Davr oraliq’idagi tarixiy atamalarni o`z ichiga oladi. Tarixiy atamalarning ma`nosi yillar o`tishi bilan o`tmishning ma`lum davriga xos holda o`zgargani tez-tez kuzatib turilgan

Amirlik — musulmon mamlakatlarida amir tomonidan boshqariladigan mamlakat 
XVIII asrning o`rtalaridan boshlab Buxoro xonligi Buxoro amirligi deb yuritilgan. 
Xon — turkiy xalqlar va mo`g’ul hukmdorlarining unvoni. Dastlab qabila boshlig’i, 
keyinchalik oliy hukmdorni anglatgan. Saljuqiylar va xorazmshoxlar davrida viloyat yoki shahar 
hokimi, mo`g’ul feodal imperiyasida ulus boshlig’i davlatlarda oliy hukmdor xon, podshoxlik 
qilmagan. CHingiziylarda esa sulton deb yuritilgan Qo`qon, Buxoro (1753 yilgacha) va Xiva 
xonligida hukmdorlar o`zlarini xon deb ataganlar. 
Xonlik — xon tomonidan boshqariladigan davlat. O`rta Osiyoda XVI asr oxirida ikkita 
xonlik — Buxoro va Xiva xonligi vujudga kelgan. XVIII asrda Qo`qon xonligi vujudga kelgan. 
XVIII asr oxirning oxirgi choragidan Buxoro —amirlik deb yuritilgan. 
Munshi — O`rta Osiyo xonliklari davrida xonlar yoki ayrim hokimlarning shaxsiy kotibi. 
Munshi lavozimiga odatda, ma`lumotli va chiroyli ezadigan kishilargina olingan. Munshilar olim 
va fozil kishilar bo`lganligi uchun oddiy kotiblardan farq qilgan. Ular zimmasiga xon va 
amirlarning maktub va farmonlarini yozish yuklatilgan. Tarixiy asarlarning aksariyati ana shu 

---

25 
munshilar qalamiga mansub. Munshi lavozimida bo`lgan kishilar munshi so`zini taxallus sifatida 
o`z nomlari ketiga qo`shib qo`yganlar. 
Beklarbegi — O`rta Osiyoda mavjud bo`lgan yuqori ma`muriy unvon va lavozim Viloyat, 
katta shaxdr xdkimlari ana shu unvonga ega bo`lishgan. Bu unvon ko`chmanchi xalqlar orasida 
ko`p ishlatilgan. Beklarbegi lavozimi O`rta Osiyoda XIX asr oxirigacha saqlangan. 
Beklarbegining asosiy vazifasi soliq va turli boshqa feodal majburiyatlarining o`z vaqtida
to`lanishini ta`minlash xon farmonlarini amalga oshirish tegishli masalalarni biy, otalilar, 
oqsoqollar kengashi bilan kengashib xal etishdan iborat bo`lan. Beklarbegilar qo`l ostidagi 
viloyatlarda alohida vazir shayxulislom, sadr, jonishin (beklar begining muovini) kabi mansablar 
ham bo`lib, ular bevosita beklar begiga bo`ysunganlar.
Amiri lashkar — Temuriylar davlatida keng tarqalgan eng yuqori oliy harbiy unvon. 
Keyinroq XIX asrda Qo`qon xonligida ham 0liy Bosh Qo`mondonga nisbatan ushbu unvon 
qo`llanilgan 
Qushbegi — XV — XVI asrlarda podshox va xonlar qushxonasining mutassadisi bo`lgan. 
Uning zimmasiga ovni tashkil qilish va o`tqazish vazifalari yuklatilgan. 
Qozikalon — Buxoro amirligidan dindorlar va mullaarning boshlig’i, ya`ni raisi bo`lgan. 
SHu bilan birga bu davrda barcha musulmon davlatlarida bo`lgani kabi, Buxoroda ham xuquq 
masalalari dinga qarashli bo`lib dindorlar qo`lida ekanligi sababli qozikalon barcha xuquq 
masalalari va armiya ma`muriyatining ham raisi hisoblangan. 
Parvonachi — XVII — XVIII asrlarda Buxoro xonligida mavjud bo`lgan mansab, vazir 
muovini, farmon ijro qiluvchi. Parvonachi xon farmonlarini yozib tegishli kishilarga etkazib 
turgan. YUqori mansabga tayinlangan amaldor parvonachi tomonidan bitilgan farmonni uch kun 
mobaynida o`z sallasiga qistirib yurishlari lozim edi. 
To`qsabo — harbiy unvon XVI — XVIII asrlarda O`rta Osiyo xonliklarida xon bayrqg’ni 
qo`riqlagan maxsus harbiy qism boshlig’i. XIX asrda umuman bir polkdan iborat bo`lgan harbiy 
qism boshlig’i. 
Nozir — o`rta asrlarda O`rta Osiyo xonliklarida saroy ta`minoti va uning xarj qilinishini 
nazorat qilib turuvchi mansabdor. XX asr boshlarida Buxoro va Xorazm Xalq Respublikalarida 
savdo, sanoat, harbiy va boshqa sohalar bo`yicha xalq nozirlari tayinlangan bo`lib, ular o`sha 
soha bo`yicha ishning borishiga javobgar shaxs hisoblanganlar.