Dds,shaxsning tashkilotchilik va kommunikativ qobilyatlarini diagnostika qilish

---

DDS,SHAXSNING TASHKILOTCHILIK VA
KOMMUNIKATIV QOBILYATLARINI DIAGNOSTIKA
QILISH
Reja:
1.
Kommunikativ shaxs xususiyatlarini shakllantirishning ijtimoiy-psixologik
omillari.
2.
Shaxs tuzilishidagi kommunikativ xususiyatlar tizimi.

---

Shaxs 
– psixologiya fanining asosiy ilmiy tushunchalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. SHaxsning 
nimaligini tushunish va uning ruhiy tuzilishini ta’riflash imkonini beruvchi asosiy xossalarini ajratib 
olish uchun ushbu tushunchani «inson individ shaxs individuallik» qatorida ko‘rib chiqamiz. Inson
o‘ta murakkab mavjudot sifatida cheksiz murakkab dunyoda, aniqrog‘i, ko‘plab dunyolarda
yashaydi, ularning ichidan zamonimizning mashhur faylasuflaridan biri Yurgen Xabermas asosiylari
sifatida uch dunyoni: tashqi dunyo, ijtimoiy dunyo («bizning olam»), ichki dunyo («mening
olamim», individuallik va betakrorlilik «mening mavjudligimning» betakrorligi) ajratishni taklif etdi.
Individuallik
– bu ma’lum insonning, uning noyobligi, betakrorligi nuqtai nazaridan o‘ziga xos
bo‘lgan ruhiy, fiziologik va ijtimoiy xususiyatlar yig‘indisi.
Individuallik
– bu ko‘rib chiqilgan tushunchalar ichida mazmuniga ko‘ra eng tor tushuncha
hisoblanadi. U o‘zida insonning boshqa odamlardan farq qiluvchi o‘ziga xos va shaxsiy xossalarini
jamlaydi. Individuallik turli xildagi tajriba, bilimlar, fikrlardagi tafovutlar, xarakter va
temperamentlardagi farqlar, o‘zimiz isbotlaydigan, tasdiqlaydigan o‘ziga xos xususiyatlarimizda
namoyon bo‘ladi. Motivlar, temperament, xarakter, layoqatlar – individuallikning asosiy
ko‘rsatkichlari. «Individuallik» tushunchasi individning faqat o‘ziga xos ruhiy xususiyatlarini emas, 
balki morfofiziologik (bo‘y o‘lchami, tana tuzilishi, yuz tuzilishi va h.k.) xususiyatlarini ham aks
ettiradi.

---

---

---

Kommunikativ qobiliyatlar
- bu shaxsning boshqa odamlar bilan muloqot qilishda
ishtirok etishini yoki hamkorlikka, birgalikdagi faoliyatga va shu bilan birga insonlar
jamiyatiga kirishini belgilaydigan yoki ta'minlaydigan ijtimoiy va psixologik
xususiyatlar tizimi. Muloqot qobiliyatlari ko'plab mualliflar tomonidan o'rganilgan. Va
agar ularning ko'pchiligi uchun bu qobiliyatlarning talqini taxminan bir xil bo'lsa, u 
holda kommunikativ qobiliyatlarni tasniflashga yondashuvlar sezilarli darajada farq
qiladi. Ushbu masala bo'yicha ilmiy adabiyotlarni tahlil qilib, quyidagi yondashuvlarni
ajratib ko'rsatish mumkin:
L.Teyer kommunikativ qobiliyatlarning ikki turini ajratib ko‘rsatadi: a)
strategik
, 
shaxsning kommunikativ vaziyatni tushunish, unda to‘g‘ri yo‘naltirish va shunga mos
ravishda muayyan xatti-harakatlar strategiyasini shakllantirish qobiliyatini ifodalovchi; 
b) muloqotda shaxsning bevosita ishtirokini ta'minlovchi taktik qobiliyatlar.

---

---

Bizning fikrimizcha, AA Leont'ev qobiliyatlarni eng to'liq tuzadi. U kommunikativ
qobiliyatlarning ikkita asosiy guruhini ajratadi: ularning birinchisi muloqotda shaxsiy
xususiyatlardan kommunikativ foydalanish ko'nikmalari bilan bog'liq, ikkinchisi -
muloqot va aloqa texnikasiga ega bo'lish bilan bog'liq. Ushbu ikki qobiliyat guruhi
muloqotda muvaffaqiyatli ishtirok etishni ta'minlaydigan shaxsiy xususiyatlarning butun
majmuasini (va o'ziga xos ko'nikmalarni) birlashtiradi, masalan: muloqotda o'z xatti-
harakatlarini nazorat qilish qobiliyati, shaxsiyatni tushunish va hisobga olish bilan bog'liq
idrok etish qobiliyatlari to'plami. boshqa shaxsning shaxsiyatini modellashtirish qobiliyati
bilan muloqotda bo'lgan boshqa shaxsning xususiyatlari; aloqani o'rnatish, qo'llab-
quvvatlash, uning chuqurligini o'zgartirish, unga kirish va chiqish, muloqotda tashabbusni
uzatish
va ushlab turish qobiliyati
; psixologik ma'noda nutqini optimal tarzda qurish
qobiliyati.
Kommunikativ qobiliyatlar tuzilishini aniqlashning turli yondashuvlarini tahlil qilish
asosida bir nechta mualliflarning tushunchalarini birlashtiruvchi tuzilma ishlab chiqildi. U 
muloqot qobiliyatlarini ikki qismga ajratadi. Bular, birinchidan, ijtimoiy-idrok
qobiliyatlari, malakalari va qobiliyatlaridir.

---

Bularga empatiya, ijtimoiy-psixologik kuzatish, ijtimoiy-psixologik aks ettirish, ijtimoiy-
psixologik idrok, refleksiv o'z-o'zini baholash xususiyatlari, kontakt (psixologik
aloqaga
kirishish
, o'zaro ta'sir jarayonida ishonch munosabatlarini shakllantirish qobiliyati) kiradi. 
Ikkinchidan, bu shaxsning a'zosi bo'lgan guruhning ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini
aks ettirish va tushunish qobiliyatini, shuningdek, guruhdagi o'rni va rolini tushunish
qobiliyatini ifodalovchi shaxsning pertseptiv-refleksiv qobiliyatlari. ishtirokchilarning
har biri, shu jumladan o'zi.
Hozirgi vaqtda muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishning ko'plab usullari mavjud. Bu 
qobiliyatlarni rag'batlantirish va rivojlantirish usullaridan biri ijtimoiy-psixologik trening
bo'lib, u shaxslararo muloqot shakllarini optimallashtirish orqali shaxsni, guruhni
rivojlantirishga qaratilgan. Bu turli yoshdagi bolalarda, sportchilarda, turli kasb egalarida
qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Rus psixologiyasida ijtimoiy-psixologik
tayyorgarlik G.A.ning asarlarida batafsil ko'rib chiqiladi.
Andreeva
, N.N. Bogomolova, 
A.A. Bodaleva, A.I. Dontsova, Yu.N. Emelyanova, L.A. Petrovskaya, S.V. Petrushina, 
V.Yu. Bolshakov.
Kommunikativ shaxsga kommunikativ munosabat tushunchasi ham xosdir.

---

---

Kommunikativ shaxsni o'rganish
tadqiqot maqsadiga qarab
, masalan, 
huquqshunoslar, o'qituvchilar, diktorlar, televidenie va radio sharhlovchilari uchun
zarur bo'lgan professional aloqa sohalarida turli darajadagi chuqurlikka ega bo'lishi
mumkin. Kommunikativ shaxsni o'rganish - bu shaxsning ijtimoiy xulq-atvorini
kuzatish va tanqidiy tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun foydali
amaliyot va shu bilan birga turli kommunikativ sohalarda nutq faoliyatini o'z-o'zini
bilish va o'z-o'zini tuzatish nuqtai nazaridan qiziqarli dars. Kommunikativ
shaxsning o'zini-o'zi takomillashtirish jamiyat a'zosi sifatida shaxsning o'zini o'zi
takomillashtirishni o'z ichiga oladi, chunki u lingvistik ong va o'z-o'zini bilish bilan
bog'liq. O'z tabiatiga ko'ra, lingvistik ong individualdir, lekin u madaniyatning tipik
xususiyatlarini va muloqotning ijtimoiy normalarini ham o'z ichiga oladi. Ushbu
xususiyatlarning maqbul kombinatsiyasi insonni o'ziga xos namuna yoki rad etish
va unutish ob'ektiga aylantiradi. Kommunikativ shaxs muammosi tadqiqot uchun
ochiqligicha qolmoqda.

---

Demak, aytishimiz mumkinki, hozirgi vaqtda muloqotning psixologik tahlili uni amalga oshirish
mexanizmlarini ochib beradi. Muloqot eng muhim ijtimoiy ehtiyoj sifatida ilgari suriladi, uni
amalga oshirmasdan turib, shaxsning shakllanishi sekinlashadi va ba'zan to'xtaydi. Psixologlar
muloqotga bo'lgan ehtiyojni shaxsni shakllantirishning eng muhim shartlaridan biri deb bilishadi. 
Shu munosabat bilan muloqotga bo'lgan ehtiyoj shaxs va ijtimoiy-madaniy muhitning o'zaro
ta'sirining natijasi sifatida qaraladi va ikkinchisi bir vaqtning o'zida ushbu ehtiyojning shakllanishi
manbai bo'lib xizmat qiladi. Kommunikativ shaxs deganda uning kommunikativ
ehtiyojlari
darajasi
, kognitiv tajriba jarayonida shakllangan bilim doirasi va kommunikativ kompetentsiya
bilan belgilanadigan individual xususiyatlar va xususiyatlarning yig'indisi tufayli shaxsning
namoyon bo'lishidan biri tushuniladi. o'zi - ma'lum bir vaziyatda ma'lumotni adekvat idrok etish
va maqsadli uzatishni ta'minlaydigan kommunikativ kodni tanlash qobiliyati.
Kommunikativ shaxsning namoyon bo'lishi ma'lum bir vaziyatda ma'lumotni uzatish sxemasini
tanlash, ma'lumotni etarli darajada idrok etish qobiliyatini ta'minlaydigan individual xususiyatlar
va xususiyatlar to'plami bilan bog'liq.
Kommunikativ shaxs motivatsion, kognitiv va funktsional parametrlar bilan tavsiflanadi.

---

---

Kommunikativ shaxs motivatsion, kognitiv va funktsional parametrlar bilan tavsiflanadi.
Kommunikativ shaxsni ijtimoiy hodisa sifatida baholash asosiy ijtimoiy ahamiyatga ega
funktsiyalarni bajarish samaradorligi darajasiga bog'liq. Muloqotning samaradorligi
kommunikativ munosabatning ijtimoiy ahamiyati darajasiga bog'liq. Kommunikativ
munosabatlar ma'lum bir shaxslararo o'zaro ta'sir vaziyatlarida samarali muloqotni
yaratish uchun zarur bo'lgan ichki resurslar tizimi sifatida qaraladi.
Aloqani o'rnatish va qo'llab-quvvatlash imkoniyatlari turli xil (fazoviy, vaqtinchalik, 
psixologik, ijtimoiy) aloqa sharoitlarining o'zaro ta'siri bilan bog'liq. Shaxslararo
muloqotda asos bo'lib muloqotning ijtimoiy va kommunikativ shartlari bo'lib, ular
kommunikantlar o'rtasida aloqa mavjudligi yoki yo'qligi, aloqa ishtirokchilariga
baholovchi munosabatni bildiruvchi qiymat yo'nalishlari hisoblanadi.
Moslashuv insonning optimal muloqotini ta'minlashning zaruriy shartidir. Bu insonga
nafaqat o'zini, odamlarga, faoliyatga bo'lgan munosabatini ifodalash, ijtimoiy jarayonlar
va hodisalarning faol ishtirokchisi bo'lish imkonini beradi, balki bu tufayli uning tabiiy
ijtimoiy o'zini-o'zi takomillashtirishni ta'minlaydi.

---

---

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT