E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§98. Baslawısh

349. 
     shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan sózlerge dıqqat awdarıń. Olar qanday aǵza xızmetin atqarıp tur?
     

1. Aspanda asıqtay bult joq. (N.D.) 2. Jolbarıs balasın eki-úsh jaladı da, maǵan qarap ırıldap qoydı. (Á.Sh.) 3. Balalar buǵan kelisim berdi. Bunnan keyin balalar awıldıń shetine shıǵıp, hár kúni futbol oynaytuǵın boldı. (Q. N.) 4. Bazarbay menen Sársenbay usılay sóylesip kele berdi.

349. 
     shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń. Sorawların qoyıp, baslawıshtıń astın sızıń.
     
     1. 
        Meniń ájaǵam Tashkentte oqıydı. 2. Olar meniń soqqan oyınshıqlarım. 3. Asannıń dayısı kelip ketti.
        

4. 
   Fermanıń qoyı óriste júr. 5. Edil kompyuterden paydalanıw texnikasın jaqsı biledi.
   

Baslawısh kim?, ne? sorawlarına juwap berip, ataw sepligindegi sózlerden boladı. Mısalı: Ayzada (kim?) awqattı tayarladı. Júzim (ne?) pisti. Búrkit (ne?) ushtı.
Kimler?, neler? sorawlarına juwap berip, kóplik sanda qollanıladı. Mısalı: Oqıwshılar (kimler?) mektepke keldi. Suwlar (neler?) aǵıp tur.
Tartım jalǵawlı sózden bolǵan bas- lawıshlar kimim?, nem?, kimi?, nesi? sorawlarına juwap beredi. Mısalı: Inim (kimim?) úshinshi klasta oqıydı. Kitabım (nem?) úyde qaldı. Aysaranıń úkesi (kimi?) oynap júr.

349. 
     shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń. Kim?, ne?, kimler?, neler? sorawlarına juwap beretuǵın sózlerdi tabıń. Baslawıshtıń astın sızıń.
     

1. Qaraqalpaq xalqı ájayıp tabıslardı qolǵa kirgizdi. 2. «Qaraqalpaq qızı» romanınıń bas qaharmanı —Jumagúl. 3. Batır jol baslaydı, sheshen sóz baslaydı. 4. Oqıw— segiz yarımda.

4. 
   Sáwkele — qaraqalpaq qızlarınıń bas kiyimi.
   
5. 
   Salamat áwladtı tárbiyalaw — baslı wazıypamız.
   

349. 
     shınıǵıw. Sánemxan, ákem, parta, dostım, kepter, Dáwlet, dápterim, kitap, muǵallim, qurılısshılar sózlerin keltirip gáp qurań. Bul sózler baslawısh xızmetin atqaratuǵın bolsın.
     

Úlgi: Arna (ne?) biziń awıldıń janında.

1. 
   Baslawısh degenimiz ne? Ol gáptiń qanday aǵzası?
   
2. 
   Qanday sorawlarǵa juwap beredi?
   
3. 
   Baslawıshlar qaysı seplikte turadı? Mısallar keltiriń.
   

§99. Bayanlawısh

349. 
     shınıǵıw. Oqıp shıǵıń. Qara hárip penen jazılǵan sózlerge itibar beriń. Sorawların qoyıń.
     

Ekinshi kúni azanda Temirxan ata balalardı kól ishi menen tanıstırdı. Kól— tereń. Qalay etip pishen orıw kerekligin túsindirdi. Hámmesi kól ishin qıdırdı, dem aldı. (T. Q.)

Bayanlawısh ne qıldı?, ne qılıp atır?, ne islep atır?, kim?, ne?, qanday?, qansha?, neshew? degen sorawlarǵa juwap beredi. Baslawıshtıń is-háreketin, hal-jaǵdayın, kim, ne ekenligin bildiredi. Mısalı: Balalar sırtta oynap atır (ne qılıp atır?). Azat— oqıwshı (kim?). Bul— mektep (ne?). Olar— tórtew (neshew?). Jumısları jaqsı (qalay?).


Tapsırma. Oqıń. Bayanlawıshlardı tabıń. Olar baslawısh- tıń qanday belgilerin bildirip turǵanlıǵın aytıp beriń.

1. 
   Respublikamızda sporttı rawajlandırıwǵa úlken dıqqat qaratılmaqta. Sport mektepleri, sport kolledjleri ashıldı. Nókiste sport kompleksleri kóplep qurıldı. Bir qansha chempionlar shıqtı.
   
2. 
   Qaraqalpaqstannıń paytaxtı — Nókis. Onda kóp qabatlı jaylar kóp. Bizler qalaǵa qıdırıp bardıq. Kósheleri keń. Avtobuslar qatnaydı. Muzeyde boldıq. Qala menen tanıstıq. Keshte baǵda dem aldıq.
   

349. 
     shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Bayanlawıshtıń astın sızıń.
     

Aǵam — mexanizator. Onı barlıq adamlar húr- metleydi. Sebebi ol hadal isleydi. Men de aǵamday mexanizator bolaman. Jer súriw, tuqım egiw waqtında aǵama járdemlesemen.

349. 
     shınıǵıw. Sózlerdi gáp ishinde keltirip jazıń. Sózler bayanlawısh xızmetinde qollanılsın.
     

Pitkerdim, islep atır, mektep, sulıw, shıraylı, atam.

1. 
   Bayanlawısh degenimiz ne?
   
2. 
   Bayanlawısh baslawıshtıń qanday belgilerin bildiredi?
   
3. 
   Bayanlawıshlar gápte qaysı jerlerde keledi?