E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

shınıǵıw. Berilgen «Sóz-jumbaq» kestesinde úsh buwınlı sózler berilgen. Siz tek ekinshi qamaw buwındı durıs qoysańiz, bir sóz payda boladı.

1-buwın	2-buwın	3-buwın
pal	qat	lıq
may	túr	lıq
das	qan	qan
dıq	wan	sız
hesh	tur	lik
dás	dan	day

4. 
   shınıǵıw. Berilgen qaraqalpaqsha ay atların buwınǵa bólip jazıń. Olar qanday buwınlardan jasalǵanlıǵın aytıp beriń.
   

Dáliw, hút, hámal, sáwir, jawza, saratan, áset, súmbile, miyzan, aqırap, qawıs, jeddi.

4. 
   shınıǵıw. Sózlerdi buwınǵa bólip kóshirip jazıń. Ashıq hám tuyıq buwınnıń jasalıwına itibar beriń.
   

Mádeniyat, ádepnama, qanalas, shógirme, uya, parız, shákirt, ashshı, doslıq, salma, shańaraq, kergi, dásker, basqur, qabırǵa, baqan, bosaǵa, mańlaysha, túyme, dana.

4. 
   shınıǵıw. Berilgen sózlerdiń ekinshi buwının ornı- ornına durıs qoysańız sport túriniń atamaları payda boladı.
   

vo	wı	bol
ju	tı	rıw
tar	shar	sıw
bas	ley	man
se	ket	riw
qa	qa	bol

4. 
   shınıǵıw. Sózlerdi buwınnıń túrlerine ajıratıń. Xojalıq aǵzalarıńızdıń tuwılǵan jılın keltirip, gáp qurań.
   

Tıshqan, sıyır, barıs, qoyan, ulıw, jılan, jılqı, qoy, meshin, tawıq, iyt, qara kiyik (dońız).
Úlgi: Azada balıq jılı tuwılǵan.

§16. Sózlerdi ótkermelew

4. 
   shınıǵıw. Oqıń. Sózlerdi buwınǵa bólip, olardıń ótkermeleniwine itibar beriń.
   

Xalıq penen dos bol, atıń shıǵadı. Aqılsız dostan, aqıllı dushpan artıq. Ashıw — araz, aqıl — dos. Dostıń eskisi jaqsı, kiyimniń jańası jaqsı. Dushpan kúldirip, dos jılatıp aytadı. Jolǵa shıqsań joldasıńdı tawıp shıq. Dos — dostıń aynası. Doslıqta mánzil bolmas. Terek tamırına súyener, adam doslarına súyener.


Eki yamasa onnan da kóp buwınlı sózlerdiń bir qatarǵa sıymay qalǵan bólekleri jańa qatarǵa buwınǵa bólip ótkeriledi. Mısalı: Mek-tep, kitap-xana, ki- tapxana, kitapxa-na, Qa-raqalpaqstan, Qara- qalpaqstan, Qara-qal-paqstan, Qaraqalpaq- stan, Gú-layım, Gúla-yım hám t.b.

Sózler buwınlarǵa defis (-) arqalı bó- linedi, ótkermelengende ol aldınǵı qatarda qaldırıladı, ekinshi qatarǵa defis qoyıwǵa bolmaydı.

4. 
   shınıǵıw. Berilgen kóp buwınlı sózlerdi hár qıylı jaǵdayda ótkermelep kóshirip jazıń. Ayırmashılıǵın túsindiriń.
   

Qawın, Qarataw, arna, shayır, «Jetkinshek» gazetası, Berdaq milliy muzeyi, Shomanay, Qońırat, Kaspiy teńizi, qosıq, kitap, «Ayqulaq» kórsetiwi, Ústirt tegisligi, Temirbekler mektebi, Joqarǵı Keńesi, Doslıq kanalı, «Tórt erinshek» ertegi.

Tapsırma. Tekstti oqıń. Mazmunın úyreniń. Hárbir sózdi buwınǵa bólip, qalay ótkermelew kerekligin túsindiriń.


Salamat dene — salamat pikirlewdiń tiykarı. So- lay eken, keleshekte eldiń ardaqlı azamatı bolıp jetilisiwi ushın, birinshi náwbette salamat bolıw dárkar.
Salamat pikirlewge, sonday-aq súyeklerdiń bekkem hám kúshli bolıwı ushın kalciy, fosfor, magniy, marganec hám D vitamini balalar ushın júdá paydalı.
Kalciy sút ónimlerinde, tvorog, sırda kóp muǵdarda, kók shóplerde, selderey, salat japıraǵı, badam, gúnjı hám balıqta jeterli dárejede boladı.
Fosfor hám magniy kalciy menen birge ǵoza, piste, qıyar, kapusta, kishmish hám qara qárelide boladı.
Marganec súyeklerdi bekkemlewshi tórtinshi element bolıp, ol banan hám miywelerde boladı.
D vitamini quyash nurlarında boladı. Quyash kal- ciydiń dostısı, lekin teriniń dushpanı. Sol ushın da,
quyash astında shıjǵırǵan ıssı kúnleri kóp júriw hár qıylı kesellik shaqıradı.
Balalar, bul másláhátlerdi bilip qoyǵanıńız zıyan
emes.

4.