Ekologiya va atrof muhit muhofazasi
Download 2.82 Kb. Pdf ko'rish
|
qismlar
+ Abiotik tarkibiy qismlar = Biologik tizimlar V V V V V 13 haroratning kotarilishiga chidam bermasligi va nobud bolishi mumkin, biroq tur populatsiyasi muhitga birmuncha moslashgan nav yoki zotlar hisobiga yashab qoladi. Populatsiya muayyan hududda nasl qoldirishga layoqatli bolgan bir turga mansub ayrim zot yoki navlar majmuyi. Popula- tsiyada mahalliy yashash joyi sharoitiga juda yaxshi moslashgan osimlik yoki hayvon turining ayrim guruhlari ekotiplar farqlanadi. Biotsenoz muhit sharoiti deyarli bir xil bolgan hududni egallagan har xil turdagi mikroorganizmlar, osimliklar va hay- vonlarning birgalikda yashaydigan populatsiyalari majmuyi. Muayyan biotsenoz egallagan makon, yani malum hududdagi atrof-muhit sharoitlari: havo, suv, tuproq va ularning tagidagi tog jinslari majmuyi biotop deb nomlanadi. Aynan shu atrof- muhitda biotsenozni tashkil etuvchi mikroorganizmlar, osimliklar va hayvonlar hayot kechiradi. Biotop organizmlarning tur tarkibi va ularning yashash xu- susiyatlarini ham belgilab beradi. Biotopning tarkibiy qismlari muayyan biologik tizimlarni yaratib, ozaro bir-biriga faol yordam korsatadi. Muayyan hududda ozaro modda va energiya almashi- nuviga ega bolgan va bir-biri bilan boglangan abiotik va biotik tar- kibiy qismlar majmuyi biogeotsenoz deyiladi. Biogeotsenoz chiz- masi 1.2-rasmda korsatilgan. Òirik organizmlarning bir-biri va ularni orab turgan abiotik muhit bilan ozaro tasiri muammolarini biologiyaning biogeotse- nologiya deb nomlangan ilmiy yonalishi organadi. Ayni paytda «ekologik tizim» tushunchasi ham mavjud. Eko- logik tizim organizmlar majmuyi bilan uning atrofidagi tabiiy omillar majmuyi, yani keng manoda umumiy yashash joyi omillari jamuljamligini ifodalaydi. «Biogeotsenoz» va «ekologik ti- zim» tushunchalari mohiyatan manodoshdir. Barcha organizmlar ikki katta guruhga bolinadi. Avtotrof organizmlar anorganik moddalardan ozining ha- yot faoliyati uchun zarur bolgan organik moddalarni quyosh energiyasi hisobiga suvda erigan moddalarni qabul qilish va havo- dan karbonat angidrid gazini ozlashtirish yoli bilan hosil qiluvchi 14 organizmlar bolib, ularga barcha yashil osimliklar va kok-yashil suvotlari, bazi bakteriyalar mansubdir. Geterotrof organizmlar boshqa turdagi organizmlar tomo- nidan hosil qilingan tayyor organik moddalardan foydalanib oziqlanuvchi organizmlar bolib, ularga barcha hayvonlar va odam, zamburuglar va boshqalar mansubdir. Olik organik moddalar (osimlik va hayvon qoldiqlari, chirindilar va h.k.) bilan oziq- lanadigan organizmlar saprotroflar deb (masalan, qoziqorinlar), tirik toqimalar hisobiga tirik organizmlarda yashash va rivojla- nish qobiliyatiga ega bolgan organizmlar parazitlar deb (masalan, kanalar) yuritiladi. Organizmlar oziqlanish turlari va shakllariga kora xilma- xildir. Ulardan ayrimlari organik mahsulotlar ishlab chiqaradi, boshqalari ularni istemol qiladi, uchinchi xillari esa mineral moddalarga aylantiradi. Shunga kora, produtsent, konsument va redutsent organizmlar farqlanadi. 1.2-rasm. Biogeotsenoz chizmasi. Biotop Biogeotsenoz Mikroiqlim Tuproq (zamin) Relyef Suv Osimliklar Hayvonot dunyosi Mikroorganizmlar Biotsenoz X--------- X X--------- X X---- X X--------- X X X X X Antropogen omil X X X X X X 15 Produtsentlar anorganik moddalardan organik moddalar ho- sil qiluvchi avtotrof va xemotrof organizmlardir (yashil osim- liklar, chuchuk suvotlari). Konsumentlar avtotrof va xemotrof organizmlar hosil qilgan organik moddalar bilan oziqlanuvchi organizmlardir. Ular orasida faqat osimliklar bilan ovqatlanuvchi otxor (sigir), faqat boshqa hayvonlarning goshti bilan ovqatlanuvchi etxor (yirtqichlar), shuningdek, har ikkalasi, yani ham ot, ham et (gosht) bilan ovqatlanuvchi xora (odam, ayiq) organizmlar farqlanadi. Redutsentlar organik moddalarning qoldiqlari bilan oziqlanib, ularni parchalab, oddiy mineral moddalarga aylantiradigan or- ganizmlardir (bakteriyalar, zamburuglar). Ular tabiatda mod- dalarning biokimyoviy aylanishini nihoyasiga yetkazadi. Mikroorganizmlar va bakteriyalar yashash muhitiga bog- liq holda aerob kislorod hisobiga hayot kechiruvchi, anae- rob kislorodsiz sharoitda yashab, rivojlanuvchi organizmlarga bolinadi. Organizm modda va energiya almashinuvi mavjudligi bilan tavsiflanadigan biologik tizim; istalgan tirik mavjudot. Òirik organizmlarga ha- rakat qilish, tasirlanish, osish, rivojlanish, ko- payish, nasl qoldirish, shuningdek, yashash muhitiga moslashish adaptatsiya xosdir. Organizm abiotik muhit bilan ozaro aloqadorlikda biologik tuzilmalarning quyi darajalarini (gen, hujayra, toqima, azolar va ularning tizimi) oz ichiga olgan yaxlit tizim sifatida namoyon boladi. Barcha tirik organizmlarga moddalarning hosil bolishi, ular- ning parchalanishi va ozaro almashinuvidan iborat bolgan kimyoviy reaksiyalar yigindisi metabolizm jarayoni xosdir. Organizm metabolizm tufayli moddalar va energiya bilan tamin- lanadi. Bunday reaksiyalarga nafas olish yoki fotosintez misol boladi. Malumki, fotosintez jarayonida quyosh energiyasidan tashqari karbonat angidrid (CO 2 ) va suv (H 2 O) ishtirok etadi: Organizmning tirik yaxlit tizim sifatida rivojlanishi 16 bu yerda, C 6 H 12 O 6 energiyaga boy bolgan glukoza molekulasi. Ayrim organizmlar va bakteriyalarning karbonat angidrid (CO 2 ) gazidan organik moddalarni hosil qilib oziqlanishi xemosintez deyiladi. Organizmdagi moddalar almashinuvi katalizator (reaksiyani tezlashtiruvchi yoki sekinlashtiruvchi modda) vazifasini bajara- digan alohida oqsilli modda fermentlar ishtirokida amalga oshadi. Organizmda kechadigan har bir kimyoviy reaksiya alohida ferment, u esa ayrim gen nazoratida boladi. Genning ozgarishi mutatsiyasi ferment va biokimyoviy reaksiyaning ozgarishiga olib keladi. Metabolizm jarayonlariga koferment deb ataladigan yirik mo- lekulaning bir qismi bolgan vitaminlar (darmondorilar) orga- nizmda moddalar almashinuvi uchun zarur bolgan kichik mole- kulali organik birikmalar yordam beradi. Vitaminlarning yetishmas- ligi kasalliklarga olib keladi, yani moddalar almashinuvi buziladi. Metabolizm jarayonlariga gormonlar deb ataladigan kimyoviy moddalar ham zarur boladi. Ular metabolizmda jarayonlarni umumiy kimyoviy muvofiqlashtirish vazifasini bajaradi. Ifloslantiruvchi moddalar va nurlanishlar tufayli organizmda gen-hujayra tizimlari buzilishi yoki fermentlar tasiri chekla- nishi mumkin. Bu esa organizmning kasallanishi yoki bazan oli- miga sababchi boladi. Organizmning butun hayoti davomida metabolizm jarayonlari turlicha jadallik bilan kechadi. Organizmning paydo bolishidan to hayotining oxirigacha ketma-ket yuz beradigan morfologik, fiziologik va biokimyoviy ozgarishlar bilan kechadigan individual rivojlanish yoli ontogenez deb ataladi. Ontogenezda har bir organizm rivojlanishning bir necha bos- qichlarini bosib otadi. Jinsiy yol bilan kopayadigan organizm- larda pusht (murtaklik), pushtdan (murtakdan) keyingi va voyaga yetish bosqichlari farqlanadi. Hayvonlarda bu bosqichlar turli shakllarda namoyon boladi (joja tovuq; itbaliq qurbaqa). X X X X X quyosh energiyasi 6CO 2 + 12H 2 O ------------------ C 6 H 12 O 6 + 6O 2 + 6H 2 O, 17 Osimliklar ontogenezida osish, rivojlanish (yetuk organizm) va qarish (fiziologik jihatdan biosintezning susayishi va olish) bosqichlari farqlanadi. Muhitning kimyoviy, yoruglik yoki issiqlikdan ifloslanishi natijasida ontogenez jarayonlari buzilishi va mayib-majruhlik paydo bolishi yoki organizm halok bolishi mumkin. Organizmlarning hozirgi kundagi ontogenezi ularning uzoq evolutsiya davomida tarixan rivojlanishi filogenez natijasida vujudga kelgan. Shu asosda biogenetik qonun quyidagi maz- munda shakllantirilgan: istalgan organizmning ontogenezi maz- kur tur filogenezining qisqa va londa takrorlanishidir. Hozirgi kunda Yer sayyorasida organizm- larning 2,2 mln.dan ortiq turi mavjud. Malumki, organik dunyo azaldan hayvonlar va osimliklarga bolinadi. Yer sayyorasining mu- ayyan hududidagi osimlik organizmlari majmuyi flora deb, hayvon organizmlari majmuyi esa fauna deb ataladi. Muayyan hududda (mintaqa, tuman va h.k.) yashovchi, tarixan shakllangan flora va fauna majmuyi biota deb ataladi. Bu atama- lardan amaliyotda keng foydalaniladi. Masalan, gulli osimliklar florasi, qushlar faunasi, tuproq biotasi va h.k. Quyida organizmlar tasnifiga muvofiq, flora va faunaning umumiy tavsifi keltiriladi. Prokariotlar bir hujayrali yadrosiz organizmlar bolib, taxminan milliard yil oldin paydo bolgan eng qadimgi jonzot- lardir. Hozirgi kunda ularning 5 mingga yaqin turi malum.Ularga viruslar, bakteriyalar va ayrim suvotlari mansubdir. Prokariotlar ichida bakteriyalar eng kop tarqalgan. Bakte- riyalarning ayrimlari avtotrof (masalan, kokimtir bakteriyalar) hisoblanib, oltingugurt asosidagi xemosintez hisobiga organik modda hosil qiladi. Bakteriyalarning aksariyati geterotrof (sap- rotroflar, redutsentlar) bolib, parazit shakllari osimliklar, hay- vonlar va odamda turli kasalliklar keltirib chiqaradi. Bakteriyalar asosan tuproqda keng tarqalgan 1 gr tuproqda 100 milliondan 2 milliardgacha uchrashi mumkin. Ular tuproqda Organizm tizimlari va yer biotasi 18 turli vazifalarni bajaradi: chirituvchi, azot toplovchi va h.k. Bak- teriyalar orasida aerob va anaerob shaklda hayot kechiruvchilar mavjud. Bakteriyalar tuproq eroziyasi tufayli suv havzalariga tushadi. Suv havzasining qirgogida 1 ml suvda 300 minggacha, markazida esa 200 minggacha bakteriya bolishi mumkin. Bakteriyalar at- mosfera havosida nisbatan kam, tuproq osti qatlami litosferada birmuncha keng tarqalgan: yer postida 1000 m chuqurlikda ham uchrashi mumkin. Kok-yashil suvotlari oz tuzilishiga kora, bakteriya hujay- rasiga oxshaydi. Ular, asosan, chuchuk suv havzalari yuzasida yashaydi. Ularda kechadigan metabolizm jarayonining mahsuli azotli birikmalar bolib, boshqa suvotlarining rivojlanishiga im- kon yaratadi. Kok-yashil suvotlari muayyan sharoitda «gullab», suvni, shu jumladan, suv quvurlarini ifloslantirishi mumkin. Eukariotlar hujayrasida yadrosi bolgan organizmlar bolib, ularga yuksak osimliklar, kop hujayrali hayvonlar, zamburuglar, amyobalar mansubdir. Eukariotlar ichida eng kop tarqalgani osimliklar bolib, ularning taxminan 300 ming turi mavjud. Osimliklar organik moddalar hosil qiluvchi yagona orga- nizmlardir. Ular tomonidan hayvonot dunyosi uchun oziq mah- sulotlari yaratiladi. Suvotlari suvda erkin suzib yoki qaysidir asosga yopishib yashovchi osimliklar guruhidir. Suvotlari fotosintez jarayoni vujudga kelgan dastlabki organizm hisoblanadi. Quruq- likda yashovchi yuksak osimliklar oziq moddalarni tuproqdan oladi va fotosintez tufayli organik moddalar hosil qiladi. Lishayniklar, moxlar, paporotniksimonlar va gulli osimliklar landshaftlarning muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. Ular ichida gulli osimliklar (250 mingdan ortiq turi) ustunlik qiladi. Quruq- likdagi osimliklar kislorod ishlab chiquvchi va atmosferani kis- lorod bilan boyituvchi asosiy manba hisoblanadi. Zamburuglar xlorofillsiz tuban osimliklar bolib, faqat tayyor organik moddalar bilan oziqlanadigan geterotrof organizmdir. Ularning 100 mingdan ortiq turi mavjud. Barcha zamburuglar- ning tortdan uch qismi osimlik chirindilari bilan oziqlanadi- 19 gan saprofit hisoblanadi. Ayrim zamburuglar osimlik va hay- vonlarda parazitlik qiladi. Hayvonlar shakli va olchamiga kora har xil bolib, ularning 1,7 mln.dan ortiq turi mavjud. Hayvonlar geterotrof, konsument organizm hisoblanadi. Ular ichida bogimoyoqlilar, molluskalar va umurtqalilar turlar soni boyicha peshqadamlik qiladi. 1. Biologik tuzilmalarning qaysi darajalari ekologiyaning organish obyekti hisoblanadi? 2. Biotsenoz va ekologik tizim ortasida qanday oxshashlik va farqlanishlar mavjud? 3. Organizmlar oziqlanish manbasi xususiyatlariga kora qaysi guruhlarga bolinadi? 4. Organizmning atrof-muhit bilan ozaro tasirida adaptatsiya (moslashish) qanday ahamiyatga ega? 5. Yer biotasi uchun avtotrof organizmlarda kechadigan metabolizm ja- rayoni qanday ahamiyat kasb etadi? 6. Biogenetik qonunning mohiyati nimadan iborat? 7. Organizmlar nima uchun tasniflanadi? 8. Biota qaysi organizmlar majmuyidan iborat? 9. Prokariot va eukariot organizmlarga misollar keltiring. 10. Quruqlikda eng kop tarqalgan organizmlarga misollar keltiring. 2-bob. ORGANIZM VA MUHITNING OZARO MUNOSABATI Yashash muhiti organizm yashayotgan joydagi abiotik va biotik sharoitlar majmuyi. Yashash muhitining xususiyatlari doimo oz- garib turadi va har bir organizm yashab qolishi uchun bu ozgarishlarga moslashadi. Yer biotasi tomonidan quyidagi uch asosiy yashash muhiti ozlashtirilgan: suv muhiti, quruqlik-havo muhiti va litosfera- ning yuza qismida joylashgan tog jinslari bilan birgalikda tup- roq muhiti. Biologlar tomonidan kopincha tortinchi yashash muhiti, yani parazitlar va simbiontlar joylashgan tirik orga- nizmlar ham ajratib korsatiladi. ? NAZORAT SAVOLLARI Yashash muhiti va ekologik omillar haqida tushuncha 20 Organizmlar tashqi muhitning tasirini ekologik omillar deb ataluvchi vositalar orqali qabul qiladi. Ekologik omillar muhitning organizmga oziga xos tasir korsatuvchi muayyan sharoitlari va unsurlari. Ular abiotik, biotik va antropogen omillarga bolinadi. Abiotik omillar anorganik muhitning osimliklar va hay- vonlar hayoti va tarqalishiga tasir korsatuvchi barcha omillari majmuyi. Ularning fizikaviy, kimyoviy va edafik turi farqlanadi. Fizikaviy omillar tabiiy holat yoki hodisaga xizmat qiluvchi manbalar. Masalan, harorat, agar u yuqori bolsa kuyish, juda past bolsa sovuq urish sodir boladi. Harorat boshqa omillarga ham tasir korsatishi mumkin: suvda oqimga, quruqlikda shamol va namlikka va h.k. Kimyoviy omillar muhitning kimyoviy tarkibidan kelib chi- qadigan holat yoki hodisalar. Masalan, suvning shorligi. Agar u yuqori bolsa, suv havzasida hayot bolmasligi mumkin (Olik dengiz), biroq chuchuk suvda kopchilik dengiz organizmlari yashay olmasligi mumkin. Edafik omillar (tuproq omili) tuproq va tog jinslarining kimyoviy, fizikaviy va mexanik xossalari bolib, ular tuproqda yashaydigan organizmlar va osimliklarning ildiz tizimiga tasir korsatadi. Osimliklarning osishi va rivojlanishiga kimyoviy tar- kibiy qismlar (biogen elementlar), harorat, namlik, tuproq tuzi- lishi va chirindi tarkibining tasiri yaxshi malum. Aksariyat hollarda abiotik omillar orasida iqlim (harorat, ha- voning namligi, shamol va h.k.) va gidrografik suv muhiti (suv, oqim, shorlik va h.k.) omillari ajratib korsatiladi. Organizmlar uyushmalar (jamoalar) hosil qilib, oziq mod- dalar va muayyan hududni egallash uchun ozaro kurashadilar, yani bir-birlari bilan raqobatga kirishadilar. Bunda muayyan tur ichida va turlararo darajada yirtqichlik, parazitlik kabi murak- kab ozaro munosabatlar sodir boladi. Bular tirik tabiat yoki biotik omillar hisoblanadi. Biotik omillar ayrim organizm hayot faoliyatining boshqa organizmlar hayot faoliyatiga, shuningdek, jonsiz yashash mu- 21 hitiga tasirlari majmuyi. Organizmlarning ozida jonsiz yashash muhitiga muayyan darajada tasir korsatish qobiliyati mavjud. Masalan, ormonda osimliklar qoplami tasirida ochiq dalaga nisbatan ozining harorat-namlik rejimiga ega bolgan oziga xos mikroiqlim yoki mikromuhit yaratiladi: qishda nisbatan iliq, yozda salqin va nam boladi. Shuningdek, daraxtlarning kova- gida, inlarda, gorlarda ham ozgacha mikromuhit boladi. Abiotik tabiatda roy beradigan qor qoplami tagidagi mikromu- hit sharoitini alohida qayd etish lozim. Qishda qorning issiqni tutadigan tasiri natijasida 3050 sm.dan kam bolmagan «qor kor- pasi» tagida taxminan 35 sm qatlamda qulay haroratli (02°C gacha) muhit vujudga kelib, kichik kemiruvchi hayvonlar yashaydi. Ay- nan shu tasir tufayli qor ostida kuzgi boshoqli osimliklar (bug- doy) maysalari saqlanadi. Qishning qattiq sovuqlarida ayrim hayvonlar ham qordan panoh topadi (quyon, tulki, bori). Bir turga mansub organizmlar ortasidagi tur ichidagi ozaro munosabatlar guruhli va ommaviy tasirlar hamda tur ichidagi raqobat tufayli yuzaga keladi. Guruhli va ommaviy tasirlar deyilganda bir turga mansub bolgan hayvonlarning ikki yoki un- dan ortiq organizmni oz ichiga olgan guruhlarga birlashuvi tushuniladi. Ular, populatsiya darajasida, tur ichidagi raqobat asosida organizmlar guruhlari sonining rivojlanish surati va zich- ligini tavsiflaydi. Ular hayvonlarning oz inlari va muayyan may- donni himoyalash borasidagi hududiy xulq-atvorida namoyon boladi. Masalan, qushlar, baliqlar xulq-atvori. Òurlararo munosabatlar sezilarli darajada xilma-xildir. Yonma- yon yashovchi ikki tur bir-biriga umuman tasir korsatmasligi, qulay yoki noqulay tasir korsatishi mumkin. Òurlararo muno- sabatlarning quyidagi turlari farqlanadi: • xolislik har ikki turning mustaqil bolib, bir-biriga hech qanday tasir korsatmasligi; • raqobat turlarning bir-biriga noqulay tasir korsatishi; • mutualizm turlarning bir-birisiz yashay olmasligi, yani bir turning ikkinchisiga qandaydir foyda keltirishi; 22 Organizmlarning moslashishi • hamjihatlik ikkala turning toda hosil qilishi, biroq toda ikkalasiga ham foyda keltirgani holda ularning ayrim yashashi mumkinligi; • beparvolik birga yashashdan bir turning foyda korishi, ikkinchi turning (xojayin) hech qanday naf kormasligi; • jabrdiydalik osish va kopayishda bir turning boshqa turdan ezilishi; • yirtqichlik yirtqich turning oz oljasi bilan oziqlanishi. Biotik uyushmalar (biotsenoz) hayotining asosida turlararo munosabatlar yotadi. Antropogen omillar odam tomonidan keltirib chiqarilgan va atrof-muhitga tasir korsatuvchi omillar (ifloslanish, tuproq eroziyasi, ormonlarning yoq qilinishi va h.k.) amaliy ekologiyada qarab chiqiladi (darslikning ikkinchi bolimiga qarang). Kopgina omillar vaqt otishi bilan miqdor va sifat ozgarish- lariga uchraydi. Masalan, iqlim omili bir kecha-kunduz, fasllar, yil davomida ozgarib turadi (harorat, yoritilganlik darajasi va h.k.). Vaqt otishi bilan ozgarishlar doimo takrorlanib turadigan omillar davriy omillar deyiladi. Ularga iqlim, shuningdek, ayrim gidrografik omillar (suvning kotarilishi va qaytishi, ayrim okean oqimlari) mansubdir. Òosatdan paydo boladigan omillar (vulqon otilishi, yirtqich hujumi va h.k.) nodavriy omillar deyiladi. Adaptatsiya organizmlarning muhitga moslashishi. Bu jarayon organizmlar (zotlar, navlar, turlar, populatsiyalar) va uning azola- rining tuzilishi va vazifalarini qamrab oladi. Adaptatsiya hamisha uch asosiy omil ozgaruvchanlik, irsiyat va tabiiy tanlanish (odam tomonidan amalga oshiriladigan suniy tanlash) tasirida rivojlanadi. Organizmlarning tashqi muhit sharoitlariga adaptatsiyasi ir- siy jihatdan shartlangan boladi. Ular biotaning tarixiy-tadrijiy rivojlanishida shakllanadi va ekologik omillarning ozgarib tu- rishi bilan birga ozgaradi. Organizmlar doimiy harakatdagi dav- riy omillarga moslashgan boladi, biroq ularning orasida birlamchi va ikkilamchi omillarni farqlash muhimdir. 23 Birlamchi davriy omillar Yerda hayotning paydo bolishiga qadar mavjud bolgan omillardir (harorat, yoritilganlik darajasi, suvning kotarilishi, qaytishi va h.k.). Organizmlarning mazkur omillarga adaptatsiyasi eng qadimiy va mukammal hisoblanadi. Ikkilamchi davriy omillar birlamchi omillarning ozgarishi natijasida paydo boladi: haroratga bogliq havoning namligi; osim- liklar rivojining davriyligiga bogliq osimliklardan tayyorlanadi- gan oziqlar va h.k. Ular birlamchi omillardan keyin paydo boladi va ularga bolgan moslashish hamma vaqt ham aniq aks etmaydi. Yashash joyidagi meyoriy shart-sharoitlarga faqat davriy omil- lar tasir korsatishi, nodavriy omillar bolmasligi kerak. Nodavriy omillar, odatda, halokatli tasir korsatadi: tirik orga- nizm kasallikka chalinishi, hatto olishi mumkin. Odam nodavriy omillarni suniy kiritish (qollash) yoli bilan ulardan oz manfaati yolida foydalanadi: masalan, kimyoviy zahar biron organizmga zararli bolgan boshqa organizmlarni (parazitlarni, qishloq xojaligi ekinlari zararkunandalarini, kasallik keltirib chiqaruvchi bakteriya- larni, viruslarni va h.k.) yoq qiladi. Biroq malum boldiki, bu omilning uzoq vaqt davomida tasir korsatishi unga nisbatan mos- lashishni vujudga keltirishi mumkin ekan: hasharotlar DDÒga, bakteriya va viruslar dorivor organik moddalarga moslashdilar. Download 2.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling