Ekologiya va atrof muhitni himoya qilish

II.BOB. Shovqinning ifloslanishi
2.1. Shovqin haqida tushuncha
Shovqin - bu odam uchun nomaqbul bo'lgan har qanday tovush. Oddiy atmosfera sharoitida tovushning havodagi tezligi 344 m/s ni tashkil qiladi.
Ovoz maydoni - tovush to'lqinlari tarqaladigan fazo hududi. Ovoz to'lqini tarqalsa, energiya uzatiladi. Erkin maydonda tovush tarqalish intensivligi manbadan masofa kvadratiga mutanosib ravishda kamayadi. Shovqinning tarqalishiga tovushning havo bilan singishi va tovushning tarqalishini aniqlaydigan ob-havo va iqlim omillari ham ta'sir qilishi mumkin: harorat va namlik, shamol kuchi, harorat gradientlari, atmosfera turbulentligi, tuman va qor. Buloqlar atrofidagi daraxtlar yoki butalarning yashil kamari atrofdagi hududni shovqindan ajratishga yordam beradi: tovushning yuqori chastotali xarakteri yashil panjaradan o'tayotganda kamayadi. Bundan tashqari, shamoldan kelib chiqqan butalar va daraxtlarning harakati maqbul kamuflyaj effektini yaratadi.
Shovqin darajasi tovush bosimi darajasini ifodalovchi birliklarda o'lchanadi - desibel (dB). Bu bosim cheksiz ravishda sezilmaydi. 20-30 dB shovqin odamlar uchun deyarli zararsiz va tabiiy tovush fonini tashkil qiladi, ularsiz hayot mumkin emas. "Baland tovushlar" ga kelsak, bu erda ruxsat etilgan chegara taxminan 80 dB ga ko'tariladi. 130 dB shovqin allaqachon odamda og'riqli his-tuyg'ularni keltirib chiqaradi va 150 dB ga etishi u uchun chidab bo'lmas holga keladi. O'rta asrlarda bejiz qatl bo'lgan - "qo'ng'iroq ostida"; qo'ng'iroq chalinishi odamni o'ldirdi.


Bugungi kunda shovqinning ifloslanishi muammosi
Agar o'tgan asrning 60-70-yillarida ko'chalarda shovqin 80 dB dan oshmagan bo'lsa, hozirgi vaqtda u 100 dB yoki undan ko'pga etadi. Ko'pgina band bo'lgan avtomobil yo'llarida, hatto tunda ham shovqin 70 dB dan past bo'lmaydi, sanitariya me'yorlariga ko'ra esa 40 dB dan oshmasligi kerak.
So'nggi o'n yil ichida ko'plab mamlakatlarda shovqinni nazorat qilish muammosi eng muhimlaridan biriga aylandi. Sanoatga yangi texnologik jarayonlarning joriy etilishi, texnologik asbob-uskunalarning quvvati va tezligining oshishi, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash insonning ishlab chiqarishda va uyda doimo yuqori darajadagi shovqinga duchor bo'lishiga olib keldi.
Mutaxassislarning fikricha, katta shaharlardagi shovqin har yili taxminan 1 desibelga oshadi. Agar erishilgan darajani hisobga olsak, bu shovqin "bosqinining" juda achinarli oqibatlarini tasavvur qilish oson.
Juda kuchli tovush manbalari tobora ko'payib bormoqda, masalan, reaktiv samolyot, kosmik raketaning shovqini. Sanoat shovqin darajasi juda yuqori. Ko'pgina sohalarda u 80 - 100 dB yoki undan ko'pga etadi, bu ishdagi xatolar sonining ko'payishiga, mehnat unumdorligini taxminan 10 - 15% ga kamaytirishga va shu bilan birga uning sifatini sezilarli darajada yomonlashishiga olib keladi.