Edebî TÜrler

EDEBî TÜRLER

Eski devirlerden günümüze kadar gelebilmifl edebî eserler, ‘destan’lar ve ‘mitolo- jik efsane’lerdir. Efsane ve destanlar, milletlere ait inançlar›, hüzün ve sevinci içinde saklar. Bu sebeple de bu türler, milletlerin bütün fertlerini ilgilendirir. Büyük bir k›s- m› yaz›ya da geçirilmemifl olan bu efsaneler ve destanlar, nesilden nesile anlat›larak günümüze kadar ulaflabilmifltir. Ancak flu da unutulmamal›d›r ki, edebî türlerin orta- ya ç›k›fl›nda dinsel/dinî törenlerin etkisi çok önemlidir. Gerek Antik Yunan’da ge- rekse eski Türk yaflay›fl›nda bu tür törenlerin çok önemli yeri vard›r. Bu törenlerde müzik eflli¤inde söylenen ve genellikle de ‘kafiye’li olan fliir parçalar› edebî türlerin ilk örneklerini oluflturur.
Daha yaz›n›n bulunmad›¤› en eski dönemlerde, ma¤ara duvarlar›na çizilen resim- ler, ‘yaz›’n›n ilk flekilleri olarak karfl›m›za ç›kar. Bu resimlerde özetle bir av manza- ras› ya da herhangi bir törenin anlat›lmaya çal›fl›ld›¤› görülmektedir. Bu da gösteri- yor ki, ilk insandan bu yana insano¤lu hep bir fleyleri ‘anlatmak’ ihtiyac›n› duymufl- tur. Yaz›n›n da bulunmas›yla birlikte bu anlatma ihtiyac›n› karfl›layan birçok edebî tür ortaya ç›km›flt›r. Mesela, ‘hikâye’, ‘roman’, ‘masal’, ‘destan’, ‘efsane’ gibi türler hep bir olaya dayal› olarak anlat›l›rlar. Bunun yan›nda çevresindeki do¤aüstü olayla- r› (flimflek, y›ld›r›m, atefl, günefl tutulmas›, gelgit vb.) anlamaya çal›flan insano¤lu, bu ola¤anüstü gibi görünen olaylar› da destan ve masallara konu etmifltir.
‹nsanl›k tarihinin ilerleyen dönemlerinde roman di¤er edebî türlere göre daha h›z- l› geliflmifltir. Bunun en önemli sebebi, roman›n insan› bütün yönleriyle iflleyebilme- sidir. Roman kendi tarihî seyri içinde -özellikle 21. yüzy›lda- büyük bir de¤iflim ge- çirmifl ve geleneksel yap›s›n› terk etmifltir. Roman›n asli unsurlar› aras›nda yer alan olay, zaman, mekân gibi ö¤eler, modern roman›n baz› örneklerinde tamamen daral- m›flt›r. Örne¤in, binlerce sayfal›k bir romandaki olaylar›n süresi, sadece bir gün hatta daha az bir zaman olabilmektedir. Bu noktada roman›n ‘deneme’ türüne yaklaflt›¤›n› bile söyleyebiliriz. Çünkü son yüzy›lda yaz›lan romanlar›n birço¤unda olaydan da söz edilemez.
18. yüzy›lla birlikte dünya edebiyat›nda önemli bir okur kitlesi bulan ‘biyografi’ ve ‘otobiyografi’, son y›llarda romanlar›n da ana kurgusunu oluflturmaktad›r. Ama her nedense otobiyografik romanlar dönemlerinde çok sevilmekle birlikte, sonraki devirlerde cazibesini yitirmektedir. Burada edebiyatç›lar›n zihninde flöyle bir soru beliriyor: Acaba bir roman›n bir kiflinin/yazar›n›n gerçek hayat›na dayanmas›, o ro- mandaki yarat›c›l›¤› öldürüyor mu? Bu sorun ‘elefltirmen’ler aras›nda tart›fl›ladursun, bu kez de ‘hat›ra’(an›) türünün edebiyat dünyas›na a¤›rl›¤›n› koydu¤unu söyleyebili- riz. Y›llar önce yüzüne bile bak›lmayan hat›ra kitaplar›, günümüzde ‘çok sat›lanlar’ listelerinde bafl s›ralarda yer al›yor. Bütün bunlar da gösteriyor ki edebiyat, gün geç- tikçe ‘kitlesel’ olmaktan ç›k›p ‘bireysel’ olmaya do¤ru ilerliyor. Baflka bir deyiflle, edebiyat konular›n› seçerken ‘biz’den ziyade ‘ben’i tercih ediyor.
Öteden beri kendine özgü bir okur kitlesi olan ‘fantastik’ edebiyat ürünleri, ro- man, hikâye gibi formlar içinde varl›¤›n› devam ettirmekte. Metafizik olaylara yer

veren, ço¤u zaman da ola¤anüstü unsurlarla örülen fantastik eserler, bütün dünya- da hâlâ en çok ilgi duyulan eserler aras›nda. Bunun en son örne¤i “Yüzüklerin Efendisi” adl› seri oldu. Hayat›n gerçekli¤inin iyice fark edildi¤i bir dönemde, in- sanlara ‘kaç›fl’ kap›lar› açt›¤› için bu eserler çok seviliyor olmal›.
Sonuç olarak flunu söylemek gerekli: ‹nsano¤lu hayal kurdu¤u ve düfl gördü¤ü
sürece edebiyat hep olacak. Ne zaman insanlar bunlardan vazgeçerlerse, iflte o za- man bizler kitaplar›n hepsini yakabiliriz.

OKUMA - ANLAMA

1. 
   Metne göre yanl›fl olan seçene¤i bulunuz.
   

1. 
   Destan ya da efsane,
   

1. 
   en eski devirlere ait eserlerdir.
   
2. 
   Asya’da oluflmufl ve dünyaya yay›lm›flt›r.
   
3. 
   bir milletin tümünü ilgilendirir.
   
4. 
   büyük bir k›sm› yaz›ya geçirilmemifltir.
   
5. 
   dilden dile aktar›larak günümüze kadar gelmifltir.
   

2. 
   ‹nsano¤lu,
   

1. 
   yaz› bulunmadan önce duygular›n› resimle anlatm›flt›r.
   
2. 
   her zaman yaflad›klar›n› anlatma ihtiyac› duymufltur.
   
3. 
   duygular›n› edebî metinler arac›l›¤›yla anlatmaya çal›flm›flt›r.
   
4. 
   çevresindeki ola¤anüstü olaylar› anlamaya çal›flm›flt›r.
   
5. 
   duygular›n› daima fliirle anlatm›flt›r.
   

3. 
   Roman,
   

1. 
   di¤er edebî türlerden daha h›zl› geliflmektedir.
   
2. 
   olay, zaman ve mekân gibi unsurlardan oluflur.
   
3. 
   insan› her yönü ile iflleyebilmektedir.
   
4. 
   21. yüzy›lda geliflmifl, deneme türüne yaklaflm›flt›r.
   
5. 
   son yüzy›lda mekân kavram› üzerine yo¤unlaflm›flt›r.
   

tören bayram flenlik merasim dü¤ün davet neden sonuç karar

nihayet sebep netice

ulafl
var yetifl kofl ç›k uzan

4. 
   Otobiyografik romanlar,
   

1. 
   yaz›ld›klar› dönemde çok sevilir.
   
2. 
   elefltirmenler taraf›ndan tart›fl›lmaktad›r.
   
3. 
   sonraki devirlerde cazibesini yitirmektedir.
   
4. 
   günümüz insanlar› taraf›ndan en çok tercih edilen kitaplar aras›ndad›r.
   
5. 
   dönemimizde ikinci plana itilmifltir.
   

5. 
   “Edebî Türler” adl› metinde,
   

1. 
   roman›n nas›l bir geliflme gösterdi¤inden bahsedilmektedir.
   
2. 
   insanlar›n birbiriyle anlaflmak için hangi yollar› kulland›klar›ndan bahsedil- mektedir.
   
3. 
   günümüz insanlar›n›n niçin otobiyografik kitaplar okudu¤undan bahsedilmek- tedir.
   
4. 
   modern romanla geleneksel roman aras›ndaki farktan bahsedilmektedir.
   
5. 
   toplumsal sorunlar›n kitaplar sayesinde çözülebilece¤inden bahsedilmektedir.
   

2. 
   Afla¤›daki cümlelerin önüne, do¤ru (D) ya da yanl›fl (Y) yaz›n›z.
   

( ) 1- ‹nsanlar bireysellefltikleri için toplumsal romanlar› daha çok okumufllard›r.
( ) 2- Eskiden beri romanlar, insanlar›n hayat›nda çok önemli bir yere sahip olmufltur.
( ) 3- 18. yüzy›lda biyografi ve otobiyografi en az okunan kitaplar aras›ndad›r. ( ) 4- Ola¤anüstü olaylar› konu alan eserler daha çok ilgi görmektedir.
( ) 5- ‹nsanlar hayat›n gerçeklerinden, s›k›nt›lar›ndan uzaklaflmak için kitap okur.
( ) 6- ‹nsanlar, yaz› bulunana kadar birbirlerine duygular›n› anlatamam›flt›r. ( ) 7- Edebî türler içerisinde en h›zl› geliflmeyi yaflayan tür, roman olmufltur.
( ) 8- Destan ve efsanelerdeki olaylar o toplumda yaflayan zenginlerle ilgilidir. ( ) 9- Edebî türlerin ilk örne¤i romand›r.
( ) 10- ‹nsanlar sürekli bir fleyleri anlatma ihtiyac› duyarlar.

3. 
   Ayn› anlama gelen kelime ve kelime gruplar›n› bulunuz.