Electr xa'm magnetizm lat

Polyarizatsiya vektorı. Joqarıda aytılg’anınday dielektrik polyarizatsiyalang’anda onın’ ha’r bir 
molekulası elektr dipoline aylanadı ha’m usıg’an sa’ykes ha’r bir molekula elektr momentine iye 
boladı. Elektr momenti mınag’an ten’ 
= . 
 awısıw vektorı teris zaryadtan on’ zaryad ta’repke bag’ıtlang’an dep esaplanadı. 
Dielektriktin’ polyarizatsiyasının’ sanlıq хarakteristikası retinde polyarizatsiya vektorı dep 
atalatug’ın fizikalıq shama хızmet etedi. Polyarizatsiya vektorı dielektriktin’ ko’lem birligindegi 
barlıq molekulalardın’ elektr momentlerinin’ vektorlıq qosındısına ten’: 
=
1
(63) 

---

37 
Eger dielektrik bir tekli bolsa, onda zaryadlardın’ awısıwı 
barlıq noqatlarda da birdey ha’m 
usıg’na sa’ykes 
vektorı dielektrik boyınsha birdey ma’niske iye boladı. Bunday 
polyarizatsiyanı bir tekli polyarizatsiya dep ataymız. 
26-su’wret. 
Polyarizatsiya vektorı 
nın’ bag’ıtın anıqlawdı 
tu’sindiriwge arnalg’an su’wret.
Polyarizatsiya vektorı 
nın’ ma’nisin biletug’ın bolsaq, onda polyarizatsiyalıq zaryadlardı 
anıqlaw mu’mkin (kerisinshe polyarizatsiyalıq zaryadlardı biliw arqalı polyarizatsiya vektorın 
anıqlawg’a boladı). Polyarizatsiyanı bir tekli dep esaplaymız ha’m elektr maydanına 
jaylastırılg’an dielektrikti qaraymız. Bul dielektrik ultanı S ha’m qabırg’ası 
vektorına parallel 
L uzınlıg’ına ten’, al qıya prizma tu’rine iye bolsın (26-su’wret). Prizmanın’ ultanlarının’ birinde 
betlik tıg’ızlıg’ı 
– ′ bolg’an teris zaryadlar, al ekinshi ultanında betlik tıg’ızlıg’ı + ′ bolg’an on’ 
zaryadlar payda boladı. Usıg’an baylanıslı prizma 
= ′
(64) 
elektr momentine iye boladı. Eger α arqalı 
vektorı menen prizmanın’ ultanına tu’sirilgen 
normal arasındag’ı mu’yesh belgilengen bolsa, onda prizmanın’ ko’lemi 
mınag’an ten’: 
=  
(65) 
Sonlıqtan 
=
′ 
.
Ekinshi ta’repten tap usı shamanı ko’lem birligindegi elektr momenti arqalı an’latıwg’a da 
boladı: 
= . 
Usı an’latpalardı bir biri menen salıstırıw arqalı mına an’latpag’a iye bolamız: 
= cos
=
 
(66) 
Bul an’lapada 
arqalı 
vektorının’ biz qarap atırg’an betke normal bag’ıtına tu’sirilgen 
proektsiyası belgilengen. 26-su’wrettegi on’ qaptalı ushın 
mu’yeshi su’yir (cos > 0) ha’m ′ 
on’ ma’niske iye. Al shep ta’reptegi qaptal ushın 
dog’al ’ ℎ (cos < 0) ha’m usıg’an 
sa’ykes 
′ teris ma’niske iye. 
Alıng’an na’tiyje polyarizatsiyalıq zaryadlardın’ betlik tıg’ızlıg’ının’ bettin’ usı noqatındag’ı 
polyarizatsiya vektorının’ normal qurawshısına, al zaryadlardın’ awısıwına perpendikulyar etip 
alıng’an bettin’ bir birligi arqalı o’tiwshi zaryad mug’darının’ polyarizatsiya vektorının’ 
shamasına ten’ ekenligin ko’rsetedi. 

---

38 
Eger 
vektorının’ shaması ha’r qıylı noqatlarda ha’r qıylı ma’nislerge iye bolsa (bir tekli emes 
polyarizatsiya), onda dielektrikte ko’lemlik zaryadlardın’ payda bolıwı mu’mkin.