Dinshunoslik fanining funksiyalarini sanash

2-Mavzu :
1. Din so'ziga ta'rif:
"Din," odamlarning ruhiy inqirozlar va hayotning o'ziga xos maqsad va manzillariga oid
o'zgaruvchilar va qonunlar sistemasi bilan bog'liq bo'lgan amaliy, tushuncha, ilmiy,
ijtimoiy va madaniy tizimdir. Din, odamlar orasida insonning mohiyati, o'z-o'zini
aniqlash, baxt, o'lim, jannat va jahonning o'ziga xos falsafiy tushunchalari, ta'kidlashlari
va qonunlari bilan bog'liq bo'lib, ularga muvofiq amallarni bajarish yoki bajarishmaslikni
emaslikning yuklamasi va o'zgarishmaslikning maqsadi sifatida xizmat qiladi.
2. Dinlarning shakllanishiga oid qarashlar:
Dinlarning shakllanishi ko'plab o'qituvchilar, falsafachilar va ilmiy tadqiqotchilar o'rtasida
mukhbirlik qilgan. Bu ko'plab qarashlar orqali sodir bo'lishi mumkin:
a. Ilmiy qarash: Bu qarashlar, dinshunoslikning ilmiy tadqiqotlar va falsafiy o'qitish orqali
o'rganilishini tushunishga urinishni tashkil qiladi.
b. Taassub va ibodat: Bunday qarashlar, odamlar orasida diniy o'qitish va ibodatni
amalga oshirishni o'rgatishni o'z ichiga oladi.
c. Dinshunoslik sotsiologiyasi: Bu qarashlar, dinning ijtimoiy, madaniy va ijtimoiy
tafsilotlarini o'rganishga asoslangan.
d. Teologik qarashlar: Dinlarning o'zining asosiy manbalarini va diniy konseptsiyalarni
tushuntirish, izlash va tafsilotlarini o'rganishga asoslangan.
3. Dinlarning shakllanishiga doir teologik va materialistik qarash:
Teologik qarashlar diniy manbalarni, ilmiy falsafa, o'tkan amallar va yomonliklar
tafsilotlarini ko'rib chiqadi. Ular, biron bir diniy tafakkur yoki samaradorlik va
yomonliklarning asosiy sababi haqida ma'rifat bermoqda. Materialistik qarashlar esa,
dinlarni ijtimoiy, sotsiologik va madaniy jarayonlarning tafsilotlariga asoslanadi va
insonlar orasidagi ijtimoiy muzokaralar, siyosiy tashkilotlar va insonlar orasidagi
o'zgarishlarni ta'kidlaydi.
4. Dinlarni tasniflang:
Dinlar ko'plab xil yechimlarga ega bo'lishi mumkin, va ularning tafsilotlari, o'zgarmaslari
va ta'siri o'zgaradi. Ammo umumiy ravishda, dinlar quyidagi turlarga bo'linadi:
a. Monoteistik dinlar: Bu dinlar, bitta ulug' qiyom, yoki ilohni tasdiqlovchi bo'larak, faqat
bitta tanrini ibodat qilishni ta'kidlaydilar. Masalan, Islom, Xristianlik va Yahudi dinlari
monoteistik dinlar hisoblanadi.
b. Politeistik dinlar: Bu dinlar, bir nechta ilohni ibodat qilishni ta'kidlaydilar. Masalan,
Hinduizm va antik Yunon-Rim dinlari politeistik dinlar hisoblanadi.
c. Monoteistik-dualistik dinlar: Ular, bitta iloh va biror qubul qilinmagan zotni
tasdiqlovchi bo'larak monoteistik-dualistik qarashni izlashadi. Masalan, Zerdushtiylik
(Mazdayasna) bu turlardan biri.
d. Ateistik/agnostik/irreligious aniqliklar: Bu, bitta yoki bir nechta dinlarni qabul
qilmaydigan yoki ma'nosi bo'lmagan, din bilan aloqasi olmaganlar uchun xarakterlikdir.
Dinlarning tasnifi ko'plab o'zgarishlarga to'g'ri kelishi mumkin, ammo bu quyidagi turlar
umumiy ravishda qabul qilinadi.


3-Mavzu

1. Din psixologiyasi nima?
Din psixologiyasi, diniy o'tkirolardan insonning ma'rifati, hissiyoti va davranishini
o'rganish va tahlil qilishga oid ilmiy yondashuvdir. U insonlarning diniy muammoni,
tasavvurlarini, o'zlarini diniy manbalarga qanday nisbatda ko'rsatishlari va o'zlarini diniy
amallarga qanday mo'tabar etishlari haqida o'rganishga qaratilgan. Din psixologiyasi,
diniy hissiyotlarni va davranishlarni tushunish, izlash va izohlashda yordam bermoqda.
2. Din psixologiyasi bosqichlari:
Din psixologiyasi bir nechta bosqichlardan o'tadi:
a. Diniy tasavvurlar va davranishlar: Bu bosqichda insonlar diniy nazoratlari, ibodat va
o'ziga xos diniy qoidalar orqali qanday amallar bajarishlari haqida o'rganishadi.
b. Diniy hissiyotlar: Bu bosqichda insonlar o'zlarini diniy tajriba va tadbirlar orqali qanday
his qilishlari, rozi bo'lishlari yoki qayg'urishlari haqida o'rganishadi.
c. Diniy identifikatsiya: Insonlar diniy jamaatlar, o'z viloyatlar, jinsiyatlari va boshqa
guruhlar bilan qanday identifikatsiya qilishadi.
d. Din va ruh: Bu bosqichda dinning insonning ruhiy holati, ma'rifati, sog'liq va xayotiga
o'z ta'siri o'rganiladi.
3. Din psixologiyasi bilan shug'ullangan olimlar:
Bir nechta olimlar din psixologiyasi sohasida faoliyat ko'rsatishganlar, masalan:
a. William James: ABD olimi William James, "Din va Inson Ruhining Rag'batlari" nomli
asarida, diniy tajribalarni psixologik tahlil qilgan.
b. Carl Gustav Jung: Carl Jung, diniy tajribalar va diniy simvollar tushunchalarini
psixologik tahlil qilgan.
c. Sigmund Freud: Freudning faoliyati yorqin ta'sir qilmasa-da, uning ilmiy yondashuvi
diniy muammoni psixologik ravishda izlash va izohlashga olib keldi.
d. Abraham Maslow: Maslowning insonning "ruhoniy" qadriyatlarini tushuntirish bilan
bog'liq faoliyati, insonning diniy qadriyatlarini o'rganishga olib keldi.
4. Z. Freudning din psixologiyasiga oid faoliyati:
Sigmund Freud, Freudning turli vaqtlarda diniy tajribalar va mazmuni haqida fikr
bildirganiga o'xshash ravishda, diniy muammoni psixologik ravishda tahlil qildi. Freud
diniy tajribalarni o'zgartirilgan uxlashlar, psixologik komplekslar va nozirliklar sifatida
tahlil qilgan. U o'z nazariyalarida diniy amallarni nozirlik va psixologik to'qi olishning bir
ko'rsatkichligini ta'kidlagan.
Freudning dinning tarixiy va ijtimoiy roli bo'lmaganligi yoki tijorat psixologiyasida u
aytganidek, "diniy fikrlar va diniy amallar insonlarni afzalroq qiladi, ammo ulardagi
tadbirlarni psixologik shartlarda o'zgarmasini topib olish mumkin emas" deb o'ylagan.
Freudning din psixologiyasiga oid qarashlari va savollar bir necha dinshunos olimlar va
o'qutuvchilar tomonidan kutilgan va izohlangan bo'lsa-da, ularning ko'pchiligi diniy
jihatdan qabul qilinmagan.