Ekologik monitoringning tadqiqot tamoyillari va xususiyatlari

Biologik - ekologik tizimga floraga, faunaga va xosildor tuproq qatlamiga salbiy ta`sir ko’rsatadigan bakteriya, viruslar va boshqa biologik tarkiblar.
Hamma nazorat usullarini ikki guruhga ajratish gtumkin – bevosita muhitda va masofada turib nazoart qilish usullari. ¡z navbatida bu usullar kuzatuv va instrumental (o’lchov asboblari) turlariga bo’lingak

Masofada turib nazorat usuliga hamma er yuzidan 2m balandlikdan yuqorida o’lchov asboblari kiradi. Oxirgi yillarda masofadan gurttb nazorat olib borish, ayniqsa katta maydonlarni ekologik nazoratni (viloyat, respublikada) olib borishda keng qo’dlanilmoqda; o´rtacha o’lchamli maydonlarda (shahar, tumanlarda) ekologik xolatinp. ko’zdan kechirish va o’lchov asboblari bilan maxsus xarakat1i avtolaboratoriyalar yordamida olib boriladi. Bu laboratoriya-xar qatorida havo muhitini, suv sifatini aniqlash va agro kimevki laboratoriyalar va boshqalar. Atrof tabiiy muhitni ifloslaniipptp nazorati tabiiy atrof muhitni boshqaruvini asosiy tarkibiy qismi xisoblanadi.
Atrof tabiiy muhitni boshqaruvi xozirgi zamon usullariga qo’ yida gilar kiradi:
-qoiuniy (me`yoriy qonunchiliklarga asoslangan, me`yorlar yo’li bilan);
-axborot - informasion (monitoring, kartetlashtirish, kadastrlar.ni
olib borish, geoaxborot tizimlari);
-ma`muriy (atrof muhitga ta`sirini baxolash, ekomAAik ekspertiza, ekologik audit, lisenziyalash va sertifikatlash);
-iqtisodiy;
Atrof muhitni xolatini kompleks tizimli kuzatish asosidagi:
-ekologik monitoring asos xisoblanadi. Bir marotabali kuzatuvlap ob`ektlarni xolatini "bir daqiqali" kuzatuv olib boritp zarurati tug´ilganda tashkil etiladi, hamda kam ishlatiladi.
Quydagi usullar ishlatiladi:
- organetik: ko’rish, eshitish, sejish, hidlab bo’lish,ta`m sezish;
- hayvonotva o’simliklarni holati va hulqini kuzatish;
- ko’chma hamda turg'un er usti kantaktli va masofadan turib
foydalaniladigan kerakliy ko’rsatkichlarni hisoblovchi jihozlarni
ishlatish;
- ko’chma hamda turg'un er usti kontaktli va masofadan turib
foydalaniladigan hamda (fizikaviy yoki aloqa yo’nalishlari yordamida) oraliq ahborotlarni kameral o’zlashtirishlar;
- kamunallarni kameral tahlil qilish uchun yig'ish;
- har hil uzatkichlar o’rnatilgan masofadan turib aniqlash jihozlarini ishlatish hisobiga uzliksiz ko’rsatkichlarnihisobini olib borish;
- har hil uzatkichlar o’rnatilgan masofadanturib foydalaniladigan (fizikaviy yoki aloqa yo’nalishlari yordamida) oraliq axborotlarni cameral o’zlashtirish;
- qidirilayotkan ko’rsatkichlarni aniqlash maqsadida matematik
madellashtirish usulllarini ishlab qator ko’rsatkichlarni to’g'ridan to’hri yoki ma`lum vaqtda o’lchash.
Kimyoviy ifloslanishni quydagi usullar bilan aniqlash mumkun:
- fotometrik-nazoratdagi va o’lchangan eritmalarning optik zigmegini farqini o’lchami;
- spektroskopiya usul-nurlanish spektirlarini ul`trabikafila, infira qizil va ko’rinuvchi nurlarspektirlari yordamida nazorat qilishga asoslangan turg'un va ko’chma asboblar ishlatiladi;
- fluoressent usul- turhun yoki majburiy lyumininsent nurlanishlar spektormol inteksiflikni yoki o’lchash davrida o’lchashga asoslashgan nurlantirish manbai sifatida u`tira binafsha nurlari hisoblanadi. Turg'un asboblar ishlatiladi.