Dielektriklarning qutblanishi, qutblanish vektori

Ikkita dielektrik chegarasida induksiya chiziqlarining sinish qonuni.
E rkin zaryadlarning kuchlanganligi E₀ dielektrik chegarasida qandaydir burchak tashkil qilsin. Chegara bog’langan sirtda zaryadlar hosil bo‘ladi: birinchi dielektrikda -
zaryad zichlik , ikkinchida sirt zaryad zichliklar. sirt zaryadlar birinchi dielektrikda maydon kuchlanganligini, zaryad ikkinchi dielektrikda maydon kuchlanganliklarini hosil qiladi (rasm 5.4) . Ikki muhit chegarasida kuchlanganlikning normal va tangensial tashkil etuvchilari uchun quyidagi chegaraviy shartlar mavjud: , (20) ya’ni dielektrik chegarasidan o‘tganda maydon kuchlanganligining tangensial tashkil etuvchilari uzluksiz bo‘ladi. Normal tashkil etuvchilar esa bir muhitdan ikkinchi muhitga o‘tganda uzilishga ega bo‘ladi.
, (21)
bu yerda ₁ va ₂ - birinchi va ikkinchi muhitning elektr singdruvchanligi. (20) va (21) larga E vektorning chegaraviy shartlari deyiladi. munosabatga ko‘ra elektrostatik induksiya vektori D uchun ham quyidagi chegara shartlar o‘rinli bo‘ladi:
, (22)
Induksiya vektorining normal tashkil etuvchisi ikki dielektrik chegarasidan o‘tganda uzluksiz bo‘ladi, tangensial tashkil etuvchilari esa uzilishga ega bo‘ladi.
Birinchi dielektrikda D₁ induksiya vektorining normal bilan tashkil qilgan burchagini ₁ bilan, ikkinchi dielektrikda D₂ ning normal bilan tashkil qilgan burchagi ₂ bilan belgilangan bo‘lsin. D₁ va D₂ ni tashkil etuvchilarga ajratamiz ( rasm 5.5 ). Rasmda

bundan,
,
yuqoridagi chegaraviy shartni hisobga olsak, quyidagi natijaga ega bo‘lamiz:
, (5.25)
Bu munosabat ikki dielektrik chegarasida induksiya va kuchlanganlik chiziqlarining sinish qonunini ifodalaydi.
Kristallarning dielektrik xususiyati.
Kristallarning qutblanishi maydon kuchlanganligining kristallografik o‘qqa nisbatan yo‘nalishiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Bu holda qutblanish vektori P ning yo‘nalishi E vektorning yo‘nalishi bilan mos kelmaydi, demak, P va E vektorlar orasidagi bog’lanishni sodda munosabat (7) bilan ifodalab bo‘lmaydi.  o‘rniga to‘qqizta _ik kattalik kiritiladi va P va E vektorlarining koordinata o‘qlari bo‘yicha tashkil etuvchilari o‘rtasida quyidagi bog’lanishi o‘rinli bo‘ladi:

(26)

Shuningdek, elektrostatik induksiya vektori D va kuchlanganlik vektori E o‘rtasidagi bog’lanish ham tenzor xarakteriga ega bo‘ladi.
Shunday jismlar borki, ular uchun dielektrik doimiylik  tashqi maydon kuchlanganligi E ga bog’liq bo‘ladi. Bunday dielektriklar o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi, ayniqsa ferromagnetizm magnit xossasiga o‘xshash bo‘ladi. Bu xossalar birinchi marta segnet tuzida o‘rganildi va shu tuzning nomi bilan segnetoelektriklar deb ataladi. Segnet tuzining fizik xossasi temperaturaga juda bog’liqdir, qandaydir kritik temperatura  dan past yoki yuqorida ularning xossasi butunlay boshqacha bo‘ladi. T >  bo‘lganda maydon kuchlanlanligi bilan qutblanish o‘rtasida proparsionallik saqlanadi: P=E , bu vaqtda koeffisiyent  temperaturaga bog’liqligi quyidagi qonunga bo‘ysinadi:
 ( T   ) = const.
T <  bo‘lganda Pva E o‘rtasidagi proparsionallik buziladi. Bu vaqtda P ning E ga bog’lanishi murakkab bo‘ladi ( rasm 5.6).

B u vaqtda P va E ning o‘zgarishi T <  da sirtmoq formasiga o‘xshash bo‘ladi.

Tashqi elektr maydoni bo‘lmaganda dielektrikning har bir nuqtasidagi musbat va manfiy zaryadlar kompensasiyalangan bo‘ladi, zaryadning zichligi hamma yerda nolga teng. Dielektrikning elektr maydonida qutblanishi zaryadlarning qayta taqsimlanishiga olib keladi, natijada dielektrik sirtida kompensirlanmagan zaryadlar paydo bo‘ladi, bu zaryadlarga qutblangan zaryadlar yoki (bog’langan zaryadlar) deb aytiladi.
Kristall jismlarning panjaralarida zarrachalarning joylashishi maxsus effektlarning hosil bo‘lishiga olib keladi, bu effektlardan biriga Pyezoelektrik effekt deb ataladi: bu effektning mohiyati quyidagichadir ba’zi bir kristallar
( masalan kvars, turmalin, segnet tuzi va hokazo ) mexanik deformasiyalanganda ( uni siqqanda va cho‘zganda ) uning yoqlarida qarama- qarshi ishorali elektr zaryadlari paydo bo‘ladi. Segnet tuzlarda bu effekt juda kuchli. To‘g’ri Pyezoeffektdan tashqari teskari Pyezoeffekt ham mavjud bo‘ladi. Agar kristallni tashqi elektr maydonga joylashtirsak uning o‘lchamlari o‘zgaradi. To‘g’ri va teskari Pyezoeffektlar texnikada ko‘p qo‘llaniladi.
N