Davlat va huquq nazariyasi faning funksiyalari

1.2 Davlat va huquq nazariyasining ijtimoiy fanlar tizimidagi о`rni.
XXI asrga kelib dunyo fanlari jamiyatning yuksak taraqqiyotiga asos bо`lib xizmat qilmoqda. Olamshumul kashfiyotlar, misli kо`rilmagan ixtirolar turli fanlarning yutug`idir. Bugungi sivilizatsiya sharoitida fanning yangi-yangi kо`rinishlarining paydo bо`lishi bilan bir vaqtda avval mavjud bо`lgan fanlar takomillashtirib borilmoqda. Davlat va huquq nazariyasi fani ham shular jumlasidan. Shu о`rinda “fan” tushunchasiga tо`xtalib о`tish о`rinli. Fan – bu muayyan soha bо`yicha bilimlar berishga ixtisoslashtirilgan ilm yо`nalishi xisoblanadi.
“Fan — tabiat, jamiyat va inson tafakkuri tо`g`risidagi tushunchalarda, kategoriyalarda, qonunlarda aks ettirilgan, haqqoniyligi amaliyotda tasdiqlangan bilimlar tizimidir. Har bir fan о`ziga xos obyekti va unga mos keluvchi predmeti bilan ajralib turadi”. Fan jamiyat va tabiatni, umuman borliqni anglashning kalitidir.
Xar bir fan о`z predmeti va metodiga ega. Predmet va metodlarsiz fanning о`zi bо`lishi mumkin emas. Fanning predmeti shu fan о`rganadigan masalalar majmuidan iborat bо`lsa, fanning metodi fan о`rganadigan masalalarni о`rganish usullaridir.
Fanning predmetini ana shu obyektlar va ularni aks ettirishdan hosil bо`lgan bilimlarning majmui va о`rganiladigan masalalar tashkil etadi.
Har bir fanni о`rganish, eng avvalo, predmetini aniqlab olishdan boshlanadi. Bu esa о`rganilayotgan fanning boshqa fanlardan farqini kо`rsatadi.
Demak, har bir о`quv fanining predmetini aniqlash uchun bu fanning umumiy fanlar tizimida tutgan о`rni, roli va ahamiyatini, о`rganadigan obyektini bilib olish kerak.
Barcha fanlarni, predmeti va metodi nuqtai nazaridan, ikkita katta guruhga bо`lish mumkin. Birinchi guruhga tabiat qonuniyatlarini о`rganuvchi matematika, fizika, biologiya, ximiya kabi tabiiy fanlar, ikkinchi guruhga esa kishilik jamiyatining rivojlanish qonuniyatlarini о`rganuvchi falsafa, tarix, iqtisodiyot, siyosatshunoslik, adabiyot, huquqshunoslik kabi ijtimoiy fanlar kiradi.
Huquqshunoslik fani — eng muhim ijtimoiy fanlardan biri. Chunki u kishilik jamiyatiga xos bо`lgan davlat va huquqni yaxlit ijtimoiy hodisa va voqelik sifatida о`rganadi.
Har bir fan obyektiv olamdagi narsa va hodisalarning u yoki bu tomonlarini о`rganishni о`z oldiga maqsad qilib qо`yadi.
Mustaqil fan bо`lmish davlat va huquq nazariyasi ham mavjud voqelikda yuz berayotgan davlat va huquqni ijtimoiy hodisa sifatida har tomonlama о`rganishni о`zining asosiy maqsadi deb biladi. Demak, mavjud voqelikda yuz berayotgan, davlat va huquqqa tegishli hodisa hamda jarayonlar davlat va huquq nazariyasi fanining obyektini tashkil etadi.
Davlat va huquq nazariyasi fanining predmetini davlat va huquqning kelib chiqishi, rivojlanishi va xarakatda bо`lishining eng umumiy qonuniyatlari tashkil etadi. “...Davlat va huquq nazariyasi davlat va huquqning ayrim jihatlariga tegishli bо`lgan qandaydir alohida ijtimoiy qonuniyatlarni emas, balki aynan uyg`un birlikda olingan shu qonuniyatlar butun tizimining eng umumiy va mavhum kо`rinishda о`z doirasiga kiritadi, ya`ni о`rganadi. Shunday qilib, u barcha davlat va huquq hodisalari va jarayonlari uchun umumiy qonuniyatlarni о`rganadi, davlat va huquqni yahlit ijtimoiy hodisa sifatida tadqid etadi”^1[1].
Davlat va huquq nazariyasi huquqiy amaliyot qonuniyatlarini aks ettiruvchi tajribani mantiqan umumlashtiradi, ular taraqqiyotining asosiy tamoyillarini aniqdab beradi. Davlat va huquq nazariyasi huquqiy amaliyot bilan uzviy bog`langan bо`lib, amaliyotga xizmat qiladi va amaliyotdan kelib chiqadi.
Davlat va huquq nazariyasi xayot tarixiy taraqqiyot jarayonida ilgari surgan vazifalar negizida о`z xulosa va takliflariga aniqliklar kiritadi, ularni boyitadi va rivojlantiradi. Davlat va huquq har bir jamiyat ijtimoiy taraqqiyotining muhim kо`rsatkichidir. Demokratik huquqiy davlatni shakllantirishda shaxs, davlat va jamiyat huquqiy madaniyatini yuksaltirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Davlat va huquq nazariyasi — davlat va huquq taraqqiyotining umumiy qonunlari haqidagi fan bо`lib, uning predmetini davlat va huquqning mohiyati, kelib chiqishi, rivojlanish prinsiplari va qonuniyatlari tashkil etadi.
Har bir jamiyatdagi demokratik о`zgarishlar va islohotlar muhim ijtimoiy ahamiyatga ega. Bu jarayonlarga jahon, davlat va huquq tarakkiyoti ta-lablari, andazalari va tamoyillari nuqtai nazaridan qarash zarur. Bu, bir tomondan, О`zbekistondagi huquqiy islohotlarning yо`nalishlari va mezonlari, qadriyatlari va maqsadlarini aniq, belgilashga yordam bersa, ikkinchi tomondan mamlakatimizda davlat va huquq qachon paydo bо`lgan, qanday rivojlangan, qayoqqa qarab ketyapti, uning о`ziga xos jihatlari, rivojlanishining shakl va kо`rinishlari qanday, mezonlari bormi yoki dunyo-dagi mavjud huquqiy taraqqiyot о`zanidan ketyaptimi, degan savollarga javob topish imkonini beradi. Ana shu muammolar davlat va huquq nazariyasi fanining asosiy masalalarini tashkil etadi.
Davlat va huquq nazariyasi davlat va huquqda tegishli hodisa va jarayonlarining muhim, zaruriy, umumiy tomonlarini о`rgangan holda jamiyat taraqqiyotining obyektiv qonuniyatlarini tushuntirib berish, uning ijtimoiy-siyosiy maqsadlarini belgilash va mavjud ijtimoiy munosabatlarni davlat va huquq yо`li bilan boshqarish mexanizmlarini ochish, ularning rivojlanish istiqbollarini kо`rsatib berish bilan shug`ullanadi. Shunday qilib, davlat va huquq nazariyasi faniga quyidagicha ta`rif berish mumkin:
Davlat va huquq nazariyasi — ijtimoiy hodisa bо`lmish davlat va huquqning kelib chiqishi, rivojlanishi va faoliyat kо`rsatishshshng umumiy qonuniyatlarini о`rganuvchi fandir.