Electr xa'm magnetizm lat

Dielektrik ishindegi elektr maydanının’ kernewligi. Biz joqarıda vakuumdegi elektr 
maydanının’ kernewliginin’ bir birlik maydang’a ta’sir etiwshi ku’sh ekenligin ko’rgen edik. 
Dielektriklerge o’tetug’ın bolsaq, onda bul anıqlamag’a bazı bir da’llik engiziwimiz sha’rt. 
Sınap ko’riletug’ın zaryadtın’ o’lshemleri dielektriktegi molekulalar arasındag’ı qashıqlıqtan 
kishi dep ko’z aldımızg’a elesleteyik. Bunday jag’dayda dielektrik ishindegi elektr maydanı ha’r 
qıylı noqatlarda pu’tkilley ha’r qıylı boladı. A’sirese molekulalardın’ zaryadlang’an ushlarında 
elektr maydanının’ kernewliliginin’ shaması u’lken ma’nislerge iye boladı. Bunday o’zgerisler 
ju’da’ kishi mikroskopiyalıq o’lshemlerde orın alıp, bizlerdin’ bunday maydanlardı 
ta’jiriybelerde tikkeley baqlawımız mu’mkin emes. Usınday jollar menen anıqlangan maydandı 
mikroskopiyalıq maydan dep ataymız (bul хaqqında joqarıda ga’p etilgenligin atap o’temiz) 
ha’m onın’ kernewligin 
arqalı belgileymiz. 
Biraq biz barlıq ta’jiriybelerde o’lshemleri atomlar arasındag’ı qashıqlıqlardan (yamasa 
molekulalardın’ o’lshemlerinen) a’dewir u’lken deneler menen is alıp baramız. Bunday 
jag’dayda bizdi ko’lem boyınsha ortashalang’an 
mikroskopiyalıq maydanı qızıqtıradı. 
Bunday maydandı biz makroskopiyalıq maydan dep atadıq. Elektr maydanının’ ortasha 
ma’nisin dielektriktin’ ishindegi elektr maydanının’ kernewligi dep ataymız. Usı anıqlama 
boyınsha dielektrik ishindegi elektr maydanının’ kernewligi 
=
=
1
 
(67) 
formulası ja’rdeminde anıqlanadı. Bul formuladag’ı 
ko’lemi mikroskopiyalıq jaqtan u’lken 
bolıwı kerek, yag’nıy bunday ko’lemde ko’p sandag’ı molekula jayg’asıwı kerek. Biraq bul 
ko’lem usı ko’lemnin’ ishinde makroskopiyalıq elektr maydanının’ kernewliginin’ ma’nisi 
a’meliy jaqtan turaqlı bolıp qalatug’ın da’rejede mikroskopiyalıq jaqtan kishi bolıwı da kerek. 
Usınday talaplardı qanaatlandıratug’ın kishi ko’lemler fizikalıq jaqtan sheksiz kishi ko’lem dep 
ataladı (matematikalıq sheksiz kishi ko’lemnin’ ma’nisinin’ basqasha ekenligin atap o’temiz).
Joqarıda aytılg’an sıyaqlı dielektriktin’ ishindegi potentsial dep makroskopiyalıq potentsialdı, 
yag’nıy bazı bir fizikalıq kishi ko’lem boyınsha ortashalang’an potentsialdı tu’sinemiz. Maydan 
nin’ ha’m potentsial din’ makroskopiyalıq ma’nisleri vakuum ushın alıng’an an’latpa arqalı 
baylanısadı. Tegis kondensator jag’dayında iye bolamız: 
=
.
(68) 
Bul an’latpada 
arqalı astarlar arasındag’ı qashıqlıq belgilengen. 
Bir tekli dielektrik penen toltırılg’an tegis kondensatordı (bir tekli maydandı) qarap o’temiz (27-
su’wret). Dielektriktin’ ishindegi maydannın’ kernewligi 
kondensatordın’ metall astarları 
ha’m polyarizatsiyalang’an dielektrik payda etken 
′ eki maydanının’ qosındısınan turadı. 
=
, al bolsa metal astarlardag’ı zaryadlardın’ betlik tıg’ızlıg’ı. Polyarizatsiyalang’an 
dielektriktin’ ta’sirin onın’ betindegi polyarizatsiyalang’an zaryadlar arqalı an’latıwg’a boladı. 

---

39 
Sonlıqtan 
= − ′
. Bul an’latpada ′ arqalı polyarizatsiyalang’an zaryadlardın’ betlik 
tıg’ızlıg’ı belgilengen. Demek 
=
− ′
=
− ′
. 
Dielektriktin’ ishindegi elektr maydanının’ kernewligi kondensatordın’ astarlarındag’ı ha’m 
dielektriktegi polyarizatsiyalang’an zaryadlardın’ betlik tıg’ızlıg’ının’ ayırmasına (
− ′) ten’ 
bolg’anda vakuumdegi elektr maydanının’ kernewligine ten’ boladı. 
− ′ ayırmasın ko’pshilik 
jag’daylarda erkin zaryad dep ataydı. 
27-su’wret. 
Dielektrik ishindegi elektr maydanının’ kernewligi 
kondensatorlardın’ astarlarındag’ı zaryadlar payda etken 
elektr maydanının’ kernewligi 
( 
0
) menen 
polyarizatsiyalıq zaryadlar payda etken maydannın’ (
) 
ayırmasına ten’. 
Joqarıda aytılg’anlarg’a baylanıslı dielektriktin’ ishindegi zaryadı q g’a ten’ bolg’an 
makroskopiyalıq denege ulıwma jag’dayda 
ku’shinin’ ta’sir etpeytug’ınlıg’ın atap o’tiw 
za’ru’r.