Diniy fanatizm, uning kelib chiqishi, asoslari, mazmuni va shakllari

Diniy fanatizmning navbatdagi asosi - bu madaniyatnmg sotiigan (dunyoviy) qatlamiga zid bo‘lgan sakral (diniy) qatlam. Ilmiy tadqiqotlarda madaniyat ikki qatlamining o‘zaro aloqasiga tavsif berish uchun «sakralizatsiya» va «desakralizatsiya» atamalari ishlatiladi; sakralizatsiya - din doirasidan tashqaridagi narsalar, hodisalar va shakilarga diniy tus berish, ularni ilohiylashtirish; dindorlar tomonidan davlat hokimiyati, xususiy mulk prinsipi kabi ijtimoiy hodisalarga, o’/. kelib chiqishiga ko‘ra dunyoviy bo‘lgan axloqiy normalarga ilohiy tus berilishi, ularning muqaddaslashtirilishi sakralizatsiyaga misol bo‘!ishi mumkin. Desakralizatsiya, ya’ni diniy deb hisoblangan hodisalarga ulaming dunyoviy xususiyatini qaytarish sakralizatsiyaning ziddi hisoblanadi. Qizig'i shundaki, fanaticus atamasi (fanum - «muqaddas joy, ibodatxona» so‘zidan) lotin tilida «riyokor», ya’ni o ‘zini xudojo‘y qilib ko'rsatuvchi odam, «munofiq», «ikkiyuzlamachi» so‘zlari bilan o'xshash m a’noni angiatgan, keyinchalik esa «jazavali», «johilona», «oHaketgan xurofiy», ba’zan - «ruhlangan» degan m a’nolarda ishlatila boshlagan. Ushbu sifatdan yasalgan «fanatizm» oti biron-bir g ‘oyaga uni rol'yobga chiqarish y o iid a o‘z jonini fido qilishga tayyor boigan darajada bo‘ysunishni ifodalay boshlagan. Shunday qilib, diniy fanatizm madaniyatning sakral sohasi bilan uzviy bog’liq. XX asr etnografik va madaniy-antropologik tadqiqotlari qocsh qarama-qarshiliklar kodi mavjud sivilizatsiyalaming ko‘pchiligi uchun voqelikni tavsiflash usuli b o iib xizmat qilishini ko'rsatadi. Masalan, «chap» - «o‘ng», «ayol» - «егкак», «diniy» - «dunyoviy» qabilidagi tushunchalaming juftliklari voqelikni tavsiflash imkonini beruvchi kategoriyalar tizimini tashkil qiladi. Bashariyat miqyosida mazkur qaramaqarshilikJar «Kosmos» - «Xaos» juftligida namoyon boiadi. «Kosmos» - muayyan qoidalarga muvofiq faoliyat ko'rsatuvchi odamlaming tartibli dunyosi; «Xaos» - tartibsiz yot dunyo. Ko'pgina vaziyatlarga «Kosmos»ni lkki qarama-qarshi dunyo: odamlar dunyosi va oliy, sakral dunyoga ajratish xosdir.