Диссертация илмий раҳбар: иқтисодиёт фанлари доктори, профессор гафуров у. В. Тошкент 2022 йил мундарижа

2.7-жадвал
Ёшларни бизнес ва тадбиркорлик асосларига ўқитиш ва сертификат бериш дастури⁵⁷ (01.11.2021й.)

Т/р	Ҳудуд номи	Йиллик ўқитиш режаси	шундан:
			ҳақиқатда ўқитилган ёшлар	сертификат олган ёшлар	сертификат олганлар улуши
ЖАМИ:		140709	109953	93899	85%
1.	Қорақалпоғистон	10199	7969	7547	95%
2.	Андижон	25776	20196	15248	76%
3.	Бухоро	6383	4929	4423	90%
4.	Жиззах	6646	5193	4785	92%
5.	Қашқадарё	12341	9644	9574	99%
6.	Навоий	7271	5681	4535	80%
7.	Наманган	7261	5676	4520	80%
8.	Самарқанд	12216	9546	8240	86%
9.	Сурхондарё	15447	12070	10721	89%
10.	Сирдарё	5776	4514	2988	66%
11.	Тошкент в.	8324	6506	4991	77%
12.	Фарғона	9647	7540	6638	88%
13.	Хоразм	8436	6593	5981	91%
14.	Тошкент ш.	4986	3896	3708	95%

АТ Халқ банки томонидан Давлатимиз раҳбарининг 2018 йил 2 февралдаги “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш ва оила институтини мустаҳкамлаш соҳасидаги фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони ижроси доирасида муайян ишлар амалга оширилмоқда. Банк томонидан мазкур ҳужжат асосида бугунги кунга қадар 1531 та лойиҳа ижросига 44,1 миллиард сўмлик кредитлар ажратилгани ҳамда 1531 та янги иш ўринлари яратилганлиги фикримиз тасдиғидир. Шу билан бирга, банк томонидан “Аёллар дафтари”дан хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш бўйича 53082 та лойиҳага 720,3 миллиард сўм миқдорида кредитлар ажратилди.
2000 йилдан ҳозирги давргача тадбиркорлик субъектлари томонидан ишга жалб қилинаётган ишчилар сони ортиб бормоқда.
Ҳудудлар_бўйича_кичик_корхоналар_ва_микрофирмаларнинг_рўйхатдаги_ходимлари_йиллик_ўртача_сони_58'>2.8-жадвал
Ҳудудлар бўйича кичик корхоналар ва микрофирмаларнинг рўйхатдаги ходимлари йиллик ўртача сони⁵⁸ (минг киши)

№	Ҳудудлар	2017 й	2018 й	2019 й	2020 й
	Ўзбекистон Республикаси	908,0	1075,1	1375,2	1350,7
	Қорақалпоғистон Республикаси	37,1	43,0	55,4	59,0
	вилоятлар:
	Андижон	67,4	79,9	97,8	94,9
	Бухоро	48,0	56,4	74,0	73,5
	Жиззах	27,5	36,1	45,0	46,9
	Қашқадарё	49,9	59,1	70,5	69,9
	Навоий	28,5	36,0	49,7	49,1
	Наманган	54,3	69,7	87,0	87,7
	Самарқанд	70,1	85,6	115,3	108,5
	Сурхондарё	39,1	46,1	58,0	61,0
	Сирдарё	21,5	27,5	33,9	38,1
	Тошкент	88,4	104,0	141,9	146,8
	Фарғона	79,7	95,6	108,3	116,0
	Хоразм	41,7	48,6	58,7	66,5
	Тошкент ш.	254,8	287,5	379,7	332,8

Яна шуни таъкидлаш керакки, тадбиркорлик субъектлари томонидан жалб этилиб даромад манбаига эга бўлаётган ишчиларни барчаси ҳам руйхатдан ўтмасдан, норасмий тарзда фаолият олиб бормоқда.

Касб-ҳунарга ўқитиш қуйидаги ўқув муассасаларида амалга оширилади:
- Маҳалла касб-ҳунарга ўқитиш масканлари;
- Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигидаги “Ишга марҳамат” номарказлари ва касб-ҳунарга ўқитиш марказлари;
- профессионал таълим ташкилотлари;
- хўжалик юритувчи субъектларнинг ўқув марказлари ва бўлинмалари;
- давлат бошқаруви органлари, хўжалик бирлашмаларининг малака ошириш ва қайта тайёрлаш тизими ташкилотлари ҳамда улар ҳузуридаги ўқув марказлари;
- таълим фаолиятини амалга ошириш бўйича тегишли тартибда рухсатномага (лицензия) эга бўлган ташкилотлар;
- шогирдларга касб ўргатиш имкониятларига ва “Ҳунарманд” уюшмасига аъзо бўлган ҳунармандларнинг “Уста-шогирд” мактаблари.
Касб-ҳунарга ўқитиш саноат соҳасида текстил корхоналарида ишлаб чиқариш устаси, мебель ишлаб чиқариш устаси, металл буюмларни ишлаб чиқариш устаси, юк кўтарувчи кран оператори, заргарлик ва бошқалар; хизмат кўрсатиш соҳасида чеварчилик, сартарошлик (аёллар ва эркаклар), косметолог, нейл-стилист, ошпаз-қандолатчи, официант-батлер, IT, компьютер саводхонлиги (1С бухгалтерия), уқаловчи (болалар учун), ёш болаларга энага ва кексаларни парваришлаш, маиший электротехник буюмларни таъмирлаш, автосервис (электрик, кузовмоторист) ва бошқа йўналишларда амалга оширилади.


2.3-§. Ўрта мулкдорлар қатламини таркиб топишида кичик бизнес ва тадбиркорлик имкониятларидан фойдаланиш даражаси
Бозор иқтисодиёти амал қилаётган мамлакатлар тажрибаси, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сектори мамлакакат иқтисодиётини ривожланишида муҳим аҳамият касб этишини кўрсата олди. Мазкур тизимни биз тадбиркорликка асосланган иқтисодий модель сифатида қарашимиз ҳам мумкин. Тадбиркорлик сектори иқтисодиётнинг барча соҳа ва тармоқларини бир маромда барқарор ривожланишини таъминлаш имконига эга.
Бизнинг мамлакатимизда ҳам тадбиркорлик ижтимоий-иқтисодий жараёнларда катта аҳамият касб этмоқда, бу ўз навбатида ҳукумат томонидан берилаётган кўмак ва қўллаб-қувватлашлар натижаси сифатида намоён бўлади. Ўзбекистонда кўп укладли иқтисодиёт шаклланиб улгурди, бунда хусусий мулк устиворлик касб этмоқда. Хусусий мулкка асосланган кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари жамият учун керакли товар ва хизматларни ишлаб чиқариш, янги иш ўринларини очиш, ишсизликни камайтириш билан бирга, ўрта мулкдорларни шаклланишига турки бўлади.
Мулк эгаларининг “ўрта синф”и тушунчаси биринчилардан бўлиб, Буюк Британияда 1785 йилларда қўлланилган бўлиб, у ўзида саноат ва савдо буржуазиясини ифодалаган (23,51).
А.Смитнинг фикрига кўра капитал эгаси бўлган тадбиркорлар синфи фойда кўриш мақсадида “умри давомида турли режалар ва лойиҳалар тузиши, улар ўзларининг жуда зийраклиги билан бошқалардан ажралиб туради...” (35,281).
Ўрта мулкдорлар синфини тушунишда, унинг мазмун ва моҳиятини англаш даркор.
Кимларни ўрта мулкдорлар синфига киритишда турлича ёндошувлар мавжуд, иқтисодчилар даромад нуқтаи-назардан ёндошса, социологлар саводлилик ва мутахассислик томнидан ёндошади яна кимлардир инсон ўзини қайси гуруҳга қўшиши инобатга олади. Ижтимоий лойиҳалар ва прогнозлаштириш институти институти директори Татьяна Малева бундай ёндошувни ҳато деб таъкидлайди, балки барча мезонлардан бирга фойдаланишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблайди.
Даромадлар таҳлили ва турмуш даражаси Маркази директори Алина Пишняклар ўрта мулкдорлар синфини аниқлаш фақатгида даромад даражаси орқали аниқланиши мазмунан ҳато деб ҳисоблашади. Бундай ёндошув жамиятда ўрта мулкдорлар синфига нисбатан аҳолининг юқори даромадли гуруҳи сифати қарашни шакллантириб қўйди. Ўрта мулкдорлар синфини ўрганишда иш ҳақи бўйича ёндошиш нотўғри бўлади, чунки унинг реал қийматига жой ва вақт омиллари таъсир кўрсатади.
Улар томонидан таклиф этилаётган ёндошувда қуйидаги мезонларга устиворлик берилади:

• 
  турмуш фаровонлиги;
  
• 
  ижтимоий-касбий мақом;
  
• 
  ўзини-ўзи англаш кабилар асосида.
  

Турмуш фаровонлик мезони таркибида нафақат даромад, балки жамғарма, узоқ муддат фойдаланиладиган қимматбаҳо буюмлар ( масалан автомобиль), кўчмас мулк кабилар ўрин олган.
Ижтимоий касбий мақом дейилганда, бюджет соҳасида фаолият олиб бораётганлар, жумладан таълим, соғлиқни сақлаш, ички ишлар ва мудофаа ҳодимлари, савдо ва хизмат кўрсатиш соҳасида фаолият юритувчилар кабилар ҳисобга олинган.
Кейинги мезонда инсон ўзининг жамиятдаги ҳолатини субъектив баҳолашига асосланади. Ўз йўналишида мутахассис бўлганлар ўзларини ўрта қатлам таркибига киритади. Лекин, инқироз, пандемия ҳолатлари уларнинг фикрларини ўзгаришига, шубҳа билан қарашга мажбур қилди. Бу уларнинг турмуш даражалари пасайиши билан эмас балки, имкониятларини қисқариши ва ижтимоий кайфиятни ўзгариши билан боғлаш мумкин.
Ўрта синфни яна ўзига ҳос хусусиятларидан бири, улар томонидан турли товар ва хизматларга, яъни билим олиш, тиббий хизмат, дам олиш кабиларга маблағ сарфлашлари ҳисобланади.
Ўрта синф – моддий ва ижтимоий эхтиёжларни қондириш учун, барқарор даромадга эга бўлган аҳолининг ижтимоий гуруҳи⁵⁹.
Ўрта синф эга бўлган бойлик уларни сифатли ҳаёт кечиришларини таъминлай олади.
Швецария банкининг «Global Wealth Report 2015» ҳисоботига кўра 2015 йилда Хитой дунё мамлакатларида ўрта синф вакиллари бўйича АҚШни ортда қолдириб 1-ўринни эгаллади. Уларнинг сони Хитойда 109 миллион кишига етди, АҚШда эса улар 92 миллион кишини ташкил этади.
«Global Wealth Report 2015» ҳисоботига кўра 2015 йилда ўрта синф мезонлари баъзи давлатлар учун қуйидагича бўлган 2.9–жадвал.