Ekonomikalıq ósiw hám milliy baylıq Joba

Ekonomikalıq ósiw modelleri
Ekonomikalıq ósiw menen baylanıslı bolǵan faktorlardı ekonomist faktorlar tárepinen úyreniliwi ekonomikalıq ósiw modellerin jaratılıwına sebep boladı. Bul modeller tiykarında eki teoriya -makroekonomikalıq teń salmaqlılıqıń keyinscha (keyinirek neokeynscha) teoriyası hám de óndiristiń klassik (keyinirek neoklassik) teoriyası jatadı.
Ekonomikalıq ósiwdi analiz qılıwda neoklassik teoriya kórinetuǵındalari qoyındaǵı nadurıs teoriyalıq shártlerge tiykarlanadı :
Ónimdiń ma`nisi barlıq islep shıǵarıw faktorları tárepinen jaratıladı ;
Islep shıǵarıw faktorlarınıń hár biri óziniń keyingi qosılǵan ónimge teń keliwshi dáramat da aladı ;
Ónim islep shıǵarıw hám onıń ushın zárúr bolǵan resurslar ortasında muǵdarlıq baylanıslılıq ámeldegi;
Islep shıǵarıw faktorlarınıń erkin tárzde ámel qılıw hám de olar ortasında óz-ara bir-biriniń ornın basıw múmkinshiligi bar.
SHuning menen birge neoklassik teoriyashılar ko'yidagi hatoga jol qoyǵanlar :
1) Islep shıǵarıw faktorlarınıń barlıǵı birdey baha jaratadı, olar ma`nisin jaratıwda barovar qatnasadı dep esaplaganlar. Lekin barlıq islep shıǵarıw quralları hesh qanday jańa baha jaratmaydilar, bálki ózleriniń bahalarına teń muǵdardaǵı bahanı janlı miynet járdeminde jańa jaratılǵan ónimge ótkerediler. Olar barlıq faktorlar jaratılǵan hám ósińki (kóbeygen) ónimdiń paydalılıǵın jaratıwda qatnasadılar.
2) Faktorlar ishinde mudami barlıq faktorlar sıyaqlı qatnasatuǵın janlı miynettiń aktiv rol oynawın qalǵanlar bolsa passiv rol oynawın unutadilar. Sebebi hesh bir tábiyiy resurs, kapital resursları janlı miynet tárepinen háreketke keltirilmasa, ózine háreketke kelaolmasligi, irib-shirip óz ayında da jismonan, da ma`nisi joq bolıp ketiwi, olardıń ma`nisi tek janlı miynet tárepinen saqlap qalınıwi million jıllar berli milliard retlab taqrorlanib kelip atır.
Milliy baylıq túsinigi jáne onıń strukturalıq dúzilisi
Adamlıq jámiyeti rawajlanıwınıń barlıq basqıshlarında ájdadlar tárepinen jaratılǵan, qaldırilgan hám áwladlar tárepinen jamg'arilgan materiallıq baylıqlardıń jıyındısı milliy baylıqtı tashkil etedi.
Milliy baylıqtı 3 ta iri strukturalıq bólimlerge ajıratıw múmkin.
Materiallıq - buyımlasqan baylıq.
Nomoddiy baylıq.
Tábiyiy baylıq.
Materiallıq -buyımlasqan baylıq - bul islep shıǵarıwdıń ónimli miynettiń nátiyjesi esaplanadı. Islep shıǵılǵan materiallıq hám nomoddiy ónimlerdiń tutınıw etilgen bóleginen awısıq bólegin jiynaw esabınan payda boladı hám ósip baradı.
Milliy baylıq insan miyneti menen jaratıladı, materiallıqlasadı, baha formasına iye boladı hám strukturalıq dúzılıwǵa iye boladı :
Islep shıǵarıw ózgeshelikindegi tiykarǵı kapital (fondlar);
Óndirislik emes ózgeshelikindegi tiykarǵı kapital (fondlari);
Aylanba kapital (fondlar);
Materiallıq záhárler tóbeorqa hám járdemshi xojalıǵında jamg'arilgan molk-múlk.
Materiallıq -buyımlasqan baylıq artıwınıń tiykarǵı faktorları retinde tómendegilerdi ajıratıp kórsetiw múmkin:
Miynet ónimliligin ósiwi;
Islep shıǵarıw natiyjeliligin artpaqtası ;
Milliy dáramatda jiynaw normasınıń artpaqtası ;
Milliy baylıq quramına tábiyaat naǵıymetleri qazilma baylıqlar, ormanlar, suw hám jer resursları bolıp, olar islep shıǵarıwda aktiv qatnasadı. Tábiyiy baylıqlar jámiettiiń potencial baylıǵı esaplanadı, olar insan miynetiniń tásiri nátiyjesinde real baylıqqa aylanadı. Milliy baylıqtıń bir bólegi nomoddiy islep shıǵarıw tarawlarında da jaratıladı. Olar da materiallıq islep shıǵarıw tarawlarınıń iskerlik etiwi hám rawajlanıwı ushın, xalıqtıń turmıs dárejesin támiyinlew jaqsılaw ushın xızmet etedi. Bunday baylıqlarǵa tálim, sog'liqi saqlaw, pán, mádeniyat, kórkem oner, sport tarawlarında vujudga keltiriledi.