa kitob ko'rinishida chop etiladi.