E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§2. Sóylew aǵzaları

4. 
   shınıǵıw. Oqıń. Sózlerdegi seslerdi aytıwda qaysı sóylew aǵzaları qatnasatuǵınına kewil awdarıń.
   

Búgin demalıs kúni. Shembilik. «Balalar úyi» niń dógereginde qumırsqaday qaynaǵan bala. Olardıń barlıǵı derlik jazdaǵıday jeńil kiyingen. Júzleri quwanıshqa bólengen. Hámmesiniń qolında bel ya shelek, jip ya nálshe. Bári de janlı hárekette, jumıssız qarap turǵan heshkim joq. Birewler shuqır qazsa, ekinshi birewler dárhal shuqırǵa qolındaǵı shelekten suw quymaqta. Talwas penen miynet etip júrgen balalardıń oynaqshıǵan kózlerinde quwanısh belgisi sáwlelenedi. (N.D.)

Tildegi sesler sóylew aǵzalarınıń xız- meti arqalı payda boladı. Máselen, ókpe til seslerin aytıw ushın zárúrli bolǵan hawa tolqının payda etse, dawıs shımıldıǵı hawanı terbeliske keltiredi. Seslerdiń jasalıwında awız boslıǵında jaylasqan aǵzalardıń xızmeti ayrıqsha.

Awız boslıǵında jaylasqan sóylew aǵza- larınıń ishinde til eń háreketsheń xızmet atqaradı.

Seslerdiń ayırmashılıǵı tildiń hár qıylı háreketine baylanıslı. Awız quwıslıǵınıń eń aldınǵı shegarası erinler hám aldınǵı tisler bolıp esaplanadı.

4. 
   shınıǵıw. Kóp noqat astında jasırınǵan bólekti durıs tawıp jazsańız naqıl payda boladı. Onda qollanılǵan sózlerdiń aytılıwına qatnasqan sóylew aǵzaların anıqlań.
   

1. Miynettiń kózin tapqan, ( ... ). 2. Miynet túbi

• 
  ráhát, ( ... ). 3. Miynet etseń erinbey, ( ... ). 4. Miynet ishteyiń ashar, ( ... ). 5. Daraqtı jer kógerter, ( ... ). 6. Jalqawdıń janı tatlı, ( ... ). 7. Bilimsiz is joq,
  

( ... ). 8. Miyneti qattı bolsa, ( ... ).


Tapsırma. Siz kempir apańız, atańız haqqında kishi tekst dúziń.

Sóylew seslerin payda etiwde sóylew aǵzalarınıń hámmesi birdey xızmet atqara bermeydi. Seslerdiń jasalıwında belsendi sóylew aǵzaları hám uyań sóylew aǵzaları boladı.