Din falsafasining turli tarmoqlari

DIN FALSAFASINING TURLI TARMOQLARI
Reja:

1. 
   Din falsafasining predmeti, maqsad va vazifalari
   
2. 
   Din falsafasining tarmoqlari
   

Din falsafasining predmeti, maqsad va vazifalari.
Din falsafasi o‘z predmetini o‘rganishda tayanadigan metodologiya aniq falsafiy tizim, ta’limotning o‘ziga xosligi bilan belgilanadi. Shun­day ekan, dinning falsafiy talqinini mantiqiy asoslash bilan birga bilishning haqiqiyligini ta’minlash ham alohida ahamiyat kasb etadi. Bilishning haqiqiy (adekvat)ligini ta’minlashda olingan natijalarning mantiqiy va nazariy jihatdan ziddiyatli bo‘lmasligi gnoseologiyaning muhim qoidalaridan biri hisoblanadi. Ammo umuman to‘g‘ri bo‘lgan mazkur qoida konkret falsafiy tizim, ta’limot doirasida yaratilgan va unga zid bo‘lmagan, uning asosiy talablaridan tashqariga chiqmaydigan din haqidagi qarashlarni adekvat deb hisoblashga zamin yaratadi. Zero, bunday holatda biz din haqidagi bilimlardan ko‘ra ushbu konkret falsafiy tizim, ta’limot va uning dinga bo‘lgan munosabati haqida ko‘proq bilimga ega bo‘lamiz. Chunki tadqiqotchining shakllanib bo‘lgan qarashlari va yondashuvlari ta’sirida dinning o‘zi emas, balki unga bo‘lgan munosabat yoritiladi. Demak, din falsafasida mantiqiy ziddiyat yo‘q bo‘lgan xulosa, qarashlarni haqiqat, deb qabul qilish yetarli emas. Haqiqat deb qabul qilingan bilimlarda dinning mohiyati aks etishi lozim. Shundagina din falsafasidan din haqidagi ahamiyatli natijalarni kutish mumkin. Bunda obyektivlik tamoyiliga rioya qilish nihoyatda muhim. Obyektivlik tamoyili din falsafasini o‘z predmetiga real mavjud hodisa sifatida qarashni, tan olishni talab etadi. Biroq obyektivlikni xolislik bilan chalkashtirish kerak emas. Xolislik tadqiqotchining o‘rganayotgan predmetidan muayyan darajada begonalashuviga va shu tufayli uning yetarlicha anglanmay qolishiga zamin yaratishini inobatga olsak, din falsafasi nuqtayi nazaridan obyektivlik va xolislik bir xil mazmunga ega emasligi oydinlashadi. Bilish predmetini tushunishda subyektivlik tamoyili ham muhim ahamiyatga ega. Ushbu tamoyil bilish predmetiga u yoki bu shaklda daxldorlikni talab etadi va unga nisbatan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan noxolis unosabatning oldini olishga xizmat qiladi. Din falsafasining maqsadi dinni obyektiv ham, subyektiv ham talqin etish emas, balki uni adekvat nazariy tadqiq etish, tahlil qilish
va tasvirlashdan iborat. Bu oxir­oqibatda falsafiy­diniy tadqiqotlar natijalarining umuman va barcha uchun tushunarli hamda ahamiyatli bo‘lishiga zamin yaratadi. Yagona falsafiy tilning bo‘lishi ehtimoldan nihoyatda uzoq bo‘lsa­da, bilish natijalarining boshqalaruchun ham tushunarli bo‘lishini ta’minlash nihoyatda muhimligini ta’kidlash zarur.
Har qanday fan o‘z tadqiqot predmeti va vazifalariga ega. Din falsafasining vazifalaridan biri – dinning ijtimoiy hodisa sifatidagi mohiyatiga eski andozalardan xoli holda yondashish, uni doimiy rivojlanib boruvchi tizim sifatida o‘rganishdan iborat. Din falsafasining tadqiqot obyektlari Din falsafasi to‘g‘risida to‘liqroq ma’lumot beradigan bo‘lsak, bu fan falsafa va din o‘rtasidagi o‘ziga xoslikdan va diniy tushunchalarning falsafiy tanqidini birinchi o‘ringa qo‘ygan G‘arb qarashlari asosida kelib chiqdi. Bu soha G‘arbda rivojlanish boshlagandan beri diniy mavzular bilan shug‘ullanish uning asosiy vazifasi bo‘lib qoldi. Bu soha xudoning mavjudligi, uning sifatlari borasida ilgari surilgan ratsional dalillarni tahlil qilish bilan shug‘ullandi. Masalan, xristian teologi Anselm Kenterberiyskiy (Anselm of Canterbury, 1033–1109).«Xudo uning buyukligidan tashqari biror narsa noma’lum bo‘lgan zot» degan fikrni ilgari surgan. Lekin, Kant bunday qarashni rad etadi. Uning fikricha, masalan, «stul mavjud» deyilganda, unga qo‘shimcha qilinmaydi, endi yuqoridagi kabi fikr bildirilsa, «stul» tushunchasini izohlash uchun qo‘shimcha ma’lumot talab qilinadi. «Xudo» tushunchasi kabi narsalarni tanishtirishda xudoni mavjud qilib yoki uning imkoniyatini ifodalab ko‘rsatib berish mushkul. Kant bunday fikrlash oxir­oqibat hech qayerga olib bormaydi,
deb hisoblaydi. Unga ko‘ra, bu kabi tushunchalar inson tajribasi yoki biror jihozlar orqali o‘tkaziladigan sinovlardan o‘zgacha kategoriyalar bilan baholanadi.
Xudoning mavjudligi bahs qilingan yana bir fikrlardan biri «san’atkor» («argument from design») deb nomlangan. Bunga ko‘ra, borliqdagi nozik tartibli faoliyat, sayyoralarning harakati, mavsumiy o‘zgarishlar va boshqa inson aqlini lol qoldiruvchi jarayonlar insoniy ong xususiyatlariga o‘xshash, ammo undan ancha ustun qudratli kuch mavjudligini namoyon qiladi. Bu tartibli faoliyat tasodifan paydo bo‘lishi mumkin emas, shuning uchun, biz borliqning kundalik faoliyatida «buyuk san’atkorning qo‘li» bor deb ochiq aytsak bo‘laveradi. Ushbu tartibli xilqat xudoning mavjudligiga amaliy dalil sanaladi. Devid Yum (David
Hume, 1711–1776) borliq tartibini «ilohiy zot» bilan bog‘lamay, balki tabiat qonunlari deb izohlashni taklif qiladi. Shu o‘rinda aytish mumkinki, Yumning qarashlari Janubi­Sharqiy Osiyo diniy­falsafiy ta’limotlari tushunchalari – xudo Brahmaning tabiiy dunyoning ortida deb biluvchi hinduizmdagi panenteistik
(xudoni borliqdan ko‘ra buyukroq deb bilish) e’tiqod yoki mutlaq qudratli kuch e’tiborga olinmagan buddizm ta’limotiga mos Anselm Kenterberiyskiy tushadi. Bunday sharqiy qarashlar «ong omili» (xudo yoki uyg‘oq ong) yaratilishdan ajratilmaganligi, bu holat esa ong ostida (olim va faylasuflar orqali) o‘rganilishi bilan G‘arbdan farq qilib turadi. Bundan tashqari, Yum odatiy teistik qarashlardagi bir qator nomuvofiqliklarni ko‘rsatib o‘tdi. Masalan, dindorlar ko‘pincha «xudo cheksiz qudrat va barcha ezguliklarning sohibi» ekanligini bildiradilar. Ayni paytda, ular yaratishda yovuzlik bo‘lganligini ham inkor qilmaydilar. Yumning fikricha, agar xudo yomonlikni oldini olishga qodir bo‘lsa­yu, buni qilmasa, u haqida «yaxshilik sohibi» emas, «badniyat» yoki xudoni yomonlikni oldini olishni
xohlasa­yu, buni uddasidan chiqa olmasa, u qudrat egasi emas, yoki xudo ikkisiga ham qodir ekan, unda yovuzlik bo‘lmasligi kerak, degan xulosa shakllanadi. Bu singari fikrlarga javob o‘laroq, teologlar xudoning qudrati va ezgulik sohibi ekanligi qarshida yovuzlikni mavjud bo‘lishi «anti­isbot» ekanligini qayd
qiladilar. Ularning xudoning mavjudligini isbotlashga urinishlari natijasida teologiya tarkibida «teoditsiya» sohasi vujudga keldi. Endi, yuqoridagi xudoning qudratiga shubha bildirilgan fikrga kelsak, uni shunday talqin qilish mumkinki, insonning cheklangan ongida yomon bo‘lib ko‘ringan holat xudoning nazdida yaxshi bo‘lib chiqadi. Shu bilan bir qatorda, yuqoridagi kabi «antiteistik» qarashlar «erkin istak» tushunchasi bilan bog‘liq bo‘lib, xudo insonga muayyan qarorlarni qabul qilishi uchun ma’lum darajada erkinlikni tortiq qilgandir. Lekin, bunday «siylash» xudoning qudratini so‘roq ostiga solib qo‘ymaydi. Din falsafasi qachonki Sharq dinlari qarashlari bilan yanada chuqurroq tanishishni boshlasa, uning mazmuni ham boyib boradi. Kashmir shivaizmining no­dualistik oqim qarashlari, xususan, o‘rta asr hind diniy falsafasiga ko‘ra, xudo har ishga qodir qudrat sohibi, biroq, ayni paytda, u qudratining namunasi sifatida o‘ziga muayyan cheklovlarni belgilashi mumkin. Yaratilish ham ushbu cheklovlardan biri bo‘lib, xudo qudratli bo‘lishiga qaramay o‘zi ham shu yaratilish ichida mavjuddir. Shunga ko‘ra,
xudoning bevosita tajribasi har bir inson uchun xos hisoblanadi. Yaxshilik va yomonlik nisbiy va bir­biriga bog‘liq tushunchalar sanalib, qachonki biri o‘zining asl tabiatini to‘liq namoyon qilganda ular o‘rtasidagi farq ochiq ko‘zga tashlanadi. Bu holat «moksha» yoki «erkinlik» nomi bilan yuritiladi. Bu yerda biz qudrat va ojizlik, nafs va xudo, yaxshilik va yomonlik hamda boshqa G‘arb diniy tafakkurining asosini tashkil qilgan bir qator g‘oyalar orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni ko‘rishimiz mumkin. Kant fikricha, faylasufning vazifasi biror diniy e’tiqodning haqligini isbotlash yoki unga ma’lum o‘zgartirish kiritish emas, balki ularning (diniy e’tiqod) qarashlari, xulosalarini, undagi nomuvofiqliklarni o‘rganishdan iborat. Din falsafasi tomonidan umumiy ravishda qabul qilingan bunday yondashuv, o‘z davrida, ko‘plab G‘arb universitetlarining Falsafa kafedralarida o‘qitib kelindi. Shu bilan birga, faylasuflarning barchasi ham diniy an’analarga nisbatan neytral tahliliy yondashmay, balki Fridrix Nitsshe (1844–1900) kabi shaxslar dinga, jumladan, xristianlikka nisbatan reaksion pozitsiyani egallab, hatto bildirgan «xudo o‘ldi» iborasi bilan mashhur bo‘lib ketdi. Nitsshening qarashlari zamonaviy dunyoda axloq masalalari yoki xudo haqidagi an’anaviy qarashlarning
zaiflashuviga ta’sir ko‘rsatmay qolmadi. Shuningdek, xristianlikning ba’zi e’tiqodlariga nisbatan yanada shiddatliroq munosabat Bertran Rassel (1872–1970)ning «Nega men xristian emasman?» nomli ma’ruzasida ko‘zga tashlanadi. A uzoq vaqt oldin, odamlar faqat er yuzidagi tajriba bilan izohlash mumkin emas savollarga o'ylab boshladi. Misol uchun, biz qanday qilib yo'q kelgan? O'limdan keyin nima sodir bo'ladi? Kim daraxtlar, tog'lar, dengizni yaratgan? Bu va boshqa ko'plab muammolar javobsiz qoldi.
hal animatsiya va ibodat voqealar, ob'ektlar, landshaftlar, hayvonlar va o'simliklarda topilgan. Bunday yondashuv, barcha qadimiy dinlarni ajratib turadi. ular haqida qo'shimcha ma'lumot olish uchun, keyinchalik muhokama qilinadi.
muddatli "din" Lotin tilida keladi. Bu tushuncha yuqori hokimiyatda bir iymonni, ma'naviy va axloqiy qonunlar, diniy faoliyat va maxsus tashkil etish tizimini o'z ichiga olgan, miroosoznanie anglatadi.
Ba'zi zamonaviy e'tiqod, barcha sonlari mos kelmaydi. Ular "din" deb belgilangan mumkin emas. Buddizm, masalan, falsafiy oqimlari murojaat qilish ehtimoli ko'proq bo'ladi.
Keyinchalik maqolada biz din va insoniyatning qadimiy e'tiqodlar paydo bo'lishi va bugungi kunda mavjud tendentsiyalari bir qator ko'rib, lekin qadimda asoslangan.
din falsafasi paydo oldin yaxshi va yomon, axloq, hayotning ma'nosi, va boshqa ko'plab savollar bilan taqsimlanadi. Shuningdek, qadimgi marta muayyan bir ijtimoiy qatlam turib buyon - ruhoniylar. Bu zamonaviy ruhoniylar, va'z, missionerlar. Ular faqat ", najot" muammosini bilan shug'ullanish, lekin juda ta'sirli davlat instituti emas.
Shunday qilib, u barcha boshladi qaerda. Endi biz muhitda yuqori tabiat birinchi fikr va g'ayritabiiy narsalar kelib chiqishi haqida suhbatlashamiz.
Biz e'tiqodlari haqida bilish qadimiy odamlar petrogliflari va qabrlarning. Bundan tashqari, ayrim oilalar hali tosh Yosh darajada yashaydi. Shuning uchun, etnograflar kashf va ularning dunyoni va koinot tasvirlab mumkin. Biz qadimiy din haqida bilish bu uch manbalardan hisoblanadi.
Bizning ota-bobolarimiz ortiq qirq ming yil oldin boshqa dunyodan haqiqiy dunyoni ajratish boshladi. Bu Cro-Magnon odam, yoki Homo sapiens kabi insonning bu turi, bor, bu vaqtda edi. Aslida, u yo'q, zamonaviy insonlar farq qiladi.
Undan oldin Neanderthals edi. Ular atrofida oltmish ming yil Cro-Magnon kelishi oldin mavjud. oxra va qabr mollari Birinchi Neandertal ko'milgan deb hisoblanadi. Bu oxiratda o'limdan keyingi hayot uchun poklash va materiallar ramzidir.
Asta-sekin hosil animizm. U barcha ob'ektlar, o'simliklar, hayvonlar ruhini bor ishonch. Biz daryo ruhini tinchlantirish uchun boshqarish bo'lsa, u yaxshi catch bo'ladi. o'rmon ruhlari muvaffaqiyatli ov beradi. A maydon daraxtning ruh meva unatmoq yoki hosilni bilan yordam beradi.
Bu e'tiqodga oqibatlari asrlar davomida tirik. Biz hali ham, qurilmalar, mashinalar va boshqa narsalar bilan gaplashib, biz ijobat bo'ladi, deb umid, va muammo o'z-o'zidan yo'qoladi, chunki u.
animizm rivojlantirish, u erda ruhlar hisoblangan narsalar, fetişizm va shomonchilik sifatida. Birinchidan, har bir qabila o'z "totem", bir himoyachisi va grandparent ega e'tiqodni o'z ichiga oladi. Bunday ishonch rivojlanish keyingi bosqichida tabiiy qabilalar hisoblanadi.
Ular orasida hind va turli qit'alaridagi bir necha boshqa qabilalarni ham bor. Buyuk Buffalo yoki hikmatli Muskrat qabilasi - misollar ethnonyms bo'ladi.
Bu, shuningdek, ibodat o'z ichiga oladi muqaddas hayvonlar, ning singlisini, va hokazo
Fetişizm - ba'zi narsalar bilan bizlarni mukofotlash mumkin super kuch bilan ishonish hisoblanadi. Bu tumor, tumor va boshqa ma'lumotlar o'z ichiga oladi. Ular aksincha, voqealar muvaffaqiyatli albatta hissa, yomon ta'sirlardan xalqini himoya qilish uchun mo'ljallangan yoki.
Fetish bunday orasidan chiqib turadi, har qanday noodatiy narsa bo'lishi mumkin.
Misol uchun, bir muqaddas tog 'yoki tuklar g'alati qushlar bilan tosh. Keyinchalik, bu ishonch ajdodlarimizning sig'inish bilan aralashtiriladi,, tumor qo'g'irchoq bor boshladi. Keyinchalik, ular antropomorfik xudolar bo'lib.
Shuning uchun, din qadimiy bo'lgan haqida bahs, u Xitoyni javob berdi mumkin emas. Asta-sekin, turli odamlar ibtidoiy e'tiqod va kundalik tajriba, uning qismlari yig'ishda. va bunday pleksus ma'naviy tushunchalarni yanada murakkab shakllari bor.
qadimiy dinlar haqida biz shomonchilik haqida gapirib, lekin uni muhokama qilmadi. Bu e'tiqod yanada rivojlangan shaklidir. Bu ibodat qolgan nafaqat parchalarini o'z ichiga oladi, balki ko'rinmas dunyo inson ta'siri ehtimoli nazarda tutadi.
Shamanlar, qabila boshqa aholisi hukm, ruhlar bilan muloqot va odamlarni yordam berishi mumkin. Bu shifo rasm-rusumlar, baxt qo'ng'iroqlar, jangda g'alabaga talablarini o'z ichiga oladi va yaxshi hosil sehr.
Bu amaliyot hali ham Sibir, Afrika va boshqa kam rivojlangan hududlarda saqlanadi. yanada murakkab somon sehr va dinga oddiy o'tish qismi sifatida tabib madaniyati bilan ham ifodalash mumkin.
Unda inson hayotining turli jihatlari uchun mas'ul bo'lgan xudolar allaqachon mavjud. Lotin Amerikada, Afrika tasvirlar katolik azizlarning xususiyatlari ustiga etiladi. Bu g'alati odati va bu sehrli toklari orasidan Voodoo ibodat ta'kidlaydi.
qadimiy dinlarning paydo haqida u sehr e'tiborsizlik mumkin emas. Bu ibtidoiy e'tiqod eng yuqori shaklidir. Asta-sekin ancha murakkab bo'lib, somon marosimlarda bilim turli sohalarda tajriba shimib oladi. mo'ljallangan yaratgan marosimlar ba'zi odamlar yanada boshqalar qilish. Bu qo'zg'atishni va yashirin (maxfiy) bilim olgach, deb hisoblaydi, Mages deyarli Demigods bo'ladi.
sehrli marosim nima. Bu eng yaxshi natija bilan kerakli harakatlar ramziy ijro etadi. Misol uchun, jangchilar to'satdan qabilasidan somon totemlarga suratida ko'rinadi, urush raqs, hujum xayoliy dushman raqs va ularning bolalari dushmanlaringizni halok yordam. Bu marosim eng ibtidoiy shaklidir.
Batafsil marosimlar qadim zamonlardan beri ma'lum jodu, maxsus kitobda tasvirlangan. Bu ruhlar Duo qiling, jodugar kitob kitob, bir "Sulaymon kaliti" va boshqa grimoires o'z ichiga oladi.
Shunday qilib, bir necha o'nlab e'tiqod yil minglab daraxtlar ketdi, va timsoli hodisalar yoki inson xususiyatlaridan ibodat uchun hayvon ibodat qilgan. Biz xudolar ularni da'vat qilgan.
Keyingi, biz Sharq qadimiy dinlarning ba'zi muhokama qiladi. Nima uchun biz ular bilan boshlash olaman? birinchi tsivilizatsiyalar bu sohada turib, chunki.
Shunday qilib, arxeologlar ko'ra, qadimiy joy doirasida edi "Tug'ish Yarim Oy". Bu Yaqin Sharq va Mesopotamiyaga tegishli erlar. Bu erda davlat Sümer va Akkad hisoblanadi. ularning e'tiqodlari haqida va biz yanada chiqamiz.
Din qadimgi Mesopotamiya hozirgi Iroq hududida arxeologik topilmalar bilan bizga ma'lum. Bundan tashqari, bu davrda ayrim adabiy yodgorliklari saqlanib qolgan. Misol uchun, Gilgamesh afsonasi.