Electr xa'm magnetizm lat

bag’ıtındag’ı vektor bolıp tabıladı, al onın’ uzınlıg’ı sol 
( , , ) funktsiyasının’ sol 
bag’ıttag’ı tuwındısına ten’. Bul anıqlamanın’ artıqmashlıg’ı sonnan ibarat, bul anıqlama 
invariantlıq хarakterge iye ha’m qanday da bir koordinatalar sistemasın saylap alıwdan g’a’rezli 
emes. 
2
Gamilton (1805-1865) Angliyanın’ belgili fizigi bolıp tabıladı. 

---

24 
17-su’wret.
Gradienttin’ geometriyalıq ma’nisin 
tu’sindiriwge arnalg’an su’wret. 
E vektorı φ potentsialının’ gradientine qarama-qarsı bag’ıtlang’an. Solay etip elektrlik ku’sh 
sızıqları φ en’ tez o’setug’ın bag’ıttag’ı sızıqlar bolıp tabıladı eken. Bul sızıqlar ekvipotentsial 
betlerge perpendikulyar. Sonlıqtan ekvipotentsial betler maydandı ko’rgizbeli etip su’wretlew 
ushın qolaylı betler bolıp tabıladı. Bul jag’day mısal retinde 18-su’wrette berilgen ko’rsetilgen 
(haqıyqatında 18-su’wrette strelkalı elektrometr ha’m elektrometr ishindegi ekvipotentsial betler 
menen elektr maydanının’ ku’sh sızıqları sa’wlelendirilgen). 
18-su’wret. 
Strelkalı elektrometr. 
Punktir sızıqlar ja’rdeminde ekvipotentsial betlerdin’ 
sızılma tegisligi menen kesilisiw sızıqları sa’wlelendirilgen. 
Al tutas sızıqlar elektr maydanının’ ku’sh sızıqları bolıp 
tabıladı. Ekvipotentsial betlerge ku’sh sızıqlardın’ 
perpendikulyarlıg’ı bul su’wrette anıq ko’rsetilgen. 
Elektr zaryadların tabıw ushın arnalg’an en’ a’piwayı a’sbap jen’il o’tkizgish folga yamasa 
strelka bekitilgen vertikal bag’ıttag’a metall sterjen yamasa strelka хızmet etedi (18-a su’wret). 
Zaryad joq bolg’anda folga yamasa strelka vertikal bag’ıtta sterjenge parallel bolıp turadı Zaryad 
bar bolg’anda birdey zaryadlar arasındag’ı iyteriw ku’shleri folganı yamasa strelkanı bazı bir 
mu’yeshke buradı. Solay etip a’sbap zaryadtın’ bar yamasa joq ekenligin anıqlaytug’ın asbap 
retinde хızmet etedi. Bunday a’sbaptı elektroskop dep ataymız. Zaryadtın’ mug’dları ko’p bolsa 
strelkanın’ vertikal bag’ıttan awısıw mu’yeshi de u’lken boladı. Bul jag’day elektroskoptın’ 
strelkasının’ burılıw mu’yeshi boyınsha graduirovkalaw mu’mkinshiligin beredi. Usınday jollar 
menen zaryadtın’ mug’darın anıqlaw mu’mkin. Elektr zaryadının’ mug’darın sanlıq jaqtan 
anıqlawg’a mu’mkinshilik beretug’ın graduirovkalang’an elektroskoptı elektrometr dep ataydı.