Electr xa'm magnetizm lat

menen tesikshenin’ rekombinatsiyası dep ataladı. Biraq temperaturanın’ berilgen ma’nisinde 
rekombinatsiya ha’m tesikshe menen o’tkizgishlik elektronının’ payda bolıwı (bul protsessti 
generatsiya protsessi dep ataydı) protsessleri arasında ten’ salmaqlıq ornaydı. Na’tiyjede 
kristaldag’ı (denedegi) tesiksheler menen o’tkizgishlik elektronlarının’ kontsentratsiyası turaqlı 
bolıp qaladı. 
Joqarıda qarap o’tilgen taza yarım o’tkizgishlerdegi o’tkizgishlik protsessi menshikli 
o’tkizgishlik degen attı aldı. 
Eger kremniydin’ quramına basqa sorttag’ı atomlar kirgizilse, onda eki tu’rli jag’daydın’ orın 
alıwı mu’mkin. Birinshisinde kirgizilgen atomlar kremniyge qosımsha o’tkizgishlik elektronların 
beredi. Na’tiyjede kremniy 
tipindegi yarım o’tkizgishke aylanadı. Mısalı to’rt valentli 
kremniyge bes valentli mıshyak kirgiziletug’ın bolsa, onda mıshyaktag’ı to’rt valentli kremniy 
atomları menen baylanıs du’ziwden bos qalg’an besinshi elektron o’tkizgishlik elektronları 
aylanadı. O’zinen elektron beretug’ın qosındı atomlardı donorlar dep ataydı. Donorlar 
kirgizilgen yarım o’tkizgishlerde elektr o’tkizgishlik tiykarınan o’tkizgishlik elektronları 
ta’repinen ta’miyinlenedi. Ekinshisinde sırttan kirgizilgen basqa sorttag’ı atom kremniydin’ 
erkin elektronlarının’ birin o’zine qosıp aladı (mısalı kremniydin’ quramına kirgizilgen u’sh 
valentli bor). Bunday atomlardı aktseptorlar dep ataydı, al quramına aktseptorlar kirgizilgen 
yarım o’tkizgishlerdi 
tipindegi yarım o’tkizgishler dep ataydı. Aktseptorlar kirgizilgen yarım 
o’tkizgishlerdegi tiykarg’ı toq tasıwshılar tesiksheler bolıp tabıladı. Sonlıqtan aralaspalı (taza 
emes) yarım o’tkizgishlerde elektronlıq ha’m tesikshelik o’tkizgishliklerdin’ orın alıwı mu’mkin. 
Asa o’tkizgishlik. Metallardın’ elektr tog’ına qarsılıg’ı temperaturanın’ to’menlewi menen 
kemeyedi. Al elektr tog’ına qarsılıqtın’ payda bolıwının’ eki sebebi bar: birinshisi metallardag’ı 
atomlardın’ jıllılıq qozg’alısları, ekinshisi metallarg’a sırttan kirgen yamasa kirgizilgen ha’r qıylı 
aralaspalar (basqa sorttag’ı atomlar menen molekulalar) bolıp tabıladı. Jıllılıq terbelisleri 
to’mengi temperaturalarda (absolюt nolge jaqınlasqanda) so’nedi ha’m sa’ykes qarsılıqtın’ 
jog’alıwı kerek. Sırttan kirgizilgen atomlardın’ ta’sirinde ju’zege keletug’ın 
qarsılıqtı taza 
metaldı paydalanıw (yamasa metaldı jaqsılap tazalaw) arqalı azaytıwg’a boladı. Demek 

---

63 
metallardın’ elektr tog’ına qarsılıg’ın minimumg’a alıp keliwdin’ mu’mkinshiligi bar eken. 41-
su’wrette metallardın’ salıstırmalı qarsılıg’ının’ temperaturag’a g’a’rezliligi ko’rsetilgen.
41-su’wret. 
Metallardın’ salıstırmalı qarsılıg’ının’ absolюt 
temperaturag’a g’a’rezligi, 1- a’dettegidey 
(normal) metallar, al 2 bolsa 
temperaturada 
asa o’tkizgishlik halına o’tetug’ın metallar 
ushın. 
Kamerling-Onnes (Kammerling-Onnes, 1853-1926) taza metallardın’ elektr o’tkizgishliginin’ 
temperaturag’a g’a’rezligin izertlegen en’ da’slepki ilimpazlardan bolıp tabıladı. 1908-jılı suyıq 
geliydi alıwg’a eristi (onın’ qaynaw temperaturası 4,44 K) ha’m bul jag’day og’an to’mengi 
temperaturalarda izertlew jumısların ju’rgiziwge mu’mkinshilik berdi. Taza sınaptın’ 
qarsılıg’ının’ temperaturag’a baylanısın izertlewdin’ barısında (sınaptı tazalaw an’satıraq ha’m 
sog’an sa’ykes 
shamasın ju’da’ kemeytiw mu’mkinshiligi bar) 1911-jılı temperatura 4,15 
K shekem to’menlegende elektr tog’ına qarsılıqtın’ birden joq bolıp ketetug’ınlıg’ı baqlandı. 
Keyin o’tkerilgen izertlewler basqa da ko’plegen metallardın’, quymalardın’ bazı bir to’mengi 
temperaturalarda elektr tog’ına qarsılıg’ının’ birden jog’alatug’ınlıg’ın ko’rsetti. Bunday 
zatlardın’ (metallardın’ basqa elementler menen aralaspaları, quymaları) sanı ha’zirgi ku’nde 
mın’nan asıp ketti. Bunday qubılıs asa o’tkizgishlik dep, al asa o’tkizgishlik halına o’tken zatlar