Ekonomika teoriyası pániniń predmeti hám metodı Ekonomika teoriyası pániniń metodologiyasi Ekonomika teoriyasındaǵı tiykarǵı aǵıslar

institutsionalizm tárepdarları (T. veblen, J. Gelbreyt) pikirine kóre, xojalıq jurgiziwshiler ortasındaǵı munasábetler tekǵana ekonomikalıq, bálki noekonomikalıq faktorlar tásirinde payda boladı. Usınıń sebepinen ekonomikaǵa shólkemlik ózgerisler arqalı da tásir kórsetiwi múmkin. Institutsionalizm tárepdarları rawajlanıwdıń ekonomikalıq faktorları menen birge adamlardıń intellektual, psixik, ruwxıy, ásirese, huqıqıy hám basqa faktorlarına bólek pát berediler. «Insaniy omil», millet sezimi tiykarǵı dep qaraladı. Institutlar bul - mámleket, shańaraq, kásiplik awqamları, dinge sıyınıw, huqıq keńseleri hám basqalar bolıp, mámleket joqarı orınǵa qóyıladı. Bul jónelisler (neoklassika, institutsionalizm hám keynschilik) dıń tiykarǵı principlerı birdey - bazar munasábetleri sheshiwshi esaplanadı. Biraq eń zárúrli parqı mámlekettiń ekonomikaǵa aralasıwı máselesi bolıp tabılad

Dúnyalıq rawajlanıw jolında bir-birine qarsı ekonomikalıq teoriyaler:
Kapitalıstik teoriya - klassik siyasiy ekonomikanı, menshikli múlkshilikti oǵada tolıqlastırıw, ılajı bolǵanınsha kóbirek payda alıw maqsetinde ekonomikanıń ózin ózi tártipke salıp qoyıwı ideyalarına tiykarlanǵan teoriya.
Sotsialistik teoriya - marksizm ideyaların targ'ib etip, mulkni jabılasına mámleket ixtiyoriga alıw, resursların oraylastırılǵan tárzde basqarıw -buyrıqpazlıq, joybarlaw tiykarında basqarıw hám bólistiriw jolı menen social ádalattı qarar taptırıw hám xalıq párawanlıǵın asırıw máselelerin sheshiwge urınıp kelgen teoriya.
Ataqlı watanlasımız, bilimparvar Abdulla Avloniyning jazıwısha : «Ekonomika dep, pul hám buyım sıyaqlı naǵıymetlerdiń qadrini bilmoqqa aytilur.Buyım qadrini biluvchi kisiler jónsiz jerge bir tıyın sarp etiw etpes, ornı kelip, swmni ayamas»
Ekonomika teoriyası predmetin úyreniw degi eń zárúrli basqısh - teoriyanı ekonomikalıq siyasat menen bólew bolıp tabıladı. Teoriya ekonomikaǵa qanday tendensiyalar tán bolıwın, onıń qanday faktorlar tásirinde rawajlanıwın, ol jaǵdayda qanday ózgerisler bolıwın boljaw eta aladı. Usınıń sebepinen teoriyanı ekonomikalıq siyasattiń ilimiy hasası, dep aytıw múmkin. Siyasat degende tekǵana mámlekettiń ulıwma milliy, umumjamiyat kólemindegi siyasatın, bálki ayırım kárxana, firmanıń ámeliyatı programmasın, onıń qanday minez-qulıqǵa qol urıwın da túsiniw zárúr. Mámleketimiz basshısı Islam Karimovning: «Siyasat - ekonomikanıń sáwlelengen ańlatpası ekenligi haqqındaǵı qaǵıyda házir hár qashanǵınan da aktual bolıp qaldı»,- degen pikiri buǵan baylanıslıǵı máseleni jáne de oydinlashtiradi. Ekonomika socialliq ómirdiń bir bólegi bolıp, onıń tikkeley tásiri astında boladı. Mámleketimizde bazar ekonomikasına ótiw dáwiri qıyınshılıqların saplastırıw konsepsiyasınıń tiykarın «Ekonomika siyasattan ústin bolıwı kerek» degen ataqlı qaǵıyda quraydı.
Teoriya ekonomikanı sap halda emes, bálki siyasiy, psixologiyalıq, etikalıq,
milliy-demografik faktorlardıń tásirin inabatqa alǵan halda úyrenedi. Ekonomika mudamı siyasatqa salıstırǵanda baslanǵısh boladı. Mámleketimiz basshısı Islam Karimovning ǵayratı menen tuwrı saylanǵan siyasat ekonomikaǵa unamlı tásir ótkerdi. negizinde, nadurıs júrgizilgen siyasat bolsa oǵan unamsız tásir ótkeziwi múmkin (Bul 2008-jılda baslanǵan jáhán finanslıq-ekonomikalıq daǵdarısında kórinetuǵın boldı ).
Ekonomikalıq teoriya ekonomikanıń rawajlanıw nızam -qaǵıydaların uyretar eken, olarǵa súyene otirip rawajlanıwdıń tiykarǵı baǵdarların kórsetip beredi, usı mánisten alıp qaraǵanda ol siyasattiń ilimiy hasası boladı.
Ekonomikanı ideologiyadan erkin etiw jolları :

• 
  ­ jámiettiiń barlıq buwınlarında (ápiwayı jumısshı, miynetkeshdan ministrge shekem, isbilermennen tartıp alımǵa shekem) jańa tipdagi ekonomikalıq oylawdı qáliplestiriw;
  
• 
  ­ óndiristiń bazar mexanizmin jaratıw, basqarıwdıń eski sistemasın tugatib, zamanagóy basqarıw sistemasın shólkemlestiriw;
  
• 
  ­ múlkshiliktiń túrli formaların shólkemlestiriw;
  
• 
  ­ ashıq básekine shıdamlı, jáhán ekonomikasına kirey alatuǵın ekonomikanı jaratıw ;
  
• 
  ­ jańa zamanagóy ekonomistler, isbilermenler, isbilermenler toparın payda etiw, olarǵa barlıq múmkinshilikler jaratıp beriw;
  
• 
  ­ ekonomikalıq pánlerdi ideologiyalıq qaǵıydalar, isenimler, subyektivizm hám volyutarizmdan qutıltırıw.
  

Rawajlanıp atırǵan mámleketlikler «muqobil rawajlanıw» teoriyaleriniń túrli konsepsiyaları :
­ «Tiykarǵı mútajliklar» konsepsiyası - xalıqtıń eń kem tirishilik zárúriyatın kepillikli támiyinlew hám jumıs menen bánt qılıw máselelerin hal etiwge qaratılǵan ;
­ «Maqul túsetuǵın yamasa tiyisli texnologiya» konsepsiyası - xalıq bandligini támiyinleytuǵın hám jergilikli sheki onimdi, áwele awıl xojalıq sheki onimsin qayta islewge qaratılǵan sermehnat texnologiyanı rawajlandırıw zárúrligiga qaratılǵan ;
­ «Óz kúshine jámáát bolıp tayanish» konsepsiyası - ámeldegi rezervlerden tolıqlaw paydalanıwǵa hám olardıń rawajlanıwına hám de rawajlanıp atırǵan mámlekettiń taraqqiy etken mámleketlerge qaramligini kemeytiw maqsetinde olar ortasındaǵı sheriklikti bekkemlewge qaratılǵan ;
­ «Jańa xalıq aralıq ekonomikalıq tártip» konsepsiyası - xalıq aralıq munasábetlerde teńlik hám ádalat qaǵıydalarına tiykarlanǵan hám de barlıq mámleketlerdiń máplerin názerde tutatuǵın baylanıslar jańa ekonomikalıq tártiptiń mazmunın quraydı.

Paydanılǵan ádebiyatlar.
Ziyouz.com bilimlar.uz

Ekonomika teoriya -bet