E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Gáplerdegi qulaq sóziniń kóp mánililigin úyreniń.

1. Mıltıqtıń qulaǵın basıp jibergende, pańq et- ken ses jańlap ketti. 2. Suwshı saǵanıń qulaǵın muqıyatlap bekkemledi. 3. Quwraǵan quw qobızdıń, qulaqların burayman. (Jiyen jıraw) 4. Malaqayınıń qulaǵın túsirip kiydi. 5. Qıyardıń kógerip kiyatırǵanın onıń shıǵarǵan eki qulaǵınan bildim.

Tapsırma. Joqarıdaǵı úlgi boyınsha ayaq, bet, júz, qol, mańlay, awız, tumsıq sózleriniń hár qıylı mánilerin tabıń.

1. 
   Kóp mánili sóz degenımiz ne?
   
2. 
   Bir hám kóp mánili sózlerdi qalay anıqlawǵa boladı?
   
3. 
   Bas sóziniń tuwra mánisinen basqa qanday mánileri bar?
   

§22. Sózlerdiń tuwra hám awıspalı mánisi

4. 
   shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan sózlerdiń mánilerin salıstırıń.
   

1. Polat oraǵı qolında.... (Kúnxoja) 2. Som polattan jaratılǵan bilegi. (A. D.) 3. Maylı awqat júregime tiydi. 4. Altın — qádirli metall. 5. Oqıwshılıq altın dáwir qızıqlı ótpekte. 6. Ol júregi sap adam edi.

Mısallardaǵı polat, altın, júrek sózleriniń birinshisi tuwra (negizgi) mánide, al ekinshisi awıspalı mánide qollanılıp tur.

Tuwra mániler sózdiń dáslepki mánisi boladı da, awısqan mániler olardıń turmıs talabına sáykes qosımsha mánileri bolıp tabıladı.

Sózlerdiń tiykarǵı mánisi tuwra máni
delinedi. Mısalı: Altın alma, alǵıs al.
Sózlerdiń dáslepki mánisinen awıs- qan mánisi awıspalı máni delinedi. Mısalı: Oqıwshılıq altın dáwirdiń qızıǵı óz aldına.

Awıspalı mánili sózler, kóbinese kórkem shıǵarmalarda bir nárseni obrazlılıq, ót- kirlik penen súwretlew ushın qollanıladı. Sonlıqtan olar kórkem shıǵarmalarda kór- kem súwretlew quralı sıpatında úyreniledi. Demek, sózdiń awıspalı mánisi zatlar, qubılıslar arasındaǵı uqsaslıq yaki bay- lanısqa qaray dáslepki zattıń atı menen ekinshi bir zattı yaki qubılıstı qayta ataw