Electr xa'm magnetizm lat

arttıratug’ın zaryadtın’ mug’darın tu’sinedi ekenbiz. Vakuumde 
koeffitsientinin’ ma’nisi 
o’tkizgishtin’ tek o’lshemleri menen formasınan g’ana g’a’rezli boladı. Sonlıqtan (44)-formula 
menen anıqlang’an sıyımlıqtı basqa denelerden ayırıp alıng’an o’tkizgishtin’ sıyımlıg’ı dep 
ataymız. Al bir tekli dielektrikte jaylasqan radiusı 
ge ten’ shardın’ sıyımlıg’ı = /
shamasına ten’ boladı, sonlıqtan 
= . 
(45) 
Bul an’latpada 
arqalı dielektriktin’ dielektrlik sin’irgishligi belgilengen.

---

30 
Sıyımlıqtın’ birligi retinde 1 Kl zaryad berilgende potentsialı 1 V ke o’zgeretug’ın o’tkizgishtin’ 
sıymlıg’ı qabıl etilgen. Sıyımlıqtın’ usınday birligi farada dep ataladı. 
Gauss sistemasında o’tkizgish shardın’ sıymlıg’ı 
= tu’rine iye. Bul formuladag’ı o’lshem 
birligi joq shama bolganlıqtan sıyımlıq uzınlıqtın’ birligindey birlikke iye (sm). usıg’an 
baylanıslı sıyımlıq birligi retinde vakuumde jaylasqan radiusı 1 sm bolg’an shardın’ sıyımlıg’ı 
alıng’an. Sıyımlıqtın’ bul birligin santimetr dep ataydı. (44)-formulag’a sa’ykes 
1 = 
1
1 = 
3 ∙ 10
1/300 − ı ı ı = 9 ∙ 10
. 
Demek 1 F sıyımlıqqa radiusı 
9 ∙ 10
= 9 ∙ 10
etr bolg’an shar iye bolg’an bolar edi. 
Bul shama Jerdin’ radiusınan 1500 ese u’lken. Demek farada og’ada u’lken shama. Sonlıqtan 
a’melde faradanın’ u’leslerinin’ birine ten’ shamalar qollanıladı. Olar millifarada (
1 =
10
F), mikrofarada (1 = 10
F), nanofarada (1 = 10
) ha’m pikofarada 
(
1 = 10
F). 
Kondensatorlar. Basqa denelerden qashıqlatılg’an o’tkizgishler ju’da’ kishi sıyımlıqqa iye. 
Mısalı radiusı Jerdin’ radiusına ten’ bolg’an o’tkizgish 700 mkF g’a ten’ sıyımlıqqa iye bolg’an 
bolar edi (Demek Jerdin’ potentsialın 1 V ke joqarılatıw ushın kerek bolg’an zaryadtın’ mug’darı 
= = 7 ∙ 10
∙ 1 = 7 ∙ 10
elektr zaryadı g’ana kerek boladı. Bul shama menen 
∙
( , ∙
)
= 4,4 ∙ 10
protonnın’ zaryadı. Al usı protonlardın’ massası 
1,67 ∙ 10
∙ 4,4 ∙
10
gramm = 7,3 
∙ 10
-11
gramm g’ana bolar edi. Usıg’an baylanıslı basqa denelerden 
baylanıssız alıng’an jeke deninin’ elektr sıyımlıg’ı og’ada kishi boladı eken, al elektr sıyımlıg’ı 
u’lken bolg’an o’tkizgishti alıw ushın onı basqa denelerden alısqa alıp ketpew kerek eken degen 
juwmaq shıg’aramız. Kondensatorlar dep atalatug’ın du’zilislerdin’ tiykarında o’tkizgishlerdin’ 
basqa deneler menen jaqınlasqanda sıyımlıg’ının’ artıw fakti jatadı. A’dette kondensator dep bir