Diapositiva 1

Bitimlar va vakillik

• 10-sinf Davlat va huquq asoslari fani 13-mavzu

Shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan hamda fuqarolik huquqi bilan belgilangan harakatlar bitim deyiladi.

O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga muvofiq bitimlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

• 1. Qonuniylik. Qonunga zid harakatlar ta’qib qilinadi va jazolanadi. Misol uchun, giyohvandlik vositalari va qurol-yarog‘ bilan savdo qilishni qonuniy deb bo‘lmaydi.

• 4. Shaklga rioya qilish. Qonunlar bilan bitimlarning quyidagi shakllari belgilangan: og‘zaki yoki yozma (oddiy yoki notarial tasdiqlangan).

• 3. Ixtiyoriylik. Ixtiyoriylik qoidasi qo‘rqitish, yanglishish, aldash va zo‘rlik bilan tuzilgan bitimlarni taqiqlaydi.

• 2. Taraflarning yetarlicha huquqiy layoqati. Eslang, 18 yoshga to‘lmagan shaxslar to‘liq hajmda o‘z huquqlarini amalga oshirishi va yuridik burchlarga ega bo‘lishi mumkm emas.

Bitimlar qonunda ko‘rsatilgan hollarda yoki taraflardan birining talabi bo‘yicha notarial tarzda tasdiqlanadi.

• Ko‘chmas mulk ishtirokida tuzilgan bitimlar davlat tomonidan ro‘yxatga olinishi shart

• Bitimlar bir taraflama (bu hollarda faqat bir tarafning xohishi zarur bo‘ladi — mulkni meros qoldirish, sovg‘a qilish), ikki taraflama yoki ko‘p taraflama (shartnomalar) bo‘ladi.

• Bitimlar deb fuqarolar va yuridik shaxslarning fuqarolik huquq va burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan harakatlariga aytiladi.

• О‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, 101-modda

Bitim haqiqiy bo‘lmaganida taraflarning har biri boshqasiga bitim bo‘yicha olgan hamma narsani qaytarib berishi, olingan narsani aslicha qaytarib berish mumkin bo‘lmaganida esa, agar bitim haqiqiy emasligining boshqa oqibatlari qonunda nazarda tutilgan bo‘lmasa, uning qiymatini pul bilan to‘lashi shart.

Quyidagi hollarda bitimlar haqiqiy emas deb tan olinadi:

• O‘n to‘rt yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan shaxs tomonidan uning ota-onasi, farzandlikka oluvchilari yoki homiysining roziligisiz tuzilgan;

• Qonun talab qiladigan shakliga rioya etmaslik;

• Qonun hujjatlarining talablariga muvofiq bo‘lmagan;

• O‘n to‘rt yoshga to‘lmagan shaxs tomonidan tuzilgan;

VAKILLIK

• Vakillik — ishonchnomaga, qonunga, sud qaroriga yoki vakil qilingan davlat organining hujjatiga asoslangan vakolat bilan bir shaxs (vakil) tomonidan boshqa shaxs (vakolat beruvchi) nomidan tuzilgan bitimdir.

O‘z xarakteriga ko‘ra faqat shaxsan tuzilishi mumkin bo‘lgan bitimni vakil orqali tuzishga yo‘l qo‘yilmaydi. Muomalaga layoqatsiz fuqarolar nomidan bitimlarni ularning ota-onalari, farzandlikka oluvchilari va vasiylari tuzadilar.

Bitimlar ishonchnoma bo‘yicha tuzilishi ham mumkin.

• Bir shaxs (ishonch bildiruvchi) tomonidan ikkinchi shaxsga (ishonchli vakilga) uchinchi shaxslar oldida vakillik qilish uchun berilgan yozma vakolat ishonchnoma hisoblanadi.

Ishonchnoma oddiy yozma shaklda yoki notarial shaklda rasmiylashtiriladi. Ishonchnoma ko‘pi bilan uch yil muddatga berilishi mumkin.

Agar ishonchnomada muddat ko‘rsatilgan bo‘lmasa, u berilgan kundan boshlab bir yil mobaynida o‘z kuchini saqlaydi.

• Berilgan sanasi ko‘rsatilmagan ishonchnoma haqiqiy emas.

Savol va topshiriqlar:

• 1. Fuqarolar va yuridik shaxslarning qanday harakatlari bitim deb tan olinadi?
• 2. Qanday hollarda bitimlar haqiqiy emas deb tan olinadi?
• 3. Voyaga yetmaganlar qanday bitimlarni tuzishlari mumkinligini sanab o‘ting.
• 4. Bitimlar tuzilishida rioya etiladigan talablarni sanab o‘ting.
• 5. Bitim haqiqiqy emas deb topilganida taraflar qanday yo‘l tutishlari zarur?