E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§15. Qamaw buwın

4. 
   shınıǵıw. Tekstti oqıp shıgıń. Qara hárip penen jazılǵan sózlerdiń jasalıwına itibar beriń.
   

QARAQALPAQ SAZ MÁDENIYATÍ


Saz, nama xalıq penen birge tuwılıp, birge jasaydı. Biz bunı xalıq ańızı mısalında da kóremiz:
Perishte adam gewdesin soǵıp bolıp jan bererge kelgende janǵa qarap «gewdege kir» dese, gewde
«ishi qarańǵı eken, kiriwge qorqaman» depti. Sonda perishte sazdı qolına alıp shertken eken, jan muzıkanıń sıyqırlı hawazına birden erip ketip,
adamnıń gewdesine kirgenin bilmey qalıptı. Sonıń ushın da:
Saz benen sáwbetti yalǵan demeńler,
Adam ata biniyat bolǵanda bardur, — dep biykarǵa aytılmaǵan.
Qaraqalpaqlardıń tariyxınan málim bolǵanın-
day, olar jasaǵan qara úylerdiń oń jaǵında duwtar ildirilip turǵanı da xalqımızdıń kórkem ónerge júdá jaqın xalıq ekenin kórsetedi.


Dawıssız sesten baslanıp, dawıssız seske tamamlanǵan buwınǵa qamaw buwın deymiz. Mısalı: tas, tis, jas, qant, bank, dásker, qar, tart, ses, jat, tórt.
Qamaw buwınlar bir máni bildiretuǵın sóz túrinde de keledi: jaz, qıs, gúz, bult, jer.

4. 
   shınıǵıw. Saz ásbap atamaların buwınǵa bólip kóshirip jazıń, qamaw buwınlardıń astın sızıń.
   

Qobız, duwtar, girjek, balaman, shıńqobız, nay, rubab, dáp, fortepiano, dombıra, sırnay, truba, bayan, akkordeon, violonchel, kontrabas, skripka, gitara, fleyta.


Tapsırma. Tómendegilerdi buwınǵa bólip kóshirip jazıń. Ondaǵı tuyıq buwınlardıń astın sızıń. «Men súygen saz ásbabı» degen temada tekst dúziń.


Saz ásbapları áyyemnen qamıs, bambuk, miywe aǵashları, teri, jipek, kokos ǵozası, qabaq hám taǵı basqalardan islengen. Olar, tiykarınan, tarlı, úplep shertiletuǵın, teri qaplı, tilsheli, plastinkalı, elektr hám elektron saz ásbapları, idiofonlar degen toparlarǵa bólinedi.
Xalıq sazları xalıqtıń, millettiń ruwxıy sanası, kózqarasları, tariyxı hám mádeniyatına baylanıslı dóreledi.

4.