El: anligi. Uoing

<((Kimyo o'qitish metodik.asb fanining rivojlanish tarixi

Kimyo o'qitish metodikasiga oid dastlabki ilmiy g'oya va qa­ rashlar XVIII asrga kelib paydo bo'ldi. Jumladan, rus olimi M.V.Lomonosov atom-molekulyar ta 'limotni yaratib, mod­ dalarning xossalarini ularning ichki tuzilishi yordamida asoslash mumkinligini ko'rsatdi. O'zining «Chin fizik-kimyo muqaddima­ si» asarida kimyo fanining vazifalari, rnazmuni va metodlarini ko'rsatib berdi. U kimyoviy bilimlarni egallashda kimyoviy tajri­ badan foydalanish muhim ekanligini ko'rsatdi.

A. Lavuaze, J. Dalton, S. Kanissaro va boshqalar o'zlarining yaratgan nazariy konsepsiyalari va qonunlari asosida kimyo o'qitish metodikasini asoslab berdilar.
D. I. Mendeleyev kimyoviy elementlarning davriy qonuni va davriy sistemasini kashf etib, elementlarning xossalari orasidagi bog'lanishlarni aniqladi. U o'zining «Kimyo asoslari» darsligida
9
elementlami davriy jadval guruhlari bo'yicha o'rganishni ko'rsatib berdi. Bu usul hozirgi kunda ham «Anorganik kimyo»ni o'rga­ nishning asosi hisoblanadi.
A. M. Butlerov turli organik birikmalar orasidagi o'zaro bog'liqlikni o'zi yaratgan kimyoviy tuzilish nazariyasi yordamida asoslab berdi va organik moddalami kimyoviy tuzilishla ri asosida sinflarga bo'lib o'rganishni taklif qildi.
1930-yillarga kelib respublikamizda pedagogika institutlarining ochilishi, ularda kimyo o'qitish metodikasi fanini o'qitila boshla­ nishiga olib keldi. Natijada ihniy pedagogik kadrlar tayyorlana boshladi.
Pedagogika oliy o'quv yurtlari uchun kimyo o'qitish metodi­ kasi bo'yicha ilmiy pedagogik kadrla r tayyorlash 1960-yillarga kelib rivojlandi.
Nizomiy nomidagi Tashkent Davlat pedagogika instituti kimyo kafedrasining mudiri, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan fan arbobi professor R Q. Qodirov rahbarligida O'zbekiston maktab­ larida mahalliy xomashyo resurslaridan mahsulotlar ishlab chi­ qarish masalalarini kimyo o'qitishda yoritishga bag'ishlangan il­ miy pedagogik tadqiqotlar olib borilib, bir qator fan nomzodlari tayyorlandi.
O'zbekistonlik metodist-olimlardan H.T. Omonov - doktorlik,
A. Ma majonov. J. Fayozov, T. Gulboyev, G'. Boymurodov ,

13. 
    Umarov, A Azirnov, Sh. Quvvatov, J. Mamajonov, Sh. Beg­ matov, E. Eshchanov, Sh. Mamajonov, F. Alimova hamda L. Zay­ lobovlar nomzodlik dissertatsiyalarini hirnoya qilishgan. Ular kimyo o'qitish metodikasining turli sohalarida tadqiqotlar o'tkazishdi. Bunday ishlar hozirda ham davom ettirilmoqda.
    

1990-2012-yillar davomida professor H.T. Omonov kimyo o'qitish metodikasi bo'yicha qator ilmiy maqolala r e'lon qildi va soha rivojiga munosib hissa qo'shdi. Uning rahbarligida kimyo o'qitish metodikasi bo'yicha uch nafar pedagogika fanlari nom­ zodlari tayyorlandi. Shuningdek, 2009-yilda professor Sh.M. Mir­ komilov, 2012-yilda professor N.G'. Rahmatullayevlar rahbar­ liklarida kimyo o'qitish metodikasi bo'yicha bir nafardan nomzod­ lik dissertatsiyalari yoqlangan.
O'zbekiston mustaqillikka erishganda n so'ng ma ktabla r
10
uchun milliy kimyo darsliklarini yaratish kimyo ta'limining aso­ siy vazifasi qilib belgilandi. Natijada 1993-yildan boshlab respub­ likamiz maktablarida A. Mamajonov, M. Nishonov, S. Teshabo­ yevlar tomonidan yozilgan darsliklar o'quv jarayonlariga joriy qilindi.
Milliy darsliklarda kimyoning shakllangan nazariy asoslari bi­ lan bir qatorda respublikaning tabiiy-kimyoviy zaxir:tlari va ular­ dan mahsulotlar ishlab chiqarish, qadimiy sharq mutafak­ kirlarining kimyoga oid boy madaniy merosi, respubli.ka kimyogar olirnlarining fanni rivojlantirish sohasida olib borgan ilmiy izla­ nishlari ham o'rin olgan.

1.3. <€ faniaing aazariy

va amaliy asosi ekaaligi

O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi qonuni yangi o'quv rejalari, dasturlari va darsliklarining joriy etilishi za­ monaviy didaktik ta'minotni ishlab chiqi<>hni va yangi tipdagi ta'­ lim muassasalarini tashkil etishni taqozo etdi. Buning sababi odd­ iy edi, ya'ni ta'lim tizimidagi mavjud umurnta'lim va kasb-hunar dasturlari o'rtasida uzviylik va vorislik yo'qligi tayanch va o'rta rnak­ tab bitiruvchilarida kasbga yo'naltirilganlik hamda m.ehnat faoliyati ko'nikmalari shakllanishiga to'sqinlik qiladi. Natijada yigit va qiz1ar o'z qobiliyatlari, ijodga va mehnatga moyilliklariga monand hayot yo'lini be]gilab olishlarida ayrim qiyinchiliklar vujudga keldi.

O'quv jarayoni dasturi asosan bilim darajasi o'rtacha bo']gan o'quvchilarga mo'ljallangan. lqtidorli yoshlar bilan yak.ka tartibda ishlash bo'yicha o'quv dasturlari mexanizmlaridan yaxshi foy­ dalanilmadi. O'quv dasturlarida ma'naviyat va axloq asoslarini o'rgatuvchi, iqtisodiy, huquqiy, estetik bilimlar beruvchi fanlar­ ga yetarlicha o'rin berilmadi.
O'qituvchilar, pedagoglar va ta:rbiyachilarning kattagina qismi yaxshi tayyorgarlik ko'rmaganligi, ularning bilim va kasb saviyasi yetarlicha emasligi jiddiy muammo bo'lib qoldi, ayrim joylarda malakali pedagog kadrlar yetishmasligi sezildi.
Milliy dasturning asosiy maqsadlaridan biri - ta'lim sohasini
11
tubda n isloh qilish, uni yot mafkuraviy qarnshla rdan to'la xalos etish, rivojlangan demokrntik davlatlar darajasida. yuksak ma'na­ viy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malnkali kadrlar tayyorlash tizimini yaratishdir. Ushbu maqsadni ro'yobga chiqa­ rish uchun quyidagi vazifolami hal etish zarur:

• 
  «Ta'lim to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq ta 'lim tizimini isloh qilish, davlat va nodavlat ta'fun mu­ assasalari hamda ta'lim va kadrlar tayyorlash sohasida raqobat mu­ hitini shakllantirish negizida ta'fun tizimini yagona o'quv-ilmiy ishlab chiqarish majmuyi sifatida izchil rivojlantirishni ta 'min­ lash;
  

- ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshi­ rilayotgan yangilanish, rivojlangan demokratik huquqiy davlat qurilishi jarayonlariga moslash;

• 
  kadrlar tayyorlash tizimi muassasalarini yuqori malakali mutaxassislar bilan ta'minfash, pedagogik faoliyatning nufuzi va ijtimoiy maqomini ko'tarish;
  
• 
  kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini mamlakatning ijti­ moiy va iqtisodiy taraqqiyot istiqbollaridan, jamiyat chtiyojlari­ dan, fan, mada niyat , texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan holda qayta qurish;
  
• 
  ta 'lim oluvchilarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash, maf­ kuraviy ishlarning samarali shakllari hamda uslublarini ishlab chi­ qish va joriy etish.
  

Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma -bosqich ro'yobga chiqariladi.
Hozirda to'planga n tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish ishlari olib borilmoqda.
Kelgusida ta 'lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalari yanada mustahkamlanadi, o'quv-tarbiya jarayoni yangi o'quv-uslubiy majmualar, ilg'or pedagogik texnologiyalar bilan to'liq ta'minlanadi. Milliy oliy ta'lim muassa&'lla rini qaror topti­ rish va rivojlantirish amalga oshiriladi. Kasb-hunar ta'limi muas­ sasalarining mustaqil faoliyat yuritishi va o'zini o'zi bosbqarish shakllari mustahkamlanadi. Ta'lim jarayonini axborotlashtirish
12
uzluksiz ta'lim tizimi jahon axborot tarmog'iga ulanadigan kom­ pyutcr axborot tarmog'i bilan to'liq qamrab olinadi.
Kimyo o'qitishning metodologik asosi - kadrlar tayyorlash rnilliy dasturidir. Kimyo o'qitishning mt::todologik masalalari III hobda ko'rib chiqiladi. Isloh qiLishning asosiy yo·nalishlariga ta'lim tizirnida amalga oshirilayotgan ilg·or pedagogik texnologiyalarni kimyo fanlari mavzulariga tatbiq ctib o'qitish va ta'limning sarna­ radorligini oshirish asosida dunyo andozalariga javob bera oladigan axloqiy va ma'naviy yetuk kadrlar tayyorlash kiradi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilingandan so'ng dasturning ro'yobga chiqarish bosqichlarida ta 'lim muassasalari axborot­ kommuni katsion texnologiyalar bilan ta'm inla ndi, isloh qilish uchun zarur bo'lgan moddiy texnik baza yaratildi. Ta'limni isloh qilishning hozirgi vazifasi faol pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga joriy qilib, o'quv-tarbiya jarayonini amalga oshirishdan iborat. Ta'lim islohotining amalga oshirilishi orqali an'anaviy o'qitish usullaridagi o'qituvchining o'qitish vazifasi uning ta'lim jarayonini tashkil qilish vazifasiga almashadi. Ta'lim bosqichla­ ridagi kimyo fan la rini o'qitish metodikasi kimyo ta'limi meto­ dikasi deb atala hoshlandi.
RivQjlangan rnamlakatlar ta'lim tizirnida amalga oshirilayotgan innovatsion texnologiyalardan kimyo ta'limida foydalanish dars­ ning samaradorligini oshirishda muhim vosita ekanligi keyingi il­ rniy-mctodik tadqiqotlarda o'z aksini topmoqda. Bunday ta'lim jarayonida o'quvchilar darsda to'liq qatnashadilar. Yangi pedagogik texnologiyalar ta'limning tarbiyaviy tomonini amalga oshirishda ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ta'lim va tarbiyaning uzviy bog'liqligi har tomonlama kamol topgan insonni shakJJantirishda muhim omil bo'lib hisoblanadi. Buni amalga oshiri-;hda kimyo fani katta imkoniyatlarga ega. Kimyo fanini o'qitishning tarbiyaviy to­ monini yoritishda milLiy istiqlol g'oyasi asos qilib olinadi.
Kadrlar tayyorlash rnilliy dasturida o'quvchilarning bilim va dunyoqarashi.ni ta'lim-tarhiya jarayonida rivojlantirib borishga ka1- ta e'tibor qaratilgan shuningdek, milliy dasturda iqtidorli o'quv­ chilarni kamol toptirish respublikamizning taraqqiyoti uchun juda muhimligi ta'kidlab o'tilgan.


13