Ehtiyojlarning mazmuni va ularning turlari

EQD=HI/EUD100
Ehtiyojlar qondirilish darajasi odatda iste’mol bilan taqqoslanadi. U yil davomida aholi jon boshiga iste’mol qi­lin­gan tovar va xizmatlar turi miqdori hisobida baholanadi. Masa­lan, aholi jon boshiga iste’mol qilingan non va non mahsu­lotlari, sut, go‘sht, sabzavot, meva; har yuz oilaga to‘g‘ri keladigan uzoq muddat foydalanadigan tovarlar: avtomobil, televizor, kir yuvish mashinasi, muzlatgich, uy-joy maydoni va boshqalar.
Jamiyat taraqqiy etgan sari iste’mol darajasi ortib, ehtiyojlar to‘laroqqondirila boradi. Ehtiyojni qondirish usullari ham o‘zgaradi. Iste’mol ne’matlari turi ko‘payadi. Ehtiyojlarningqondirilishi umumiy tarzda aholi turmush darajasini ko‘rsatadi. Turmush darajasi - aholi ehtiyojlarini qondirilishiga qarab baholanadi. Aholiningehtiyojlariningqondirilishi ularning farovon yashashi, uzoq umr ko‘rishininggarovidir. Buning uchun esa ana shu ehtiyojlarni qondiradigan darajada ishlab chiqarish zarur bo‘ladi.
Ehtiyojlar bilan ishlab chiqarish nisbati o‘zgarishining uch muqobil varianti mavjud bo‘ladi:
1. Regressiv. Bu muqobil holat uzoq muddat ishlab chiqarishning tushkunlikda bo‘lishi natijasidan kelib chiqadi. Iqtisodiyotning bunday o‘zgarishini girdob tarzida ko‘rish mumkin. Aholi iste’moli miqdor va sifat jihatdan ham kamayib boradi. Borgan sari kishilarningeng zarur eh­tiyojlarini qondirish ham qiyinlashib boradi. Hozir shunday vaziyatni Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasiningqator mamla­katlarida ko‘rish mumkin.
2. Turg‘un. Bu variantda nisbatan cheklangan turdagi mahsulot ishlab chiqariladi va ehtiyojlar ham nihoyatda sekin­lik bilan o‘sib boradi. Yaratuvchanlik faoliyati sust, ishlab chiqarish (– taqsimot – ayriboshlash – iste’mol) va ehtiyojlar doira shaklini eslatadi. Iqtisodiyotda umumiy turg‘unlik yuz berib, ko‘pincha u xalqlarning an’ana va urf-odatlari bilan bog‘lanib ketadi. Bu hol hozirgi paytda ayrim Osiyo va Afrika, Lotin Amerikasi mamlakatlarida kuzatiladi.
3. Progressiv. Bunda ishlab chiqarish miqdoran ko‘payib boradi, sifati yaxshilanadi, iste’mol va ehtiyojlar o‘sadi. Uni tobora kengayib boruvchi spiralsimon harakat tarzida ifo­dalash mumkin. Bir qator beqarorliklarga qaramasdan, rivoj­langan mamlakatlarda ishlab chiqarish ham, ehtiyojlar ham o‘sib boradi.

Birlamchi ehtiyojlar

Maslou ierarxiyasida ham, Myurrey nazariyasida ham asosiy ehtiyojlar - omon qolish va jismonan sog'lom bo'lish uchun odamlar tez-tez uchrashib turishlari kerak. Bu hayotimizning butunlay biologiyaga asoslangan jihatlari; va bizning ko'plab da'vatlarimiz ularni qondirishga qaratilgan.
Birlamchi ehtiyojlar "defitsit ehtiyojlari" deb nomlanuvchi toifaning bir qismidir. Bu shuni anglatadiki, biz tirik qolishimiz uchun muhim elementlardan mahrum bo'lganimizda ularni his qilamiz. Bundan tashqari, ular yo'qligi jismoniy sog'liqqa yoki hatto o'limga olib kelishi mumkin bo'lgan yagona narsa.
Ikkala nazariyada ham asosiy yoki asosiy ehtiyojlar bir xil: uyqu, oziq-ovqat, suv va boshpana. Shu bilan birga, Maslou ushbu toifaga jinsiy aloqaga bo'lgan ehtiyojni qo'shdi, bu boshqalardan biroz farq qiladi, chunki uning yo'qligi bizni o'ldirishi mumkin emas, lekin jismoniy sog'ligimizga sezilarli ta'sir qiladi.
Birlamchi ehtiyojlar miyamizning eng qadimgi qismlari tomonidan tartibga solinadi. Agar ularning birortasi qamrab olinmasa, biz muammoni hal qilishga intilishimiz juda istaklidir. Bu shu darajaga yetadiki, biz ularni qondirish uchun hayotimizning barcha boshqa elementlarini unutishimiz mumkin.
Maslou va Myurrey ikkalasi ham quyidagi toifalarning ehtiyojlari bo'yicha ishlashga o'tishdan oldin, boshlang'ich saylovlarni hech bo'lmaganda aksariyat hollarda bajarish kerak, deb hisoblashgan. Aks holda, biz boshqa narsaga e'tibor qaratishimiz deyarli mumkin emas va sog'ligimiz tezda yomonlashadi.
Ikkinchi darajali ehtiyojlar
Birlamchi ehtiyojlar bilan sodir bo'ladigan voqealardan farqli o'laroq, ikkilamchi ehtiyojlarning yo'qligi bizning hayotimizga yoki jismoniy sog'ligimizga bevosita xavf solmaydi.

1