Donayeva mohiraning yadro va elementar zarralar fizikasi fanidan

Yadro reaksiyalari. suniy radioaktivlik. Yadro reaksiyasi deb, ikki zarracha yoki yadro yoki yadro va zarrachalar o`zaro tasirlanshishi natijasida ular ichki holatlarining o`zgarishi yoki boshqa yadrolarga aylanishiga aytiladi.
Agar a zarracha A yadro bilan to`qnashish reaksiyasi natijasida V yadro va b zarracha hosil bo`lsa, u holda yadro reaksiyasi quyidagi ko`rinishda yoziladi:
yoki (7)
1919 yilda E.Rezerford tomonidan –zarrachaning azot yadrosi <sub>7</sub>N<sup>14</sup> bilan to`qnashuvi natijasida kislorod izotopining yadrosi ₈O¹⁷ va proton ₁H¹ hosil bo`lgan birinchi yadro reaksiyasi amalga oshirilgan.
yoki (8)
Himiyaviy reaksiyalardagi kabi yadro reaksiyalarida ham malum miqdorda energiya ajralib chiqishi yoki yutilishi mumkin. Bu Q energiyaga yadro reaksiyasining energiyasi deyilib, u reaksiyaning boshlangich va natijaviy juftlarining energiya farqiga teng bo`ladi:
(9)
bunda m_A ,m_a ,m_B ,m_b lar reaksiyadan oldingi va keyingi zarrachalarining massalari, c–yoruglik tezligi.
Ko`pchilik yadro reaksiyalarining mahsulotlari ham radioaktiv bo`lib, ular suniy radioaktiv izotoplar deyiladi. Suniy radioaktivlik hodisasini 1934 yilda atoqli fransuz fiziklari Irena va Fridrih Jolio–Kyurilar kashf qilishgan. Ular ₁₃Al²⁷ yadrosini –zarrachalarbilan bombardimon qilganda, yadrodan neytron 0n1 chiqib, fosforning ₁₅P³⁰ radioaktiv izotopi yadrosi hosil bo`lganligini aniqlashdi, yani:
yoki (10)
Yadro reaksiyaning mahsuloti mahsuloti fosfor <sub>15</sub>P<sup>30</sup> radioaktiv izotop bo`lib, uning yarim emirilish davri T _1/2 minutga teng. Bu izotop pozitron (₊₁e⁰) ni chiqarib, kremeniining barqaror izotopi ₁₄Si³⁰ izotopiga aylanadi:
(11)
Hozirgi vaqtda barcha mavjud bo`lgan himiyaviy elementlarning tabiatda bo`lmagan, mingga yaqin suniy radioaktiv izotoplari olingan.