«Экология ва табиятни мухофаза қилиш» фанининг 2015/2016 ўқув йили учун мўлжалланган

«Экология ва табиятни мухофаза қилиш»

фанининг

2015/2016 ўқув йили учун мўлжалланган

СИЛЛАБУСИ

Фаннинг қисқача тавсифи
ОТМнинг номи ва жойлашган манзили:		Нукус Давлат педагогика институты								Досназаров кўчаси, 49
Кафедра:		Биология ўқитиш методикаси								Табиятшунослик факультети
Таълим соҳаси ва йўналиши:		51 – «Тарих уқитиш методикаси» таълим соҳаси				МГИ
Фанни (курсни) олиб борадиган ўқитувчи тўғрисида маълумот:		Ассистент Кудайбергенова Улбике Каллибековна				e-mail:				[e-mail]
Дарс вақти ва жойи:		1-бино 1-34 аудитория				Курснинг давомийлиги:				01.10.2015-20.01.2016
Индивидуал график асосида ишлаш вақти:		душанба, пайшанба ва шанба кунлари 14.00 дан 18.00 гача
Фанга ажратилган соатлар		Аудитория соатлари								Мустақил таълим:	48
		Маъруза:		36	Лабора тория		20	Амалий	20
Фаннинг бошқа фанлар билан боғлиқлиги (пререквизитлари):		“Экология ва табиатни муҳофаза қилиш” фани барча таълим йўналишларида ўқитиладиган фaнлaр билaн узвий боғлиқдир.
Фаннинг мазмуни
Фаннинг долзарблиги ва қисқача мазмуни:	Фaнни ўқитишдaн мaқсaд: Ҳозирги кундa инсоннинг хўжaлик фaолияти туфaйли ер шaри ресурислaрнинг тaбиий ҳaлaти тез ўзгaриб, aтроф-муҳит ифлослaниб бормоқдa. Бу ҳол Ер куррaси тaбиaти вa тaбиий ресурислaрининг қошшоқлaшиб боришигa сaбaб бўлмоқдa. Фaннинг вaзифaси: Шу сaбaбли бўлғуси ўқитувчилaр ҳисоблaнгaн педогогикa слий ўқув юртлaри тaлaбaлaри, мутaхaссислигидaн қaти нaзaр, бу муоммолaрни ўз вaқтидa ижобий ҳaл қилиш учун экологик мaлумотгa егa бўлишлaри, тaбиaт қонунлaридaн хaбaрдор бўлишлaри, тaбиaт билaн жaмият ўртaсидaги узвий боғликликнинг туб моҳиятлaрини aнглaб етишлaри керaк.
Талабалар учун талаблар	- ўқитувчига ва гуруҳдошларга нисбатан ҳурмат билан муносабатда бўлиш; - институт ички тартиб - интизом қоидаларига риоя қилиш; - уяли телефонни дарс давомида ўчириш; - берилган уй вазифаси ва мустақил иш топшириқларини ўз вақтида ва сифатли бажариш; - кўчирмачилик (плагиат) қатъиян ман этилади; - дарсларга қатнашиш мажбурий ҳисобланади, дарс қолдирилган ҳолатда қолдирилган дарслар қайта ўзлаштирилиши шарт; - дарсларга олдиндан тайёрланиб келиш ва фаол иштирок этиш; - талаба ўқитувчидан сўнг, дарс хонасига - машғулотга киритилмайди; - талаба рейтинг баллидан норози бўлса эълон қилинган вақтдан бошлаб 1 кун мобайнида апелляция комиссиясига мурожат қилиши мумкин
Электрон почта орқали муносабатлар тартиби	Профессор-ўқитувчи ва талаба ўртасидаги алоқа электрон почта орқали ҳам амалга оширилиши мумкин, телефон орқали баҳо масаласи муҳокама қилинмайди, баҳолаш фақатгина университет ҳудудида, ажратилган хоналарда ва дарс давомида амалга оширилади. Электрон почтани очиш вақти соат 15.00 дан 20.00 гача
Фан мавзулари ва унга ажратилган саотлар тақсимоти: № Мавзулар саот 1. Kirish. Ekologiya kursi, vazifasi, maqsadi, vazifasi, tuzilmasi va tarixini o`rganish usullari. Ekologiya va tabiat muhofazasi tarixi. Ekologiya fanining rivojlanish bosqichlari. Ekologik tadqiqotlarning amaliy ahamiyati. Hozirgi zamon ekologiya fani tuzilmasi. Ekologik xamkorlik. 2 2. Tabiat va jamiat orasidagi munosabatlar. Tabiat va inson o`rtasidagi munosabatlari. ITIning tabiatga salbiy ta`siri. Ekologik inqirozlarnnig kelib chiqishi., turlari. O`zbekistonda ekologik ahvol. Inson sog`ligi va ekologiya 2 3. Tabiatni muhofaza qilishning ilmiy nazariy asoslari. Muhit tushunchasi; muhit turlari, muhit ifloslanishining turlari, ekologik omillar, klassifikatsiyasi, moslashish. Muhit ifljslanishining turlari. 2 4. Populyatsiyalar ekologiyasi Populyatsiya haqida tushuncha.Populyatsiyaning xususiyatlari va tuzilmalari. 2 5. Ekotizimlar ekologiyasi Biotsenoz, ekotizmlar, ularning tarkibiy qismlari, ekotizimda moddlar va energiya aylanishi 2 6. Biosfera Biosfera tushunchasi. V.I. Vernadskiy ta`limoti. Biosfera chegaralari. Biosferaning kosmik roli. Noosfera muammolari. Biosfera tuzilmasi moddalar va ularni funktsiyalkari. Tabiatni muhofaza qilish aspekti. 2 7. Tabiiy resurslar va ulardan oqilona foydalanish. O`zbekiston tabiiy resurslari, ular holati va foydalanish.Tabiiy resurslar klassifikatsiyasi va ulardan to`g`ri foydalanish. Yer osti boyliklaridan to`g`ri foydalanish. 2 8. Atmosfera va uni muhofazasi Atmosferaning tabiatdagi axamiyati va uning tirik organizmlarga ta`siri. Atmosfera tarkibi, uni ifloslantiruvchi manbalar. Atmosfera ifloslanishining iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari. Atmosfera ifloslanishiga qarshi kurash yo`llari va usullari. Radioaktivlikning biosferaga ta`siri. O`zbekiston havosini saqlash muammolari. 2 9. Suv resursi va uni muhofazasi Suvni tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyati, chuchuk suv muammosi, suvni ifloslanish manbalari va uni muhofazasi. Suvni tozalash usullari va inshootlari. O`zbekiston suv havzalariningn ekologik holati. Orol va orol bo`yi muommolari. Sub ifloslanishini inson salomatligiga ta`siri. Uyga qarshi kurashish yo`llari, sho`rlanish, cho`llashish sabablari. Oldini olish chora tadbirlari. 2 10. Tuproq va uni muhofazasi O`zbekiston tuproqlari holati. Tuproqning moddalar aylanishdagi roli. Tuproqning ifloslanish manbalari. Tuproq eroziyasi, turlari. Tuproq eroziyasiga qarshi kurashish yo`llari. Sho`rlashish, cho`llashish sabablari, oldini olish chora tadbirlari. 2 11 O`simlik resurslari va uni muhofaza qilish. O`simliklarning xilma-xilligi. Tabiatda modda aylanishida o`simliklarning roli. Yer sharida o`simlik qoplamining hozirgi holati. O`rmon resurslari. Dorivor resurslar. O`simliklarning nam saqlashdagi, tuproq eroziyasiga qarshi kurashdagi, planeta iqlimini toza saqlashdagi roli va madaniy, estetik ahamiyati. 4 12 Hayvonot dunyosi va uni muhofaza qilish. Xayvonlarning xilma-xilligi. Tabiatda modda aylanishida xayvonlarning roli. O`zbekistonda yer sharida xayvonot olamining hozirgi holati. Hayvonlarni muhofaza qilish va sonini qayta tiklash yuzasidan O`zbekistonda olib borilayotgan ishlar. 4 13 Muhofazaga olingan hududlar. Muhofazaga olingan hududlar: Qo`riqxonalar, buyurtmaxonalar, milliy bog`lar, tabiat yodgorliklari, ekomarkaz haqida tushuncha hosil qilish. O`zbekiston «Qizil kitobi»ning yaratilishi . O`zbekistonda «Qizil kitobi»ga kiritilgan hayvon va o`simliklar. 4 14 Tabiatni muhofaza qilish ta`lim va tarbiyaviy xususiyatlari. Tabiatni muhofaza qilish ta`lim va tarbiyaviy xususiyatlari, bosqichlari, o`zi yashab turgan joyda ekologik holatni boholash. 4 Жами 36 Амалий 1 Ekologiyada qo`llaniladigan usullar Ekologiyada qo`llaniladigan usullar va uning ahamiyati. Jarayonlarni jadval va sxemalarda aks ettirish. 2 2 Xonaning ekologik pasportini tuzish Atrof-muhit va undagi xilma-xil omillarni o`rganish, yashayotgan xonaga va insonga ta`sirini o`rganib, xoninng ekologik pasportini tuzish. 2 3 Inson va tabiiy landshaftlar Insonning teruvchilik va ovchilik davridagi landshaftlar. O`zgartirilgan tabiiy landshaftlar. O`zbekistonning tabiy va suniy lanshaftlari, muhofazasini miqdoriy ko`rsatgichlar orqali jadval tuzish. 2 4 O`simlik qoplamini muhofaza qilish. Qo`riqxonalar O`zbekistonning o`simlik dunyosi. Uni muhofaza qilish yuzasijdan chora tadbirlar. O`zbekistonning ekologiк xaritasi yordamida qo`riqxonalarni yozuvsiz xaritaga tushirish. 2 5 Hayvonot dunyosini muhofaza qilish. Milliy bog`lar, buyurtmalar, “Qizil kitob” O`zbekistonning hayvonot dunyosi. Uni muhofaza qilish yuzasijdan chora tadbirlar. O`zbekistonning ekologir xaritasi yordamida buyurma, milliy bog`larni yozuvsiz xaritaga tushirish, jadvallarni to`ldirish. 2 6 O`zbekiston tabiat yodgorliklari O`zbekiston tabiat yodgorliklari va ularning xillari. O`zbekistonning ekologir xaritasidan tabiat yodgorliklari joylashgan xududlarni aniqlab, yozuvsiz xaritaga tushirish, jadvallarni to`ldirish. 2 7 Qishloq xo`jaligi va biosfera Qishloq xo`jaligida ishlatiladigan mineral o`g`itlar va pestitsidlarni atrof-muhitga ta`sirini o`rganish. O`simliklarni himoya qilish usullarini bilish, to`plangan ma`lumotlardan jadval tuzib to`ldirish. 2 8 Tuproq muhiti omillariga organizmlarning moslashishi Tuproqda yashovchi organizmlarni ekologik guruhlarini aniqlash. Tarmoqlanish usulidan foydalanib tuproq muhiti omillarioni va ekologik guruhlarni o`rganib jadval to`ldirish. 2 9 Suv muhiti omillariga organizmlarning moslashishi Suvda yashovchi organizmlarni ekologik guruhlarini o`rganish. Suv muhiti omillari va unga moslashgan organizmlarni gerbariylar orqali, rasmlar orqali o`rganish. 2 10 O`zbekistonning ekologik barqaror rivojlanishi O`zbekistonning barqaror rivojlanishini taxlil qilish. Ekologik iz tushunchasi har bir talaba biosferadagi o`z ekologik izini hisoblab topish ko`nikmasini egallash. Hayvonot va botanika bog`iga ekskursiya Hayvonot olami va o`simliklar dunyosini xilma xilligini o`rganish. 2 Жами 20 Лаборатория 1 O`zbekiston hududidagi ekologik ahvol va uning kelajagi (xarita). Ekologik muammolarning kelib chiqishi sabablari, ular keltirib chiqarayotgan ijtimoiy va iqtisodiy muammolar hamda ularni bartaraf etish yo`llari. Ekologik xarita yordamida o`zbekiston tuprog`i, hovosini ifloslanish darajalarini, chiqindilar, kasalliklarini tarqalish muammolarini o`rganish. 4 2 - Ekologik omillar. Yorug`lik, namlik va harorat Asosiy ekologik omillar. Yorug`lik, omillarining organizmlarga ta`sirini o`rganish. Quyosh energiyasi, uning organizmlar uchun axamiyati. Fotoperiodizm. Harorat. Optimum va pessimum. Namlik. Organizmlar hayotida suvning ahamiyati. Namlik, harorat, yorug`lik bo`yicha organizmlarni morfologic belgilariga ko`ra ekologi guruhlarga ajrata olish ko`nikmasini egallashi, sxema, jadvallarni taxlil qila olish. 4 3 Shovqin. Shaharlarda shovqin muammosi va inson salomatligi. Tovushni qabul qilish. Shovqinning insonga va boshqa organizmlarga ta`siri. Tebranish- tashqi muhit omili. Shaharda shovqiun muommosi, shovqindan muxofaza.Hisoblash orqali shaharda shovqin kuchini o`lchash ko`nikmasini egallash. Atmosferaning transport chiqindilari bilan ifloslanishini aniqlash. Berilgan jadval asosida avtomashinalardan chiqadigan gazlarning miqdorini aniqlashni o`rganish. Ma`lumotlarni taxlil qilish. 4 4 Daraxtlarning radial xalqalari boyicha avvalgi yillardagi ekologik vaziyatni aniqlash. Daraxtlarning radial xalqalari boyicha avvalgi yillardagi ekologik vaziyatni aniqlashni o`rganish. Muhit monitoringi. Radial halqalarni o`rganish orqali miqdoriy ko`rsatgichlar asosida grafik tuzish ko`nikmasini egallash. Qishloq xo`jaligi ekinlaridagi nitratlarni aniqlash Kimyoviy analiz orqali Qishloq xo`jaligi ekinlaridagi nitratlarni aniqlash ko`nikmasini egallash va bu ma`lumotlarni jadvalda aks ettdirish. 4 5 “Qizil kitob” bilan ishlash. Turli joylarda o`suvchi o`simliklarning morfologik farqlari Suv muxitida, o`rta namlik sharoitida, tuproqda, hamda cho`l sharoitida o`suvchi o`simliklarni moslanishlarini o`rganib taqqoslash. O`simliklar yosh tuzilmasi O`simliklar yosh tuzilmasini o`rganish. Gerbariylar yordamida о‘simliklarni yosh tuzilmalarini ajrata bilish. 4 Жами 20
Талабалар билимини баҳолаш тизими: т/р Назорат туридаги топшириқларнинг номланиши Максимал йиғиш мумкин бўлган балл ЖН ва ОН баллар тақсимоти I. Жорий назоратдаги баллар тақсимоти 35 балл 17 18 Маъруза ва амалий машғулотларда Максимал балл 1-ЖН 2-ЖН 1. Талабанинг маъруза ва амалий машғулотлардаги фаоллиги ва ўзлаштириш даражаси, дафтарларнинг юритилиши ва ҳолати 19 0-9 0-10 2. Мустақил таълим топшириқларининг ўз вақтида ва сифатли бажарилиши (кейс-стадилар, эссе, реферат, тақдимот ва бошқа турдаги мустақил таълим топшириқлари) 16 0-8 0-8 II. Оралиқ назорат 35 балл 1. Биринчи оралиқ назорат (амалий машғулот ўқитувчиси томонидан қабул қилинади) 15 Семестрнинг 7-ҳафтаси 2. Иккинчи оралиқ назорат (маърузачи ва амалий машғулот ўқитувчиси томонидан қабул қилинади). Иккинчи оралиқ назорат 2 босқичда амалга оширилади. Биринчи босқич, 10 балл-талаба якка тартибда топшириқлар олади ва ҳимоя қилади. Иккинчи босқич, 10 балл-талабалар кичик гуруҳларга бўлинади (ҳар бир гуруҳда талабалар сони 5-7 тагача бўлиши мумкин), ҳар бир гуруҳга алоҳида топшириқлар берилади ва ҳимоя қабул қилинади. Топшириқлар 2-3-ҳафталар оралиғида талабаларга бириктирилади. Гуруҳнинг фаоллиги, берилган топшириқни назарий ва амалий жиҳатдан ёритилиши, хулосаларнинг мантиқий боғлиқлиги, креатив мулоҳазаларнинг мавжудлиги, ҳуқуқий-норматив ҳужжатларни билиши ва бошқа талабларга мослиги ҳисобга олинади. Гуруҳдаги ҳар бир талабага 0-10 оралиғида бир хил балл қўйилади. Ҳимоя кафедра мудири томонидан тасдиқланган график асосида дарс машғулотларидан сўнг ташкил этилади 20 Семестрнинг 8-14-ҳафталар оралиғида III. Якуний назорат 30 балл Семестрнинг охирги икки ҳафтасида Жами: 100 балл
Асосий адабиётлар:			1 Вaлуконис Ю., Мурaдов Ш. Основы экологии. Т. «Ўқитувчи». 2001. Тўхтaев A.С., Хaмидов A. Экология aсослaри вa тaбиaтни муҳофaзa қилиш. Т. «Ўқитувчи». 1994. Тўхтaев A.С. Экология. Т. «Ўқитувчи». 1998 й. Шодиметов Ю. Ижтимоий экологиягa кириш. Т. «Ўқитувчи».1994. П.С.Султонов, Б.П.Aҳмедов «Экология вa aтроф муҳитни муҳофaзa қилиш aсослaри». Тошкент. «Ғ.Ғулом» нaшриёти. 2006 й. Х.Турсунов Экология. Тошкент. “Ўқитувчи” 2009 й. Экология хабарномаси. Журнали сонлари.
Қўшимча адабиётлар:			1. Бекнaзов Р.У., Новиков Ю.В. Охрaнa природы. Т. «Ўқитувчи».1995. Ўзбекистон Республикaси Қизил китоби, 2 том Ўсимликлaр, Т.: «Чинор ЭНК», 1998. Ўзбекистон Республикaси Қизил китоби, 2 том Хaйвонот олaми, Т.: «Чинор ЭНК», 2003. Республикa Ўзбекистaн: Сохрaнение биологического рaзнообрaзия.