Ekonomikalıq ósiw hám milliy baylıq Joba

Ekonomikalıq ósiwdiń faktorları
Ekonomikalıq ósiwge erisiw ne esabınan ónim bolıwın oǵan tásir etiwshi faktorlar keltirip shıǵarıwın bilmoq kerek. Bul faktorlardı eki gruppaǵa ajratıladı. Birinshi gruppa faktorları usınıs faktorları dep aytıladı hám ekonomikalıq ósiwdi belgilep beredi:
a) tábiyiy resurstıń muǵdarı hám sapası ;
b) jumısshı kúshi resurslar muǵdarı hám sapası ;
v) tiykarǵı kapital (tiykarǵı fondlar) dıń kólemi;
g) texnologiya hám pán-texnika rawajlanıwı ekenin aytıw kerek, Jalpı milliy (ishki) ónim jumısshı kúshi, kapital hám tabiy resurslar sarp etiwleriniń funkciyası esaplanadı, yaǵnıy :
U=F (L, K, N) (2)
Bul jerde: Ol - Jalpı milliy (ishki) ónim; L - jumısshı kúshi sarp etiwleri; K - kapital sarp etiwleri; N - tábiyiy resurslar sarp etiwleri.
Bul funktsional baylanısıwdan kelip shıqqan halda ekonomikalıq ósiwdi belgilep beretuǵın bir qatar menshikli kórsetkishlerdi keltirip shıǵarıw múmkin:
Miynet unimdorligini (U/L) - ónim islep shıǵarıw kóleminiń janlı miynet sarp etiwlerine qatnası ;
MO'= (3).
Miynet sıyımlılıqı (L/Ol) - janlı miynet sarp etiwleriniń ónimi islep shıǵarıw kólemine qatnası ;
MS= (4).
Kapital natiyjeliligin (U/K) - ónim islep shıǵarıw kóleminiń oǵan sarplanǵan kapital ǵárejetlerine qatnası ;
KS= (5).
Kapital sıyımlılıqı (K/Ol) - kapital ǵárejetleriniń ónimi islep shıǵarıw kólemine qatnası ;
Tábiyiy resurslar natiyjeliligin (U/N)- ónim islep shıǵarıw kóleminiń oǵan sarplanǵan tábiyiy resurslar ǵárejetlerin qatnası ;
Ónimdiń resurslar sıyımlılıqı (N/Ol) - tábiyiy resurslar sarpınıń ónim islep shıǵarıw kólemine qatnası.
Jumısshı kúshiniń kapital menen qurallanganlik dárejesi (K/L)- islep shıǵarıw processinde qullanilayotgan kapital kóleminiń jumıs kúshi muǵdarına qatnası ;
Joqarıdaǵı kórip ótilgen ekonomikalıq ósiwge qollanılatuǵın faktorlar kórsetqichlardan tısqarı taǵı keyingi qosılǵan islep shıǵarıw faktorları ónimliligi kórsetqichlari da qollanıladı. Bul kórsetkishler, basqa faktorlar sarpı ózgermagani halda, hár bir bólek faktor sarpınıń qosımsha ósiwi tásirinde ónim islep shıǵarıw kóleminiń qosımsha ósiwi kólemin belgilep beredi:
1. Keyingen qosılǵan miynet unimdorligi ;
2. Keyingi qosılǵan kapital unimdorligi
3. Keyingi qosılǵan tabiy resurslar unimdorligi;
Bul kórsetqichlar jalpı ónim islep shıǵarıw ulıwma kóleminiń ósiwinde hár bir omilning úlesin kórinetuǵın etedi. Bul ósiw qoyidagiyig'indi menen anıqlanadı :
U=L+K+ N. (10 )
Ekonomikalıq ósiwge bólistiriw faktorları da tásir etedi. Resurslarınıń ósip baratuǵın kóleminden real paydalanıw hám olardı kerekli ónimdiń absolyut muǵdarın alatuǵın etip bólistiriw de zárúr boladı. Real ónim eki tiykarǵı usılda kópaytirilishi múmkin:
Real ónim artıwın anıqlap beretuǵın faktorlar
Real ónim eki tiykarǵı usılda kóbeytiriledi:
Resurslarınıń kóbirek kólemin qosılıwı ;
Olardan talay ónimli paydalanıw jolı menen kóbeytiwge erisiw múmkin;
Ámeliy turmısda ekonomikalıq ósiwdi susaytirib turıwshı faktorlar da bar:
1) miynet qáwipsizligi;
2) átirap ortalıqtı pataslanıwı.
Xızmetkerler miynet sharayatın jaqsılaw hám sawlıgın qorǵawdı tártipke salıw, átirap -ortalıqtı pataslanıwın aldın alıw ushın zárúrli ilajlar ámelge asıriladı. Bunday ilajlardı orınlaw tiyisli ǵárejetlerdi talap etedi. Usınıń sebepinen miynet unimdorligini asırıw ushın zárúr bolǵan aqshalar basqa tárepke sarp etiw etiledi.