Ekonomika teoriyası pániniń predmeti hám metodı Ekonomika teoriyası pániniń metodologiyasi Ekonomika teoriyasındaǵı tiykarǵı aǵıslar

Birinshi basqısh baqlaw basqıshı esaplanadı. Bul basqıshda ekonomikaǵa tiyisli maǵlıwmatlar toplandı, olar basqa noekonomikalıq maǵlıwmatlardan ajıratıp alınadı. Olarǵa dáslepki tárzde ulıwma baha beriledi hám ele sınap kórilmegen juwmaq - gipoteza alǵa jıljıtıladı.
Ekinshi basqıshda gipotezalar basqa maǵlıwmatlardı úyrengen halda sınap kóriledi, olar tastıyıqlansa, qabıl etiledi, olar tiykarında teoriyalıq nızam -qaǵıydalar tariyplanadi,
Teoriyalıq juwmaq ámeliyat menen salıstırıp kóriledi. Eger real ekonomikalıq turmıs teoriyalıq qaǵıydanı mudami tastıyıqlab tursa, sonday eken, ol tuwrı bolıp shıǵadı. Eger aytılǵan hádiyse bólekan tastıyıqlansa yamasa tastıyıqlanmasa, tariyp berińan qaǵıydanı qaytaldan kóriw, zárúr bolsa, toltırıw yoxud odan birotala waz keshiw kerek boladı.
Ekonomika teoriyası tábiyiy pánlerden ayrıqshalaw óz juwmaqların laboratoriya daǵı tájiriybe yamasa tábiyaat daǵı sınaqlar járdeminde tekserip kóre almaydı. Eger teoriyada ekonomikalıq biyqararlıq boladı, onıń belgileri óndiristiń tómenlewi, jumıssızlıq hám inflatsiya dep qaralsa, onı tastıyıqlaw ushın tájiriybe yamasa sınaq ótkerip bolmaydı. Bulardıń tek baqlaw, olar haqqında maǵlıwmat toplaw jáne bul maǵlıwmattı teoriyalıq ulıwmalastırıw múmkin, tek. Teoriyada, tosınarlı yamasa az-kem emes, bálki mudami tákirarlanıp turatuǵın ekonomikalıq hádiyselerdi ańǵarıw ushın abstraksiyalash usılı qollanıladı. Bul usıl teoriya ushın tiykarǵı esaplanadı. Bul usıl járdeminde ekonomikalıq hádiyseler olarǵa tásir etiwshi o'tkinchi hám ekinshi dárejeli faktorlardan erkin etip alınadı, olarǵa teoriyalıq baha beriledi. Abstraksiyalashda shama usılı qollanıladı, yaǵnıy málim shárt-sharayat bolǵanda ne júz beriwi shama etiledi. Mısalı, bahanıń talapǵa
tásirin biliw ushın talapǵa tásir etiwshi basqa faktorlar ózgermay turıptı dep shama etiledi. Sonday sharayatta baha hám talaptıń ózgeriwi qanday bolıwı anıqlanadı. Basqa bir mısal : texnologiyanıń miynet ónimliligine tásiri anıqlanǵanda baha jumısshılardıń ilmiy tájriybesi, óndiristiń tábiyiy sharayatı, tovarlardıń sotilib turıwı ózgermeydi dep shama etiledi. Biraq bunday shama qılıw ámelde bar zatlardı waqtınsha názerden keshirip turıwdı ańlatadı. Turmısda
uchramaydigan fantastik hádiyselerdi, mısalı, basqa planetalardan adamsimon jonzotlar keldi yamasa kelmadi, dep hesh qashan shama etińmeydi.
Abstraksiyalash tiykarında logikalıq usıl jatadı, bunda logika járdeminde ekonomikalıq hádiyselerdiń óz-ara baylanısıwı, olardıń ulıwmalıǵı hám ayırmashılıqları, kelip shıǵıw sebepleri hám aqıbetleri anıqlanıp alınadı.
Abstraksiyalash - bul ekonomikanıń teoriyalıq modelin jaratıw bolıp tabıladı. Lekin model real ekonomikalıq haqıyqatlıqtı sáwlelendirgandagina ilimiy boladı. Model tiykarınan ekonomikalıq haqıyqatlıqtıń teoriyalıq ańlatpası bolıp tabıladı.
Quramalı ekonomikalıq hádiyselerdi daslep analiz etiw hám keyininen túsintirip beriw ushın ápiwayı yamasa quramalı ekonomikalıq modeller qollanıladı. Ápiwayı modelge mısal jol menende ekonomikalıq cirkulatsiya (oborot ) modelin alıw múmkin. Bul modelde ekonomika qatnasıwshıları tek firmalar hám xojalıqlardan ibarat, olar basqalar menen baylanıs etpeydi, olar bar tavarın hám aqshasın bazarǵa taslaydı, dep shama etiledi. Sol modelge qaray ekonomikanıń tiykarǵı qatnasıwshıları ortasındaǵı baylanıslar analiz etiledi, bul baylanıslar bir-birine tavar hám Xızmetler jetkiziwden ibarat hám soǵan uyqas túrde olar ortasında pulning aldı-berdisi júz beriwi haqqında juwmaq shiǵarıladı. Quramalı modeller dúzilgende kópshilik subyektlar ortasındaǵı hám kóp túrdegi
ekonomikalıq baylanıslar alınıp, olar matematikalıq esap -kitaplar tiykarında kórip shıǵıladı, bunda baylanıslardıń muǵdarlıq analizi ótkeriledi. Ekonomika teoriyası óz predmetin analiz etkende pozitiv hám normativ usıllardı qollaydı. Pozitiv usıl - bul ekonomikalıq haqıyqatlıqtı teoriyalıq tárepten qandaylıǵın túsintirip beriw, yaǵnıy onı ilimiy aytıw. Normativ usıl - bul ekonomikalıq haqıyqatlıqtıń ámelde qanday bolıwı kerekligini hám onıń ushın ne qılıw zárúrligi jóninde usınıs beriw bolıp tabıladı. Mısalı, pozitiv usılda stipendiya mánisan neligi tusintiriledi, yaǵnıy onı jaslarǵa olar oqıǵan waqtında beriletuǵın
járdem dep aytilsa, normativ usılda onı qashan hám qanshaǵa asırıw zárúrligi tiykarlanadı. Pozitiv usıl teoriyalıq talqinni bildirse, normativ usıl ámeliyatda ne bolıwın ańlatadı.
Teoriyada analizdiń induktiv hám deduktiv usılları da isletiledi. Induktiv usıl qollanılǵanda hádiyselerdi baqlawdan olardı ulıwmalastırıwǵa ótilip, ulıwma juwmaqlar shiǵarıladı. Deduktiv usıl qollanılǵanda bolsa qáliplesken teoriyalıq juwmaqlar tiykarında ekonomika daǵı ayırım hádiyseler analiz etiledi. Bunıń menen aytılǵan qaǵıydalar qanshelli shın ekenligi sınap kóriledi.
Teoriyada ápiwayı hádiyseler analizinen quramalı hádiyseler analizine ótiw de qollanıladı. Mısalı, daslep individual talap, keyininen ayır bazar talabı hám aqır-aqıbetde jámiyettegi jalpı talap analizi ótkeriledi. Taǵı bir usıl - bul hádiyselerdi túrli dárejede alıp úyreniw bolıp tabıladı. Teoriyada ekonomikanıń nızam -qaǵıydaları úsh qıylı dárejede u`yreniledi:

•