Dawıslı seslerdi aytqanda heshqanday sóylew aǵzaları tosqınlıq etpeydi, sonlıqtan hawa erkin shıǵadı. Olar tek dawıstan turadı hám shawqımsız aytıladı. Aytıp kóriń: a, á, o, ó, u, ú, ı, i, e.
Dawıslı sesler buwın jasaydı. Soǵan qaray sózde qansha dawıslı ses bolsa, sonsha buwın boladı.
Dawıslı seslerdiń túrleri
|
Sóylew aǵzalarınıń xızmetine hám aytılıwına qaray túrleri
|
Dawıslı seslerdi aytqanda erinniń qatnasıwına qaray túrleri
|
Awızdıń ashılıwına qaray
|
Juwan
|
Jińishke
|
Erinlik
|
Eziwlik
|
Ashıq
|
Qısıq
|
a, o, ı, u
|
á, ó, i, ú, e
|
o, ó, u, ú
|
a, á, ı, i, e
|
a, á, o, ó
|
ı, i, u, ú, e
|
shınıǵıw. Berilgen sózlerdegi tek dawıslı seslerdiń astın sızıń.
Aral teńizi, Ámiwdárya, «Jetkinshek» gazetası, Ózbekstan, nızamshılıq, Uztelekom, kásip óner, muzey, anglichansha, qusshılıq, telefon, metro, kekse, nuranıy.
Tapsırma. Berilgen sózlerdi keltirip gáp dúziń. Dawıslı seslerdiń sózdiń qaysı buwınında kelgenin anıqlań.
Ózbekstan Respublikası, salamat áwlad, úzliksiz bilimlendiriw, temir jol, biyik-biyik, kásip óner kolledji, pedinstitut, tórt-bes, ata-ana, kún-kúnnen, Taxtakópir, adamzat, raxmet, miyras.
Juwan hám jińishke dawıslı sesler
shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Dawıslılardıń astın sızıń.
1. Men keshe internet arqalı sóylestim. 2. Bizler keshletip awıldan qayttıq. 3. Samolyot penen Tashkentke deyin bardıq. 4. Jumısshılar atızda islep atır.
— Qaraqalpaq tili, 5-klass 17
Dawıslı sesler sóylew aǵzalarınıń xız- metine hám aytılıwına qaray juwan hám jińishke bolıp ekige bólinedi. Juwan dawıslı seslerge— a, o, ı, u, al jińishke dawıslı seslerge — á, ó, i, ú, e sesleri kiredi.
Juwan dawıslı seslerdi aytqanda til tóselip jatadı, joqarı kóterilmeydi (aytıp kóriń). Al jińishke dawıslılardı aytqanda tildiń ortası tańlayǵa qaray sál kóteriledi (aytıń). Segiz dawıslı ses óz ara juwan, jińishke bolıp jubaylasıp keledi: a— á, o— ó, u— ú, ı— i, tek bir jińishke dawıslı e sesiniń juwan jubayı joq.
Do'stlaringiz bilan baham: |