§97. Gáptiń bas aǵzaları
shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan sózlerge dıqqat awdarıń. Olar qanday aǵza xızmetin atqarǵan?
Bilim alıp qunıǵamız, Som polattay shınıǵamız, Oqıymız hám tınıǵamız,
Álpeshlewde ana-mektep, Is qılamız tınıshlıq dep. (S. N.)
Gápte belgili bir sorawlarǵa juwap beretuǵın sóz yamasa sóz dizbegine gáp aǵzaları deymiz. Mısalı: Bizler qalada turamız. Bundaǵı hárbir sóz óz aldına belgili bir sorawlarǵa juwap beredi hám dara gáp aǵzası boladı. Bizler (kimler?) qalada (qayda?) turamız (ne qılamız?).
shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Hárbir gápte neshe sóz barın anıqlań. Baslawısh hám bayanlawıshtıń astın sızıń.
1. Oqıwshılar mektepke jıynaldı. 2. Atamurat aǵasına xat jazdı. 3. Gúlziyba qosıq ayttı. 4. Bizler ádebiy kitaplar oqıdıq. 5. Berdimurat mekteptegi jámiyetlik jumıslarǵa belsene qatnasadı. 6. Diyqan- lar atızda miynet etip atır. 7. Oqıwshılar mektep átirapına nálshe aǵashların otırǵızdı.
shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Sózlerge tiyisli sorawların qoyıń. Gáp aǵzalarınıń astın sızıń.
1. Ayjamal anasına járdemlesti. 2. Ótemurat súwret salıp atır. 3. Qurılısshılar túski awqatqa shıqtı.
4. Shańqay tús. Átirapta asıqtay bult joq. 5. Bizler mektepten kiyatırmız. 6. Jaqsı bala jaqsı oqıydı.
Gáp aǵzaları gáp dúziwdegi xızmetine qaray 2 ge bólinedi: 1. Gáptiń bas aǵzala- rı — baslawısh hám bayanlawısh. 2. Gáptiń ekinshi dárejeli aǵzaları— anıqlawısh, to- lıqlawısh, pısıqlawısh.
shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Gáptiń bas aǵzalarınıń astın sızıp, tiyisli sorawların qoyıń.
Aldımızda úlken baǵ kórindi. Ol diywal menen qorshalǵan. Ortasınan dúziw jol ótedi. Baǵ sharshı- sharshı atızlarǵa bólingen. Baǵda alma, shabdal, qáreli egilgen. Bir túpte úsh túrli japıraq bar. (N. D.)
Kiyikler suw isher saydan, Ǵaz-úyrek kólden suw isher, Al, adamnıń kewli qaydan?
Kewil kewilden suw isher. (I.Yu.)
Gáp aǵzası degenimiz ne? Mısallar keltiriń.
Bas hám ekinshi dárejeli aǵzalardı aytıp beriń.
Bas aǵzalar qanday sóz shaqabınan jasaladı?
Do'stlaringiz bilan baham: |
