Don dukkakli o’simliklarning och tusli tosh-toshli tuproqlar sharoitida o’sishi va hosildorligi

DON DUKKAKLI O’SIMLIKLARNING OCH TUSLI TOSH-TOSHLI TUPROQLAR SHAROITIDA O’SISHI VA HOSILDORLIGI.
M. Nazarov
S. Usmonov
N. Salimov
Anotatsiya
Maqolada mualliflar Farg‘ona viloyati och tusli bo‘z tuproqlarda don dukkakli o‘simliklarni turli ekinlardan so‘ng o‘sish, rivojlanish, hosildorligi sharoitlarga ko‘ra ekobiologik o‘zgaruvchanligi borligi keltirilgan.
Dukkakli don ekinlari faqat oqsilning miqdori bilan emas, balki uning sifati bilan ham farq qiladi. Unumdorligi past tuproqlarda don dukkakli ekinlarning organik dehqonchilikda tutgan o’rni katta. Farg‘ona viloyatining och tusli bo‘z tuproqlarida almashlab ekishning g‘o‘za, kuzgi bug‘doy ekinlari qaytalab ekilmasligi oqibatida (kuzgi shudgor qilinmay) tuproqlar 30 sm qatlamlarida ildizlarini qamrab olishi o‘sha qatlamdagi ozuqa moddalaridan foydalanilamay qolmoqda. Ushbu xolatdan chiqish uchun biz keyingi yillarda Farg‘ona, Toshloq tumanlarida dala stasionar tajribalarni no‘xat va soya o‘simliklarini hamda tovuq va qoramol go‘ngini shudgorlashdan oldin solib, turlicha ma’dan o‘g‘itlarini past me’yoridagi fosfor+kaliy birga qo‘shib solingan kichik maydonchalarda sinab ko‘rmoqdamiz. Bundan maqasad ekin turiga (10,15,20 t) me’yorida go‘ng solinganda yuqori hosil olish maqasadida hamda tuproq gumus darajasini aniqlash bo‘ldi. Shu yo‘nalishdagi ilmiy ishlarni tipik bo‘z tuproqlarda M. Nazarov va boshqalar (1994), Nazarov M. Akbarov R, Zokirov I (2011) tadqiqotlqrida shuningdek Belusov M.A. (1974), Xoliqov B. (2015) tadqiqotlarida ijobiy samara bergan. Takidlash joizki G.S Posipanov takidlaganidek don dukkakli o’simliklar tarkibida quyidagi oqsillar yog‘lar 1 kg dondagi energiya ekvivalenti yetishtirish texnologiyalariga qarab soyada 40-52% oqsil bo‘lsa no‘xatda 23-27%, burchoqda 30%, loviyada 30% ularni urug‘idagi yog‘ miqdori 88% dan 245 gacha ( quruq massaga olganda va energiya quvvati 23% dan 18,5%ga bo‘lganda ularada energiya quvvati yuqori bo‘lganligni takidlaydi. Dukkakli ekinlar yuqoridagilardan tashqari muhim sifat ko
‘rsatkichlariga ega. (jadaval 1) misol uchun dukkakli o’simliklar muhit omillariga nisbatan quydagicha munosabatda bo‘lishligi aniqlangan. Jadvaldan ma’lum bo’lishicha no‘xat, loviya, soya, bizning tajribamizda juda yaxshi o‘sadi lyupin esa o’rtacha beda esa sho‘r yerda yaxshi o’smaydi.
1-jadval